نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• تقی طاوسی ¹
• پیمان محمودی ²
• فرزانه سرگلزائی مقدم ³

¹ استادیار، گروه جغرافیای طبیعی، دانشکده جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، دانشگاه سیستان و بلوچستان

² دانشجوی دکترای اقلیم‌شناسی، دانشکده جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، دانشگاه سیستان و بلوچستان

³ کارشناس هواشناسی، مرکز تحقیقات هواشناسی کاربردی استان سیستان و بلوچستان

چکیده

براساس تعریف کنوانسیون سازمان ملل متحد برای مهار بیابانزایی « بیابان­زایی به معنی تخریب سرزمین در مناطق خشک، نیمه­خشک و خشک نیمه­مرطوب به علت تغییرات آب و هوایی و فعالیت­های انسانی است. همچنین براساس این کنوانسیون مناطق خشک، نیمه­خشک و خشک نیمه­مرطوب مناطقی هستند که در آن نسبت بارندگی به تبخیر و تعرق بالقوه در محدوده 05/0 تا 65/0 قرار گیرد. داده­های مربوط به دو عامل میانگین دمای سالانه و جمع بارش سالانه 45 ایستگاه هواشناسی سینوپتیک برای یک دوره 30 ساله (2005- 1976) از سازمان هواشناسی کشور اخذ گردید. در این تحقیق برای مطالعه و بررسی گسترش مکانی اقلیم­های خشک و نیمه­خشک ایران به­عنوان اولین حلقه تأثیرگذار در گسترش و تشدید بیابان­زایی از شاخص زیست اقلیم یونیپ (UNEP) بهره گرفته شد. به­طوری­که دوره 30 ساله مورد مطالعه، به سه زیر دوره 10 ساله تقسیم گردید. سپس برای هر زیر دوره با استفاده از شاخص مورد نظر، نقشه­های پهنه­بندی اقلیم­ها تهیه گردید و در نهایت با منهاکردن نقشه­ها از یکدیگر، تغییرات رخ داده در گسترش مکانی اقلیم­های خشک و نیمه­خشک ایران مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت. براساس نقشه­های تهیه شده برای سه زیر دوره مورد مطالعه مشاهده شد که بیشترین گسترش مکانی اقلیم­های خشک و نیمه­خشک در دهه سوم روی داده است. به­نحوی­که از لحاظ مکانی نیز شدیدترین تغییرات ابتدا در غرب و شمال­غرب ایران و بعد در جنوب­شرق ایران مشاهده شد. به­طوری­که در غرب و شمال­غرب ایران جایگزین شدن اقلیم نیمه­خشک به جای اقلیم خشک نیمه­مرطوب و نیمه‌مرطوب به وضوح قابل مشاهده است. در جنوب­شرق ایران هم شاهد گسترش اقلیم فراخشک در جهت مداری و نصف النهاری بوده­ایم. براساس نتایج مطالعات محققان مشاهده گردید که گسترش اقلیم فراخشک به دلیل خشکسالی­های رخ داده در دهه سوم و گسترش اقلیم نیمه­خشک در غرب و شمال­غرب ایران علاوه بر خشکسالی فراگیر، تغییرات اقلیمی روی داده در برخی عاملهای اقلیمی بوده است

کلیدواژه‌ها

• بیابان‌زایی
• اقلیم خشک
• اقلیم نیمه‌خشک
• گسترش مکانی
• شاخص UNEP

عنوان مقاله [English]

Comparison of spatial spreading of arid and semi-arid climates in Iran during 1976-2005

نویسندگان [English]

• Taghi Tavosi ¹
• Peyman Mahmoudi ²
• Farzaneh Moghadam ³

چکیده [English]

On the basis of definition of United Nation Convention on Combating Desertification: desertification is land degradation on arid, semi-arid and sub- humid arid regions by reason of climate change and human activities. Also on the basis of this Convention, arid, semi-arid and sub-humid arid regions is regions that quotient between precipitation with potential evapotranspiration is approximately 0.05 to 0.65.  Annual temperature averages and total annual precipitation from 45 synoptic meteorological stations for a 30 years period (1976-2005) has been collected the Meteorological Organization of Iran. In this paper for study of spatial spreading trend of arid and semi-arid climates of Iran of  bioclimatic index of UNEP (United Nation Environment Programme) were used. Thirty years period divided to three subgroups: (1976-1985), (1986-1995) and (1996-2005). Then for each subgroup provided zoning maps and finally zoning maps were subtracted from each other. Results showed that: (1) The most spatial spread of arid and semi-arid climates observed in third decade and (2) The most severe changes of spatial climate observed in west and north-west and south-east of Iran, respectively.
 

کلیدواژه‌ها [English]

• desertification
• arid climate
• semi-arid climate- spatial changes- UNEP index