نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• علی‌اکبر جمالی ¹
• پروانه عشوری ²
• صدیقه زارع کیا ³

¹ استادیار گروه علوم و مهندسی آبخیزداری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد میبد

² کارشناس ارشد، بخش تحقیقات مرتع، موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور

³ دانشجوی دکترای علوم مرتع، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران

چکیده

در مناطق خشک و نیمه­خشک، اگر خشکسالی رخ دهد، اهمیت پخش سیلاب[1]‌ها و استفاده بهینه از آنها دو‌چندان می‌گردد. هدف، تعیین پهنه‌های مناسب پخش سیلاب برای تقویت آب قنات‌ها، چاه‌ها و چشمه‌ها در مناطق خشک با فنون ارزیابی چند‌معیاره‌مکانی[2]‌ GIS برای مقابله با بحران خشکی و خشکسالی است. از این‌رو، حوزه‌ی آبخیز میانکوه در جنوب یزد با مساحت 618 کیلومتر‌مربع، انتخاب شد. در این مطالعه عوامل مکانی اقتصادی همچون نزدیکی به جاده، روستا، قنات، چاه و چشمه در‌نظر گرفته شد. همچنین عوامل و محدودیت‌های مکانی طبیعی مثل تراکم پوشش‌گیاهی، زمین‌ریخت‌شناسی[3]‌، کاربری اراضی و درجه شیب نیز دخالت داده شد. به طوری که در روش ارزیابی چند معیاره مکانی، عوامل با استفاده از روابط مربوط استانداردسازی بولین و فازی شدند. وزن عوامل نیز با روش رتبه‌بندی مشخص گردید. در مرحله‌ی بعد تلفیق لایه‌ها با طراحی درخت‌واره و زبان برنامه‌نویسی‌ ویژوال در محیط GIS انجام شد که نتیجه‌ی آن، نقشه‌ی شاخص مرکب با ارزش‌های فازی (از صفر تا یک) بود. در نتیجه، منطقه‌ی مناسب پخش سیلاب با ارزش‌های نزدیکتر به یک، مساحتی معادل 02/15 کیلومتر‌مربع و هر سه اولویت 43/2 درصد از مساحت حوزه را شامل می‌شوند. این منطقه هم‌پوشانی مناسبی با منطقه‌ی اجراشده‌ی طرح پخش سیلاب داشت‌‍؛ بنابراین کاربرد روش مزبور در تشخیص سریع و دقیق پخش سیلاب برای مناطق مشابه در کشور توصیه می‌گردد.



[1]- Flood spreading


[2]- Spatial Multi-Criteria Evaluation (SMCE)


[3]- Geomorphology
 

کلیدواژه‌ها

• ارزیابی چندمعیاره مکانی
• پخش سیلاب
• قنات
• چاه
• چشمه
• حوزه‌ی آبخیز

عنوان مقاله [English]

Determining and Prioritizing of flood spreading suitable sites for qanats, wells and springs recharging in arid regions

نویسندگان [English]

• Ali Akbar Jamali ¹
• Parvaneh Ashouri ²
• Sedegheh Zarekia ³

چکیده [English]

Flood spreading will be more important and critical if drought occurred in arid and semi arid regions. Object is determination and prioritizing of flood spreading suitable sites for qanats, wells, and springs recharging in arid regions by using spatial multi criteria methods and GIS to combat with aridity and drought critic. Miankouh watershed in south of Yazd with 618 Km2 was selected as study area. In this study spatial economical factors such as proximity to road, qanat, well and spring were considered. Spatial natural factors and constraints such as vegetation cover density, geomorphology, land use and slope were interposed in the tree model. In spatial multi criteria evaluation method, factors were standardized through Boolean and fuzzy logics. Factor weights determined with ranking method. In next step with tree model and visual programming layers were combined in GIS environment that its result was composite index map (CIM) with fuzzy values. As a result, suitable region for flood spreading with values near to one were consisted areas with 15.02 km2 and all three priorities 2.43% of whole area in the watershed. This district had suitable common cover with region implemented flood spreading project. So, this method is recommended for determining suitable  flood spreading sites in the same watershed areas.
 

کلیدواژه‌ها [English]

• Spatial Multi Criteria Evaluation
• Flood spreading
• QANAT
• well
• spring recharging
• watershed