تحقیقات مرتع و بیابان ایران

با استفاده چندمنظوره از مراتع، می‌‌توان فشار چرا در مراتع را کاهش داد و گام‌‌ مهمی، جهت حفظ اکوسیستم‌‌های مرتعی و ارتقاء خدمات اکوسیستمی مرتبط با آن‌ها، برداشت. ازاین‌رو، پژوهش حاضر باهدف مشخص نمودن اولویت استفاده چندمنظوره از پوشش گیاهی مراتع کوهستانی کوهرنگ از جنبه‌‌های چرای دام، پرورش زنبورعسل و بهره‌‌برداری از گیاهان ... بیشتر با استفاده چندمنظوره از مراتع، می‌‌توان فشار چرا در مراتع را کاهش داد و گام‌‌ مهمی، جهت حفظ اکوسیستم‌‌های مرتعی و ارتقاء خدمات اکوسیستمی مرتبط با آن‌ها، برداشت. ازاین‌رو، پژوهش حاضر باهدف مشخص نمودن اولویت استفاده چندمنظوره از پوشش گیاهی مراتع کوهستانی کوهرنگ از جنبه‌‌های چرای دام، پرورش زنبورعسل و بهره‌‌برداری از گیاهان دارویی، انجام شد. برای این منظور، کلاس هر یک از گونه‌‌های گیاهی برای انواع استفاده، مشخص گردید و با مقایسه کلاس‌‌های مختلف و لحاظ نمودن گونه‌‌های مرغوب (گیاهان کلاس I و II) برای چرای دام؛ اولویت استفاده از هرگونه، تعیین شد. در آخر، بر مبنای سهم انواع استفاده برای مجموع گونه‌‌های گیاهی موجود در ترکیب گیاهی، نسبت به نوع استفاده چندمنظوره از پوشش گیاهی، تصمیم گرفته شد. بر مبنای نتایج، 178 گونه گیاهی متعلق به 32 خانواده و 138 جنس در ترکیب گیاهی منطقه، پراکنش دارند. از جنبه چرای دام، به ترتیب 79/11، 21/29، 31/48 و 67/10 درصد از گونه‌‌ها، دارای کلاس خوشخوراکی I، II، Ш قابل چرا و Ш غیرقابل چرا، می‌‌باشند.از نظر زنبور داری، گیاهان با جذابیت خوب (کلاس I)، جذابیت متوسط (کلاس II)، جذابیت کم (کلاس III قابل‌‌استفاده) و گیاهان بدون جذابیت (کلاس III بدون استفاده)، به ترتیب 79/11، 94/44،49/4 و 76/38 درصد از سهم گونه‌‌ها در ترکیب گیاهی را تشکیل می‌‌دهند. گونه‌‌های خوراکی و دارویی قابل‌استفاده حدود 50 درصد ترکیب گیاهی را شامل می‌‌شوند که به ترتیب 10/19، 85/16، 92/12 و 50 درصد از گونه‌‌ها، دارای کلاس مطلوبیت I، II، Ш قابل‌‌استفاده دارویی و Ш غیر قابل‌استفاده دارویی، می‌‌باشند. ضمن اینکه، 53/18 درصد گیاهان دارویی، قابل چرای دام هستند و در کلاس خوشخوراکی I و II ازلحاظ چرای دام قرار دارند. نتایج بیانگر آن است که بهره‌برداری از گیاهان دارویی در معیشت بهره‌برداران منطقه مؤثر است و با توجه به فنولوژی گونه‌‌های گیاهی و قطعه‌‌بندی مرتع، می‌‌توان در چارچوب استفاده چندمنظوره، از پوشش گیاهی بهره‌‌برداری کرد.

بررسی ارزش رجحانی پنج گونه مرتعی مورد چرای بز نژاد تالی در منطقه زمین‌سنگ استان هرمزگان

محمدامین سلطانی پور؛ عبدالحمید حاجبی

دوره 28، شماره 3 ، مهر 1400، ، صفحه 435-449

چکیده

به‌منظور بررسی ارزش رجحانی گیاهان، این مطالعه در مرتع زمین‌سنگ در استان هرمزگان اجرا شد. برای تعیین ارزش رجحانی در این منطقه از دو روش زمان‌سنجی و تولید و مصرف گونه‌های گیاهی با استفاده از بز نژاد تالی در طول ماه‌های فصل چرا (دی تا اردیبهشت‌ماه) به مدت 4 سال (89-1386) استفاده شد. نتایج تجزیه واریانس ارزش رجحانی در روش زمانی‌سنجی (استفاده ... بیشتر به‌منظور بررسی ارزش رجحانی گیاهان، این مطالعه در مرتع زمین‌سنگ در استان هرمزگان اجرا شد. برای تعیین ارزش رجحانی در این منطقه از دو روش زمان‌سنجی و تولید و مصرف گونه‌های گیاهی با استفاده از بز نژاد تالی در طول ماه‌های فصل چرا (دی تا اردیبهشت‌ماه) به مدت 4 سال (89-1386) استفاده شد. نتایج تجزیه واریانس ارزش رجحانی در روش زمانی‌سنجی (استفاده از دوربین فیلمبرداری) نشان داد که تفاوت معنی‌داری از نظر مدت زمان مصرف علوفه بین گونه‌ها وجود دارد. به‌طوری‌که گیاهAlhagi persarum با اختصاص بیشترین میانگین (9/43 درصد) همراه با Aeluropus lagopoides با میانگین (5/31 درصد) در یک کلاس از نظر آماری قرارگرفته و بعد از آنها Atriplex leucoclada, Desmostachya bipinnata, Halocnemum strobilaceum, Tamarix mascatensis, Suaeda fruticosa, و یکساله‌ها به‌ترتیب 6/6، 4/5، 6/3، 8/2، 3/2 و 7/3 درصد قرار دارد و در نهایت گیاه Lycium shawii با اختصاص میانگین 2/0 درصد پایین‌ترین کلاس را از نظر آماری به خود اختصاص داده است. تفاوت معنی‌داری نیز در فاکتور اثر متقابل سال و گونه وجود داشت، به‌طوری‌که گونهAlhagi persarum در سال دوم (1387) با 7/68 درصد در رتبه اول قرار گرفت. نتایج تجزیه واریانس درصد بهره‌برداری گونه‌ها نیز نشان‌دهنده تفاوت معنی‌دار بین سال‌های بررسی بود. سال‌های اول، سوم و چهارم در یک گروه و سال دوم با کمترین درصد بهره‌برداری (4/36 درصد) در گروه دوم قرار گرفت. بیشترین درصد بهره‌برداری مربوط به گونه Aeluropus lagopoides با 3/54 درصد در سال 1388 بود. بر اساس طبقه‌بندی شاخص ارزش رجحانی، گونه‌های Aeluropus lagopoides، Atriplex leucoclada و Alhagi persarum جزء گونه‌های با خوش‌خوراکی متوسط (رجحان متوسط) و گونه‌های Halocnemum strobilaceum و‌ Desmostachya bipinnata جزء گونه‌های تقریبا غیر خوش‌خوراک (اجتناب نسبی) بودند.

بررسی تأثیر چرا بر قابلیت خدمات گرده‌افشانی در مراتع گرگو و مله‌شوره شهرستان بویراحمد

اسفندیار جهانتاب؛ محسن شرافتمند؛ اعظم خسروی مشیزی

دوره 28، شماره 3 ، مهر 1400، ، صفحه 482-492

چکیده

شناخت قابلیت اکوسیستمها در ارائه خدمات برای طراحی برنامههای مدیریتی بسیار ضروریست. در همین راستا، هدف این مطالعه بررسی تأثیر چرای دام بر خدمت گردهافشانی در مراتع ملهشوره و گرگو شهرستان بویراحمد است. بدین‌منظور 100 پلات در منطقه قرق و چرا انداخته شد و درصد تاج پوشش گونهها در پلاتها تخمین زده شد. جذابیت گونه‌ها برای ... بیشتر

ارزیابی شاخص‌‌های تنوع گونه‌ای مراتع چهار باغ استان گلستان

اسماعیل شیدای کرکج؛ جواد معتمدی

دوره 28، شماره 2 ، شهریور 1400، ، صفحه 238-251

چکیده

این تحقیق به‌‌منظور مطالعه تغییرات تنوع گونه‌‌ای در مراتع کوهستانی چهار باغ استان گلستان در پنج سایت با مدیریت متفاوت شامل بدون چرا (قرق)، چرای متوسط (کلید) و بحرانی (حریم روستا، حریم آبشخور و اطراف آغل) انجام شد. با برداشت داده‌‌های پوشش گیاهی، شاخص‌های تنوع عددی و پارامتری محاسبه شد. نتایج آنالیز واریانس یک‌‌طرفه ... بیشتر این تحقیق به‌‌منظور مطالعه تغییرات تنوع گونه‌‌ای در مراتع کوهستانی چهار باغ استان گلستان در پنج سایت با مدیریت متفاوت شامل بدون چرا (قرق)، چرای متوسط (کلید) و بحرانی (حریم روستا، حریم آبشخور و اطراف آغل) انجام شد. با برداشت داده‌‌های پوشش گیاهی، شاخص‌های تنوع عددی و پارامتری محاسبه شد. نتایج آنالیز واریانس یک‌‌طرفه نشان داد که سایت‌‌های قرق و کلید از لحاظ شاخص‌‌ تنوع شانون (به‌‌ترتیب 6/2 و 1/2) در مقایسه با سایت‌‌های بحرانی در وضعیت بهتری قرار دارند، اما از لحاظ شاخص غنای مارگالف تفاوتی بین سایت‌‌ها مشاهده نشد. بالاتر قرار گرفتن منحنی درجه‌‌بندی تنوع سایت کلید، بیانگر بیشتر بودن تنوع آن نسبت به سایت قرق است. به‌طوری‌که با برازش مدل‌‌های توزیع فراوانی مشخص شد که سایت قرق و کلید با مدل‌‌های سری لوگ (جوامع پایدار) و سایت‌‌های بحرانی با مدل سری هندسی (جوامع ناپایدار) در سطح 05/0 برازش و ارتباط دارد. رسم منحنی فراوانی- رتبه گونه‌‌ای نشان داد که سایت‌‌های با چرای زیاد دارای گونه‌‌های نادر و غالب با تعداد زیاد است که بیانگر اثر فشار چراست، اما در سایت متوسط و قرق یکنواختی بالایی در عرصه حاکم است. نتایج کلی نشان داد که اعمال چرای متوسط، سبب حفظ تنوع گیاهی شده و قرق اثر چندانی در افزایش تنوع گیاهی مراتع نداشته است که این بر لزوم توجه به اعمال چرای متوسط در عرصه صحه می‌‌گذارد. در بین سایت‌‌های بحرانی، سایت حریم روستا در وضعیت بدتری قرار گرفته و پیشنهاد می‌‌شود به‌‌دلیل نقش مؤثر اثبات شده چرای متوسط در منطقه، برای احیای سایت‌‌های با شدت چرای بالا به‌ویژه حریم روستا، شدت چرای دام کاهش یابد. البته کاهش تراکم دام در نقاط بحرانی از طریق افزایش تعداد آبشخورها و محل‌‌های استراحت دام در عرصه از روش‌‌های کمک کننده به کاهش آسیب به تنوع گیاهی سایت‌های بحرانی خواهد بود.

اثر آتش‌سوزی و چرا بر تراکم، تنوع و غنای بانک بذر خاک در مراتع نیمه‌استپی زاگرس مرکزی

علی اصغر نقی پور برج؛ سید جمال الدین خواجه الدین؛ حسین بشری؛ مجید ایروانی؛ پژمان طهماسبی

دوره 23، شماره 3 ، مهر 1395، ، صفحه 442-453

چکیده

آتش‌سوزی به‌همراه چرای دام، دو عامل مهم در تعیین ساختار و ترکیب گونه‌ای جوامع گیاهی به ویژه در مراتع خشک و نیمه خشک می‌باشند. این مطالعه با هدف بررسی اثر آتش‌سوزی و چرای دام بر خصوصیات بانک بذر خاک شامل تراکم، تنوع و غنای گونه‌ای در مراتع نیمه‌استپی زاگرس مرکزی انجام شد. نمونه‌برداری به روش تصادفی طبقه‌بندی شده و در 12 سایت با سابقه ... بیشتر آتش‌سوزی به‌همراه چرای دام، دو عامل مهم در تعیین ساختار و ترکیب گونه‌ای جوامع گیاهی به ویژه در مراتع خشک و نیمه خشک می‌باشند. این مطالعه با هدف بررسی اثر آتش‌سوزی و چرای دام بر خصوصیات بانک بذر خاک شامل تراکم، تنوع و غنای گونه‌ای در مراتع نیمه‌استپی زاگرس مرکزی انجام شد. نمونه‌برداری به روش تصادفی طبقه‌بندی شده و در 12 سایت با سابقه آتش‌سوزی یک و پنج ساله انجام گرفت که تحت چرای سبک و سنگین قرار داشتند. نمونه های خاک در فصل پاییز و از دو عمق 5-0 و 10-5 سانتی‌متری به وسیله آگر برداشت شد و به گلخانه منتقل گردید و در بستر مناسب کشت داده شد. به مدت 6 ماه تمامی بذور جوانه زده در گلخانه شناسایی و شمارش شدند. نتایج این تحقیق نشان داد که در آتش‌سوزی یک‌ساله و تحت شرایط چرای سبک و سنگین، آتش‌سوزی باعث کاهش معنی‌دار تراکم، غنا و تنوع گونه‌ای بانک بذر خاک می‌شود. در آتش‌سوزی 5 ساله و تحت شرایط چرای سبک، غنای گونه‌ای و تنوع نسبت به منطقه شاهد افزایش معنی‌داری پیدا می‌کند. همچنین نتایج نشان داد که آتش‌سوزی و چرا هیچ‌گونه اثر معنی‌داری بر بانک بذر لایه زیرین خاک ندارند و این موضوع بیانگر نقش عمق خاک در کاهش تأثیر آتش و چرا می‌باشد. به طور کلی نتیجه‌گیری می‌شود که مدیریت چرا پس از وقوع آتش‌سوزی در این مناطق، نقش مهمی در احیا پوشش‌گیاهی از طریق بانک بذر خاک دارد.

اثر بهره برداری‌های چرایی بر خصوصیات پوشش گیاهی و خاک مناطق استپی (مطالعه موردی: مراتع استپی ساوه)

صدیقه زارع کیا؛ حسین ارزانی؛ محمد حعفری؛ نیلوفر زارع

دوره 22، شماره 4 ، اسفند 1394، ، صفحه 745-756

چکیده

شیوه‌های نادرست و نامناسب بهره برداری از مراتع به ویژه در چنددهه اخیر موجب بروز لطمات شدیدی به عرصه‌های منابع طبیعی شده است. به همین منظور به مطالعه اثرات سیستم‌ها و شدتهای مختلف چرایی بر خصوصیات پوشش گیاهی و خاک پرداخته شد. ابتدا با استفاده از روش نمونه‌برداری سیستماتیک تصادفی پارامترهای درصد پوشش تاجی، تراکم، ارتفاع گونه‌ها ... بیشتر شیوه‌های نادرست و نامناسب بهره برداری از مراتع به ویژه در چنددهه اخیر موجب بروز لطمات شدیدی به عرصه‌های منابع طبیعی شده است. به همین منظور به مطالعه اثرات سیستم‌ها و شدتهای مختلف چرایی بر خصوصیات پوشش گیاهی و خاک پرداخته شد. ابتدا با استفاده از روش نمونه‌برداری سیستماتیک تصادفی پارامترهای درصد پوشش تاجی، تراکم، ارتفاع گونه‌ها اندازه‌گیری گردید. برای بررسی تغییرات پارامترهای خاک در هر منطقه 15 پروفیل خاک از عمق 0 تا 20 سانتی‌متری به روش سیستماتیک تصادفی برداشت گردید. داده‌ها پس از جمع‌آوری در قالب طرح کاملاً تصادفی مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت. طبق نتایج با گذر از منطقه قرق به سمت مرتع شیرعلی‌بگلو (چرای مداوم و شدید در طول سال) از درصد پوشش تاجی و تولید گونه‌های دائمی و به خصوص گونه های شاخص و خوشخوراک کاسته و بر درصد خاک لخت و سنگ و سنگریزه افزوده شده است. مقدار پوشش تاجی گونه‌های دائمی در سایت‌های قرق، مرتع نعمتی (چرای تناوبی در طول 6 ماه فصل چرا)، مرتع چگنه (چرای مداوم در طول 6 ماه فصل چرا) و مرتع شیرعلی‌بگلو (چرای مداوم در طول سال) به ترتیب 25/23، 25/14، 66/6 ، 6 درصد می‌باشد. البته در مرتع شیرعلی‌بگلو اکثر این پوشش را گونه‌های با کلاس خوشخوراکی III، خاردار و غیر قابل تعلیف تشکیل داده‌اند. همچنین چرای مداوم و شدید در طول سال باعث حذف گونه‌های شاخص منطقه و تغییر ترکیب گونه‌ای شده است. طبق یافته‌های این پژوهش چرای مداوم و شدید دام باعث افزایش میزان پتاسیم و فسفر خاک شده است. ولی میزان اسیدیته در هیچکدام از مناطق مطالعاتی تفاوت معنی‌داری نداشته است. میزان نیتروژن و مواد آلی نیز اگر چه در مرتع نعمتی با سیستم چرای تناوبی و با شدت چرای متوسط بیشتر از منطقه شیرعلی‌بگلو و قرق بوده است ولی مقدار آن معنی‌دار نشده است. همچنین عدم چرا در قرق باعث افزایش نفوذپذیری خاک گردیده است. اگر چه قرق و چرای تناوبی و با شدت چرای متوسط توانسته پوشش گیاهی را تا حد مطلوبی افزایش دهد ولی نتوانسته تاثیر معنی‌داری بر خصوصیات شیمیایی خاک داشته باشد. بطور کلی با توجه به اینکه مناطق خشک اکوسیستم‌های حساس و شکننده هستند باید مدیریت این مناطق شامل ملاحظات اقتصادی و بیولوژیکی باشد.

تغییرات پوشش گیاهی در شرایط قرق و چرای دام در مراتع چهارباغ استان گلستان

فاطمه سالاریان؛ جمشید قربانی؛ نصرت اله صفائیان

دوره 20، شماره 1 ، خرداد 1392، ، صفحه 115-129

چکیده

چرای دام بهطور مستقیم یا غیرمستقیم بر ساختار و پویایی پوشش گیاهی مراتع تأثیر دارد. این اثرها را میتوان با انجام قرق در سطح مرتع مورد ارزیابی قرار داد. در این تحقیق تغییرات ترکیب گونهای و برخی شاخصهای پوشش گیاهی مرتع (گروههای گیاهی، تولید، تنوع و غنا گونهای) در دو سطح قرق (حدوداً به مدت دهسال) و خارج قرق در بخشی از مراتع ... بیشتر چرای دام بهطور مستقیم یا غیرمستقیم بر ساختار و پویایی پوشش گیاهی مراتع تأثیر دارد. این اثرها را میتوان با انجام قرق در سطح مرتع مورد ارزیابی قرار داد. در این تحقیق تغییرات ترکیب گونهای و برخی شاخصهای پوشش گیاهی مرتع (گروههای گیاهی، تولید، تنوع و غنا گونهای) در دو سطح قرق (حدوداً به مدت دهسال) و خارج قرق در بخشی از مراتع چهارباغ در استان گرگان مورد مقایسه قرار گرفتند. درصد پوشش تاجی، درصد سنگ و سنگریزه، خاک لخت، لاشبرگ و تولید در پلاتهای یکمترمربعی اندازهگیری شدند. نتایج مطالعه نشان داد که تعداد 34 گونه به صورت مشترک در منطقه قرق و خارج قرق، 7 گونه فقط در منطقه قرق و 11 گونه تنها در منطقه خارج قرق حضور داشتند. نتایج آزمون t نشان داد که قرق باعث افزایش معنیدار در درصد تاج پوشش برخی گونههای مرغوب مرتعی نظیر Agropyron intermedium، A. trichophorum وFestuca ovina گردید. همچنین حذف چرای دام بهطور معنیداری افزایش درصد تاج پوشش همیکریپتوفیتها، گندمیان، پهنبرگان علفی و گیاهان چندساله را در پی داشت. شاخص تنوع سیمپسون و همچنین تعداد گونه بهطور معنیداری در منطقه قرق افزایش یافتند. به‌طوری‌که قرق موجب افزایش معنیدار در تولید گندمیان و میزان تولید کل گردید. نتایج این تحقیق نشان داد که انجام قرق مرتع در حدود یک دهه برخی تغییرات در پوشش گیاهی را در این ناحیه رویشی در پی داشته است.

تعیین میزان تأثیر شدت‌های چرای دام بر خصوصیات خاک و پوشش گیاهی با استفاده از مؤلفه‌های چندمتغیره

اصغر کهندل؛ حسین ارزانی؛ مرتضی حسینی توسل

دوره 17، شماره 4 ، دی 1389، ، صفحه 518-526

چکیده

شدتهای مختلف چرای دام باعث تغییر خصوصیات شیمیایی و فیزیکی خاک و همچنین ترکیب گیاهی مراتع میگردد. بر همین اساس با استفاده از مؤلفههای چندمتغیره میزان تأثیر شدتهای چرای دام بر خصوصیات خاک و پوشش گیاهی، در جنوب شرقی شهر هشتگرد مورد بررسی قرار گرفت. تجزیه و تحلیل مؤلفه‌های اصلی1(PCA) یک روش آماری برای تعریف متغیرهای جدید ... بیشتر شدتهای مختلف چرای دام باعث تغییر خصوصیات شیمیایی و فیزیکی خاک و همچنین ترکیب گیاهی مراتع میگردد. بر همین اساس با استفاده از مؤلفههای چندمتغیره میزان تأثیر شدتهای چرای دام بر خصوصیات خاک و پوشش گیاهی، در جنوب شرقی شهر هشتگرد مورد بررسی قرار گرفت. تجزیه و تحلیل مؤلفه‌های اصلی1(PCA) یک روش آماری برای تعریف متغیرهای جدید بر حسب ترکیب خطی از متغیرهای اولیه است. جهت بررسی اثر شدتهای چرای دام، سه قطعه 5 هکتاری در منطقه مورد مطالعه تحت تیمارهای بدون چرا، چرای سبک و چرای سنگین و مداوم تعیین گردید. سپس پوشش گیاهی، خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک تأثیرگذار و مهم ازجمله رطوبت، وزن مخصوص، خلل و فرج، نفوذپذیری، مقاومت مکانیکی، نیتروژن، فسفر، پتاسیم، pH، EC، بافت خاک و مواد آلی در سه تیمار چرایی به مدت دو سال (1383 و 1384) مورد بررسی قرار گرفت. بهنحویکه میزان تغییرپذیری هر یک از عاملهای مورد مطالعه متفاوت بود. بدین ترتیب از میان آنها رطوبت، اسیدیته، هدایت‌الکتریکی، نفوذپذیری، ترکیب گیاهی گندمیان، مقاومت مکانیکی و پتاسیم بهعنوان عامل تغییرپذیر تعیین گردیدند. نتایج نشان داد که شدت چرا باعث افزایش گیاهان پهنبرگ علفی و کاهش گندمیان و بوتهایها گردیده است. بهطوریکه نفوذپذیری با افزایش شدت چرا کاهش یافت، بهنحویکه نفوذپذیری و ترکیب گیاهی گندمیان با شدت چرا رابطه معکوس و مقاومت مکانیکی، اسیدیته، هدایت الکتریکی و پتاسیم با افزایش چرا بیشترین رابطه را داشتند.

بررسی تأثیر چرای مراتع بروموس – یونجه دیم، آتریپلکس و پس‌چر غلات بر عملکرد بره‌های نژاد شال

محمد حسین هادی تواتری؛ احمد اکبری نیا؛ محمود خسروی فرد

دوره 15، شماره 3 ، آذر 1387، ، صفحه 395-402

چکیده

در آزمایشی افزایش وزن روزانه بره‌های نژاد شال در دوران شیرخوارگی و چرای مراتع دست‌کاشت بروموس- یونجه دیم، آتریپلکس و پس‌چرغلات مورد بررسی قرار گرفت. 61 رأس بره 105 روزه تغذیه شده با شیر مادر از مراتع و پس‌چرفوق بطور متوالی استفاده نمودند. افزایش وزن روزانه بره‌ها در هر یک از مراتع محاسبه گردید. داده‌های بدست آمده در قالب طرح ... بیشتر

دوره 31 (1403)

دوره 30 (1402)

دوره 29 (1401)

دوره 28 (1400)

دوره 27 (1399)

دوره 26 (1398)

دوره 25 (1397)

دوره 24 (1396)

دوره 23 (1395)

دوره 22 (1394)

دوره 21 (1393)

دوره 20 (1392)

دوره 19 (1391)

دوره 18 (1390)

دوره 17 (1389)

دوره 16 (1388)

دوره 15 (1387)

دوره 14 (1386)

دوره 13 (1385)

دوره 12 (1384)

دوره 11 (1383)

دوره 10 (1382)

دوره 9 (1381)

دوره 8 (1380)

دوره 7 (1379)

دوره 6 (1378)

کلیدواژه‌ها = چرای دام

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده