نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• مرتضی اکبری ¹
• حمیدرضا کریم زاده ²
• رضا مدرس ³
• بهاره چکشی ⁴

¹ کارشناس ارشد بیابانزدایی، اداره کل منابع طبیعی خراسان رضوی، بخش GIS و RS

² استادیار دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه صنعتی اصفهان

³ کارشناس ارشد بیابان زدایی

⁴ کارشناس ارشد مرتع‌داری

چکیده

بیـابان زایی، کاهـش اکولـوژیکی و بیـولـوژیکی زمیــن می باشد که ممکن اسـت به صـورت طبــیعی یا غیـرطـبیعی اتفاق بیفتد. فرآیند بیابان زایی  عمدتاً، مناطق خشک و نیمه­خشک را تحت تأثیر قرار داده و با شتابی فزآینده، کارآیی سرزمینها را کاهش می دهد. این تحقیق با هدف ارزیابی و طبقه بنــدی بــیابان­زایی و با فناوری سیستم اطلاعات جغرافیایی و سنجش از دور انجام گرفت. در انجام این پژوهش، از داده های ماهواره ای TM مربوط به 25 شهریور 1369 و داده های ETM⁺  مربوط به 16 شهریور 1380 استفاده گردید. بر روی تصاویر مزبور، تصحیحات هندسی، رادیومتریک و همچنین تصحیح زاویه ارتفاع خورشید اعمال گردید. داده های هردوتصویر، با روش طبقه­بندی نظارت شده و نظارت نشده در 9 کلاس کاربری اراضی با توجه به خصوصیات ژئومورفولوژی منطقه، طبقه بندی و با بررسی انواع مناطق بیابانی، مورد تجزیه وتحلیل و مقایسه کمی قرار گرفتند. هریک از عوامل اصلی و فرعی مؤثر در بیابان زایی، جهت تهیه نقشه شدت بیابان­زایی، با روش پیشنهادی برای ایران و نقشه خطر بیابان­زایی با روش فائو، به پایگاه نرم افزاری سیستم اطلاعات جغرافیایی، معرفی و نمره­دهی شدند. نتایج بدست آمده از شـدت بیابان زایی که وضعیت، سرعت و استعداد بیابانی شدن را بیان می­کند، نشان داد که در 35 درصد، بیـابان زایی با منشـأ طبیـعی حاکم بوده و از وضـعیت شـدت بیـابان زایی متوسـط، زیاد و خیلی زیاد برخوردار می باشد. شرایط بیابانی با منشأ انسانی، 65 درصد از منطقه را پوشش می دهد و دارای وضعیت زیاد و خیلی زیاد است. اما با بررسی نقشه خطر بیابان­زایی تولید شده، مشـخص گردید در 20 درصد با تاثیر همزمان انسان و دام، خطر بیابان­زایی خیلی زیاد و در 80 درصد منطقه با اثر تخریبی فقط دام، خطر بیابان زایی زیاد حکم­فرماست. با توجه به نقشه های بدست آمده، معلوم شد در منطقه خشک شمال اصفهان، مهمـترین عوامل موثر انسـانی بیابان زایی در منطقه، تبدیل اراضی مرتعی به زمین­های کشاورزی، الگوی غلط کشاورزی، چرای بیش از حد دام، وضعیت نامناسب اقتصادی و برداشت بی­رویه آبهای زیرزمیـنی بوده و مهمترین عوامل مؤثر بیـابان­زایی طبیعی، خشکـسالی، شـور شدن منـابع آب و خـاک می باشند. روند بیابان­زایی، به سمت شمال غرب منطقه در حال گسترش است که در آینده نزدیک مراتع و مناطق مسکونی و صنعتی آن مناطق را با مشـکل روبرو می سازد.
 

کلیدواژه‌ها

• بیـابان زایی
• سیـستم اطـلاعات جغرافـیایی
• سنجش از دور
• عوامل طـبیعی
• عوامل انسـانی
• شوری و خشکسالی

عنوان مقاله [English]

Assessment and Classification of Desertification Using RS & GIS Techniques (Case Study: the Arid Region, in the North of Isfahan)

نویسندگان [English]

• Morteza Akbari ¹
• Hamid reza Karim zadeh ²
• Reza Modares ³
• Bahareh Chakoshi ⁴

چکیده [English]

Desertification is the ecologic and biologic reduction which may occur naturally or non naturally. Desertification process usually effects arid and semi arid region and reduce the land efficiency very rapidly. This study has been conducted to evaluate and classify desertification with the aim of geographic information system and remote sensing techniques. In this study, TM data of 25 shahriver 1369(16 October 1990) and ETM⁺ data of 16 shahrivar 1380 (7 October 2001) were used. Geometric, radiometric and sun height angle correction were carried out on the images. Supervised and unsupervised  classification were used for both two images and 9 land uses  were classified and compare quantitatively due to geomorphology and desertification attributes. Each main and partial desertification factor was input to geographic information database and scaled to make the map of desertification severity based on recommended method for Iran and FAO map of desertification vulnerability. The result of desertification severity  which shows desertification condition, velocity and potentiality, showed that natural desertification occurs in 35 % of area with different medium, high and very high desertification severity. Anthropogenic desertification includes 65 % of study area with high and very high condition. But in desertification vulnerability map, very high desertification  vulnerability was determined  in 20 % of area with simultaneous human and animal effect  and high desertification vulnerability was determined on 80 % area with only animal effect. According to the map, for arid region of north of isfahan, it was identified  that range land use change to agriculture, improve  agricultural patterns, over grazing, incident economic condition and ground water over exploitation are the most important anthropogenic factor, and drought and soil and water salinity are the most important natural factors. Desertification trend is enhancing to north west of the study area which will make trouble for rangelands, residential and industrial areas.
 

کلیدواژه‌ها [English]

• desertification
• GIS
• Remote Sensing
• natural factors
• Anthropogenic factor
• Salinity
• drought