الهام فخیمی؛ تورج مختارپور؛ جواد معتمدی؛ گلناز تاسلی؛ حمزه علی شیرمردی؛ یعقوب ایرانمنش؛ محسن حبیبی
دوره 31، شماره 4 ، بهمن 1403، ، صفحه 357-368
چکیده
سابقه و هدف
تالاب گندمان در استان چهارمحال و بختیاری یکی از ده تالاب برتر ایران است که از نظر تنوع زیستی، زیبایی‌شناختی، تولید علوفه، حفظ منابع آب‌وخاک و پرنده‌‌نگری دارای اهمیت زیست‌محیطی فراوانی است. متأسفانه در چند دهه اخیر، به دلیل دخالت‌‌های انسانی (تغییر کاربری، چرای بیرویه دام و خارج از فصل و آتشسوزی) و تغییرات اقلیمی، ...
بیشتر
سابقه و هدف
تالاب گندمان در استان چهارمحال و بختیاری یکی از ده تالاب برتر ایران است که از نظر تنوع زیستی، زیبایی‌شناختی، تولید علوفه، حفظ منابع آب‌وخاک و پرنده‌‌نگری دارای اهمیت زیست‌محیطی فراوانی است. متأسفانه در چند دهه اخیر، به دلیل دخالت‌‌های انسانی (تغییر کاربری، چرای بیرویه دام و خارج از فصل و آتشسوزی) و تغییرات اقلیمی، شاخصههای پوشش گیاهی ازجمله سطح تاج‌‌پوشش گیاهان، تراکم، بیوماس، تنوع و غنای گونهای در تالاب گندمان دچار تغییر شده‌‌اند. بنابراین، برای ارزش‌گذاری اقتصادی خدمات و کارکردهای آنها و بهرهبرداری بهینه از پوشش گیاهی و دستیابی به برنامه مدیریت پایدار، می‌‌بایست این تغییرات شناسایی و ارزیابی شوند. این مطالعه با هدف ارزیابی شاخصههای پوشش گیاهی (درصد پوشش‌‌تاجی و مقدار زی‌توده هوایی (بیوماس)) رویشگاه‌‌های مختلف تالاب گندمان انجام شد.
مواد و روش‌ها
بدین منظور، ابتدا تیپ‌‌بندی پوشش گیاهی تالاب گندمان انجام و گونههای گیاهی موجود در هر تیپ گیاهی (رویشگاه) جمع‌‌آوری و شناسایی شد. سپس در هر توده معرف، سه ترانسکت 100 متری مستقر و فواصل بین ترانسکتها با توجه به وسعت توده معرف و نحوه پراکنش پوشش گیاهی و فاصله بین لکه‌‌های گیاهی، متغیر و 50 تا 100 متر لحاظ شد. بر روی هر ترانسکت نیز 10 پلات یک مترمربعی با فواصل یکسان مستقر گردید. درمجموع، در هر توده معرف، 30 پلات یک مترمربعی برای اندازهگیری مشخصه‌‌های گیاهی استفاده شد. در هر پلات، درصد پوشش‌‌تاجی، تعداد پایه گیاهی و زی‌توده هوایی گونههای گیاهی، درصد سنگ و سنگریزه، درصد لاشبرگ و درصد خاک لخت اندازهگیری گردید. برای برآورد زی‌توده، از روش نمونهگیری مضاعف و رابطه بین درصد پوشش‌‌تاجی با مقدار زی‌توده هوایی، استفاده .
نتایج
بررسی‌ها نشان داد درمجموع پنج تیپ گیاهی در تالاب گندمان پراکنش دارد. تیپ گیاهیPhragmites australis-Carex riparia با مساحت 90/52 هکتار، بیشترین مساحت تالاب گندمان را به خود اختصاص داده است. براساس نتایج، متوسط پوشش‌‌تاجی رویشگاه‌ها، 02/76 درصد و زی‌توده هوایی آنها، 52/1695 گرم در مترمربع است که بیشترین مقدار (5/3198 گرم بر مترمربع) مربوط به تیپ گیاهی Phragmites australis-Carex riparia و کمترین مقدار (4/511 گرم بر مترمربع) مربوط به تیپ گیاهی Potentilla anserina-Carex riparia-Cynodon dactylon می‌‌باشد. در بین گونههای گیاهی نیز بیشترین مقدار زی‌توده هوایی (7/2986 گرم بر مترمربع)، مربوط به گونه australis Phragmites (نی) است.
نتیجه‌گیری
به‌طورکلی با توجه به مقدار قابل‌توجه زی‌توده هوایی تیپ‌های گیاهی، پیشنهاد می‌گردد برای بهرهبرداری بهینه از پوشش گیاهان تولیدی و حفظ تعادل پایدار تالاب گندمان، تیپ‌های گیاهی قطعهبندی شده و قطعات دارای گیاهان در معرض خطر انقراض به‌طور کامل حفاظت‌شده و در قطعات با تراکم زیاد پوشش گیاهی و حساسیت بالا به آتشسوزی با رعایت ملاحظات زیست‌محیطی از روشهای برداشت تعادلی، انتخابی و تناوبی بهمنظور ایجاد آتش‌بر استفاده شود.
الهام فخیمی؛ فرود صالحی؛ سعیدنعیم امامی
دوره 30، شماره 4 ، بهمن 1402، ، صفحه 505-520
چکیده
سابقه و هدفتغییر کاربری در اکوسیستمهای طبیعی ازجمله سدسازی و تبدیل اراضی مرتعی به اراضی کشاورزی می‌تواند خسارت‌های جبران‌ناپذیری به اجزاء مختلف اکوسیستم وارد کند. براساس نتایج تحقیقات، مخرب‌ترین آن کاهش پوشش گیاهی، افزایش فرسایش و کاهش تنوع زیستی است. در مدیریت اکوسیستمهای طبیعی، پایش تغییرات پوشش گیاهی از اهمیت بسیاری برخوردار ...
بیشتر
سابقه و هدفتغییر کاربری در اکوسیستمهای طبیعی ازجمله سدسازی و تبدیل اراضی مرتعی به اراضی کشاورزی می‌تواند خسارت‌های جبران‌ناپذیری به اجزاء مختلف اکوسیستم وارد کند. براساس نتایج تحقیقات، مخرب‌ترین آن کاهش پوشش گیاهی، افزایش فرسایش و کاهش تنوع زیستی است. در مدیریت اکوسیستمهای طبیعی، پایش تغییرات پوشش گیاهی از اهمیت بسیاری برخوردار است. این تحقیق با هدف بررسی تغییرات شاخصهای پوشش گیاهی و تنوع گونهای در اراضی زراعی شخم‌خورده، رهاشده و پوشش طبیعی مراتع اطراف سد زیرزمینی یان‌چشمه واقع در شهرستان بن استان چهارمحال و بختیاری انجام شد.مواد و روش‌هابدین منظور، چهار سایت شامل مراتع طبیعی اطراف سد، اراضی بالادست سد (دیم‌زار در حال کشت)، اراضی محل احداث مخزن سد (شخم‌خورده و رهاشده کمتر از 7 سال) و اراضی پایین‌دست سد (رهاشده بیش از 15 سال) انتخاب و در هریک از سایت‌ها، سه ترانسکت به طول 50 متر موازی باهم و عمود بر شیب منطقه به فاصله 50 متر از هم مستقر شدند. تعداد 15 پلات 2*2 مترمربعی با فاصله ده متر از هم بر روی ترانسکتها قرار گرفت و بعد در هر پلات، درصد تاج پوشش، زی‌توده هوایی، تراکم، درصد لاشبرگ و خاک لخت یادداشت شد. از روش برآورد نظری بهمنظور تعیین سطح تاج پوشش گیاهان در پلات‌ها استفاده شد. زی‌توده هوایی گونهها با استفاده از روش قطع و توزین تعیین شد. برای بررسی تنوع گونـهای، شاخصهای سیمپسون و شانون – وینر و برای مقایسه غنای گونهای، شاخصهای مارگالف و منهینیک در نرم‌افزار Past محاسبه شدند. تعیین وضعیت مرتع با استفاده از روش چهار فاکتوری انجام شد.نتایجنتایج نشان داد که شخم و تغییر کاربری اراضی مرتعی به اراضی کشاورزی سبب کاهش معنیدار پوشش تاجی و به‌تبع آن کاهش میزان زی‌توده هوایی، تراکم و کاهش تنوع و غنای گونهای در اراضی شخم‌خورده و رهاشده نسبت به مراتع شیب‌دار منطقه شده است. نتایج نشان داد که شخم اراضی علاوه بر کاهش پوشش، سبب تغییر در ترکیب گونهای و افزایش گونههای یکساله و مهاجم و کاهش گونههای بوته‌ای شده است. براساس نتایج، تغییر کاربری مرتع سبب شد تا مراتع اطراف از وضعیت متوسط به وضعیت ضعیف و خیلی ضعیف در مراتع شخم‌خورده رهاشده و تحت کشت (بالادست) با گرایش منفی نزول پیدا کند.نتیجه‌گیری اقدامات انجام شده برای احداث سد و به‌دنبال آن گسترش کشاورزی سبب شخم دوباره و دست‌کاری خاک در منطقه شده است. ضمن آنکه ممکن است در درازمدت، رها کردن کشاورزی در اثر افت سطح آب سد زیرزمینی سبب فرسایش بیشتر خاک شود. بنابراین، لازم است پایش تغییرات پوشش گیاهی در محدوده احداث سد به‌صورت مستمر در سالهای آینده انجام گردد.
الهام فخیمی؛ جواد معتمدی (ترکان)؛ زینب قلی پور
دوره 30، شماره 1 ، فروردین 1402، ، صفحه 60-93
چکیده
با استفاده چندمنظوره از مراتع، میتوان فشار چرا در مراتع را کاهش داد و گام مهمی، جهت حفظ اکوسیستمهای مرتعی و ارتقاء خدمات اکوسیستمی مرتبط با آنها، برداشت. ازاین‌رو، پژوهش حاضر باهدف مشخص نمودن اولویت استفاده چندمنظوره از پوشش گیاهی مراتع کوهستانی کوهرنگ از جنبه‌‌های چرای دام، پرورش زنبورعسل و بهرهبرداری از گیاهان ...
بیشتر
با استفاده چندمنظوره از مراتع، میتوان فشار چرا در مراتع را کاهش داد و گام مهمی، جهت حفظ اکوسیستمهای مرتعی و ارتقاء خدمات اکوسیستمی مرتبط با آنها، برداشت. ازاین‌رو، پژوهش حاضر باهدف مشخص نمودن اولویت استفاده چندمنظوره از پوشش گیاهی مراتع کوهستانی کوهرنگ از جنبه‌‌های چرای دام، پرورش زنبورعسل و بهرهبرداری از گیاهان دارویی، انجام شد. برای این منظور، کلاس هر یک از گونههای گیاهی برای انواع استفاده، مشخص گردید و با مقایسه کلاس‌‌های مختلف و لحاظ نمودن گونههای مرغوب (گیاهان کلاس I و II) برای چرای دام؛ اولویت استفاده از هرگونه، تعیین شد. در آخر، بر مبنای سهم انواع استفاده برای مجموع گونههای گیاهی موجود در ترکیب گیاهی، نسبت به نوع استفاده چندمنظوره از پوشش گیاهی، تصمیم گرفته شد. بر مبنای نتایج، 178 گونه گیاهی متعلق به 32 خانواده و 138 جنس در ترکیب گیاهی منطقه، پراکنش دارند. از جنبه چرای دام، به ترتیب 79/11، 21/29، 31/48 و 67/10 درصد از گونهها، دارای کلاس خوشخوراکی I، II، Ш قابل چرا و Ш غیرقابل چرا، می‌‌باشند.از نظر زنبور داری، گیاهان با جذابیت خوب (کلاس I)، جذابیت متوسط (کلاس II)، جذابیت کم (کلاس III قابلاستفاده) و گیاهان بدون جذابیت (کلاس III بدون استفاده)، به ترتیب 79/11، 94/44،49/4 و 76/38 درصد از سهم گونهها در ترکیب گیاهی را تشکیل می‌‌دهند. گونههای خوراکی و دارویی قابلاستفاده حدود 50 درصد ترکیب گیاهی را شامل می‌‌شوند که به ترتیب 10/19، 85/16، 92/12 و 50 درصد از گونهها، دارای کلاس مطلوبیت I، II، Ш قابلاستفاده دارویی و Ш غیر قابلاستفاده دارویی، می‌‌باشند. ضمن اینکه، 53/18 درصد گیاهان دارویی، قابل چرای دام هستند و در کلاس خوشخوراکی I و II ازلحاظ چرای دام قرار دارند. نتایج بیانگر آن است که بهرهبرداری از گیاهان دارویی در معیشت بهره‌برداران منطقه مؤثر است و با توجه به فنولوژی گونههای گیاهی و قطعهبندی مرتع، میتوان در چارچوب استفاده چندمنظوره، از پوشش گیاهی بهرهبرداری کرد.
الهام فخیمی
دوره 27، شماره 4 ، دی 1399، ، صفحه 772-781
چکیده
در سالهای اخیر استخراج از معادن به‌طور چشمگیری افزایش‌یافته و سبب تخریب منابع طبیعی و محیط‌زیست شده است. این تحقیق بهمنظور بررسی تأثیر فعالیتهای معدنکاری بر تنوع، غنا، یکنواختی و ساختار پوشش گیاهی در مراتع اطراف معدن مس دره زرشک واقع در استان یزد انجام شد. جهت انجام تحقیق سه سایت نمونهبرداری بافاصله (200-0)، (500-200) و (1000-500) ...
بیشتر
در سالهای اخیر استخراج از معادن به‌طور چشمگیری افزایش‌یافته و سبب تخریب منابع طبیعی و محیط‌زیست شده است. این تحقیق بهمنظور بررسی تأثیر فعالیتهای معدنکاری بر تنوع، غنا، یکنواختی و ساختار پوشش گیاهی در مراتع اطراف معدن مس دره زرشک واقع در استان یزد انجام شد. جهت انجام تحقیق سه سایت نمونهبرداری بافاصله (200-0)، (500-200) و (1000-500) متر از معدن انتخاب و سپس در هر سایت 3 ترانسکت 200 متری به فاصله 50 متر از هم به‌صورت عمود برجهت شیب مستقر و در هر ترانسکت 15 پلات 2 مترمربعی به فاصله 10 متر از هم قرار گرفت و در هر پلات، درصد تاج پوشش گونههای موجود و تراکم هرگونه ثبت شد. نتایج تجزیه واریانس برای شاخصهای مختلف تنوع، غنا و یکنواختی گونهای نشان داد که تمامی شاخصها در سه محدوده موردبررسی تفاوت معنیداری داشته است (05/0. p <). بهطوریکه شاخصهای غنا و تنوع بافاصله از معدن افزایش مییابد و در عوض شاخص یکنواختی پوشش گیاهی در نزدیک معدن بیشتر است. همچنین افزایش فاصله از معدن سبب افزایش معنیدار درصد تاج پوشش تیره‌های Asteraceae، Fabaceae،Poaceae، Chenopodiaceae و Lamiaceae در پوشش گیاهی گردید (05/0 p <). علاوه بر این برخی ساختار پوشش گیاهی نظیر ژئوفیت، کاموفیت، همی کریپتوفیت، بوته‌ای‌ها، علف گندمیان و چندساله‌ها به‌طور معنیداری در نزدیکی معدن کاهش یافتند. به‌طورکلی نتایج حاکی از آن بود که انجام عملیات معدنکاری تا حد زیادی بر ساختار پوشش گیاهی منطقه تأثیر گذاشته است و سبب کاهش تنوع گیاهی شده است. لذا لازم است در بررسی خسارت‌های وارده به مرتع موردتوجه قرار گیرد.
الهام فخیمی ابرقویی؛ سیداکبر جوادی
دوره 21، شماره 1 ، خرداد 1393، ، صفحه 109-118
چکیده
از دیدگاه بوم‌شناختی مرتع، آگاهی از اثرات چرای دام بر ساخــتار و تغییرات پوشش گیاهی و خصوصیات خاک امری لازم و ضروریست. در این تحقیق اثر سه شدت مختلف چرای سبک در فاصله صفر تا 200 متر از آبشخور، چرای متوسط در فاصله 200 تا 800 متر و چرای سنگین در فاصله 800 تا 1200 متر بر شاخصهای پوشش گیاهی و خصوصیات خاک در منطقه ندوشن استان یزد مورد بررسی قرار ...
بیشتر
از دیدگاه بوم‌شناختی مرتع، آگاهی از اثرات چرای دام بر ساخــتار و تغییرات پوشش گیاهی و خصوصیات خاک امری لازم و ضروریست. در این تحقیق اثر سه شدت مختلف چرای سبک در فاصله صفر تا 200 متر از آبشخور، چرای متوسط در فاصله 200 تا 800 متر و چرای سنگین در فاصله 800 تا 1200 متر بر شاخصهای پوشش گیاهی و خصوصیات خاک در منطقه ندوشن استان یزد مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور نمونهبرداری از پوشش گیاهی به صورت ثبت درصد تاج پوشش گونههای گیاهی و نمونه‌های خاک در عمق صفر تا 30 سانتی‌متری در شدت‌های مختلف چرایی انجام گردید. در این تحقیق از روش تجزیه و تحلیل واریانس یکطرفه و تجزیه و تحلیل تطبیقی متعارفی جهت بررسی تغییرات پوشش گیاهی در شدت‌های مختلف چرایی استفاده شد. نتــــایج نشان داد که گونه‌هایی مانند Astragalusachrochlarus، Salsolaarbusculata و Tragopogon sp.حضور بیشتری در شدت چرای سبک داشتند. گــــونه‌های Allysumminus، Artemisiasieberi، Poasinacia، Irissongarica، Lactucaglacifoliaو Stipabarbata حضور بیشتری در شدت چرای متوسط داشتند. گونههای Eryngium sp.، Cousiniadesertii، Bromus tectorumو Peganumharmala از مهمترین گونههای مکان با شدت چرای سنگین به‌شمار می‌روند. مقادیر نیتروژن، فسفر قابل جذب، پتاسیم قابل جذب، مواد آلی، هدایت الکتریکی و اسیدیته گل اشــباع نیز اندازهگیری شدند. نتایج نشان داد، با افزایش شدت چرا از میزان نیتروژن و کربن آلی کاسته می‌شود ولی مقدار فسفر، پتاسیم، هدایت الکتریکی و اسیدیته گل اشباع خاک افزایش مییابد. با توجه به آسیب دیدن پوشش گیاهی و برخی خصوصیات خاک در اثر فشار چرای دام، بهرهبرداری از مرتع در حد چرای متوسط توصیه می‌گردد.
الهام فخیمی ابرقویی؛ منصور مصداقی؛ پرویز غلامی؛ حسین نادری نصرآباد
دوره 18، شماره 3 ، آذر 1390، ، صفحه 408-419
چکیده
حفظ تنوع گونهای یکی از اهداف اصلی مدیریت اکوسیـستم است و با اندازهگیری تنوع و بررسی توزیع گونهها میتوان توصیههای مدیرتی لازم را ارائه نمود. در این تحقیق اثر شیب، ارتفاع از سطح دریا و جهت بر تنوع، غنا و یکنواختی گونههای گیاهی در مراتع اسثپی ندوشن یزد مورد بررسی قرار گرفت. روش نمـــــونهبرداری سیستماتیک-تصادفی ...
بیشتر
حفظ تنوع گونهای یکی از اهداف اصلی مدیریت اکوسیـستم است و با اندازهگیری تنوع و بررسی توزیع گونهها میتوان توصیههای مدیرتی لازم را ارائه نمود. در این تحقیق اثر شیب، ارتفاع از سطح دریا و جهت بر تنوع، غنا و یکنواختی گونههای گیاهی در مراتع اسثپی ندوشن یزد مورد بررسی قرار گرفت. روش نمـــــونهبرداری سیستماتیک-تصادفی بود و اندازه پلاتهای نمونهبرداری براساس روش سطح حداقل تعیین گردید. براساس نتایج، ارتفاع از سطح دریا بر تنوع، غنا و یکنواختی گونههای گیاهی منطقه تأثیر معــنیداری داشت و دامنه ارتفاعی میانی (2600-2400 متر) تنوع، غنا و یکنواختی بالاتری داشتند. بهطوریکه شیب دامنه نیز تنوع و غنای گونهای را به طور معنیداری تحت تأثیر قرار داد و شیبهای زیاد (50-30 درصد) بالاترین تنوع و غنای گونهای را به خود اختصاص دادند. البته جهت دامنه تأثیر معنیداری بر شاخصهای تنوع زیستی نداشت
الهام فخیمی ابرقویی؛ منصور مصداقی؛ قاسمعلی دیانتی تیلکی
دوره 18، شماره 2 ، شهریور 1390، ، صفحه 219-230
چکیده
امروزه بهرهبرداریهای بیرویه از مراتع سبب گردیده که این منابع با ارزش از لحاظ کیفی و کمی در معرض خطر قرار گیرند. بنابراین بررسی تأثیر چرا بر فاکتورهای پوشش گیاهی لازم و ضروریست. در این تحقیق اثر سه سطح مختلف چرایی (شدید، متوسط و سبک) در راستای گرادیان چرایی بر درصد تاج پوشش، میزان تولید، تراکم، درصد لاشبرگ، درصد سنگ و سنگریزه ...
بیشتر
امروزه بهرهبرداریهای بیرویه از مراتع سبب گردیده که این منابع با ارزش از لحاظ کیفی و کمی در معرض خطر قرار گیرند. بنابراین بررسی تأثیر چرا بر فاکتورهای پوشش گیاهی لازم و ضروریست. در این تحقیق اثر سه سطح مختلف چرایی (شدید، متوسط و سبک) در راستای گرادیان چرایی بر درصد تاج پوشش، میزان تولید، تراکم، درصد لاشبرگ، درصد سنگ و سنگریزه و خاک لخت مورد بررسی قرار گرفت. جهت انجام پژوهش از روش طبقهبندی- سیستماتیک- تصادفی در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی استفاده شد. بهطوریکه در هر پلات2m2، درصد تاج پوشش کل، درصد تاج پوشش فرمهای رویشی مختلف، وزن خشک گونههای مورد استفاده دام، تعداد پایههای هر گیاه، درصد لاشبرگ و سنگ و سنگریزه یادداشت شد. جهت طبقهبندی محلهای نمونهگیری بر حسب گونههای شاخص از آنالیز TWINSPAN استفاده شد و بهمنظور بررسی اثر کلی تیمارهای شدت چرایی بر فاکتورهای پوشش گیاهی و رابطه تغییرات فاکتورهای پوشش با فاصله از آبشخور بهترتیب از روش آماری تجزیه واریانس یکطرفه و آنالیز همبستگی پیرسون استفاده شد. بدین ترتیب، با استفاده از آنالیز TWINSPAN3 گروه سایت چرایی در این منطقه تشخیص داده شد. نتایج حاصل از بررسی نشان داد که درصد تاج پوشش گیاهان خوشخوراک و میزان تولید از سطح چرای سبک به شدید به طور معنیداری کاهش مییابد (05/p< ). بنابراین چرای شدید از لحاظ درصد پوشش تاجی کل، درصد لاشبرگ، درصد سنگ و سنگریزه تفاوت معنیداری با سطوح چرای متوسط و سبک دارد (05/p< ). به هر حال، سه سطح چرایی از لحاظ درصد تاج پوشش گونههای غیرخوشخوراک و تراکم دارای اختلاف معنیدار نیستند (05/p> ).
