محمد خسروشاهی؛ زهرا سعیدی فر؛ خسرو شهبازی؛ سمیرا زندی فر؛ سکینه لطفی نسب اصل؛ آزاده گوهردوست؛ فاطمه درگاهیان؛ مریم نعیمی؛ طاهره انصافی مقدم؛ لیلا کاشی زنوزی؛ زهره ابراهیمی خوسفی؛ مرتضی خداقلی
دوره 30، شماره 4 ، بهمن 1402، ، صفحه 521-541
چکیده
سابقه و هدفمطالعات و تحقیقات نشان میدهد که طی دهههای اخیر پدیده گرمایش جهانی و تغییرات اقلیمی باعث افزایش دما و کاهش بارندگی و خشکسالیهای مکرر شده است. خشکسالی، گسترش بیابانزایی و تغییر در پوشش گیاهی زمین که ارمغان پدیده تغییرات محیطی و اقلیمی طی دهههای اخیر است، مهمترین عامل طبیعی بروز و تشدید پدیده گردوغبار و حرکت ...
بیشتر
سابقه و هدفمطالعات و تحقیقات نشان میدهد که طی دهههای اخیر پدیده گرمایش جهانی و تغییرات اقلیمی باعث افزایش دما و کاهش بارندگی و خشکسالیهای مکرر شده است. خشکسالی، گسترش بیابانزایی و تغییر در پوشش گیاهی زمین که ارمغان پدیده تغییرات محیطی و اقلیمی طی دهههای اخیر است، مهمترین عامل طبیعی بروز و تشدید پدیده گردوغبار و حرکت ماسههای روان در نقاط مختلف کشور هستند. فرسایش بادی و پدیده گردوغبار بهعنوان یکی از فرایندهای مهم تخریب سرزمین و چالشی جدی در ایران بهشمار میرود. این پدیده بر اثر تعامل بین فرایندهای آبوهوایی و زمینی اتفاق میافتد. هدف تحقیق بررسی و تحلیل روند تغییرات زمانی و مکانی تعداد روزهای گردوغبار در کشور و بررسی نقش اقلیم در گسترش آن است. مواد و روشهابهمنظور انجام این تحقیق، پس از دریافت آمار ساعتی و روزانه گردوغبار (از طریق 148 ایستگاه سینوپتیک و کلیماتولوژی) و پارامترهای بارش، تبخیر و دما بهعنوان عناصر کلیدی اقلیمی (از 171 ایستگاه) در 22 استان واقع در مناطق خشک و نیمهخشک کشور، اقدام به بررسی نحوه گسترش وقایع گردوغباریو تعیین روابط همبستگی اقلیم و گردوغبار شد. پس از محاسبه تعداد روز گردوغبار در کشور اطلاعات در محیط GIS فراخوانی شد و نقشه تغییرات فضایی پارامتر تعداد روز گردوغبار در سه دهه 1996-1987، 2006-1997 و 2016-2007 تهیه گردید و در ادامه اقدام به تحلیل فضایی این پارامتر و نحوه گسترش آن در طول سه دهه مورد بررسی شد. در ادامه پارامتر اقلیمی که بیشترین همبستگی را با تعداد روز گردوغبار داشت انتخاب و پس از تهیه نقشه تغییرات مکانی آن در محیط نرمافزار Gis، اقدام به بررسی تطابق مکانی پارامتر مذکور با نحوه گسترش تعداد روزهای گردوغبار گردید. در گام بعد، پس از انجام آزمون همگنی بر روی رخدادهای گردوغبار، بهمنظور تعیین میزان سهم سه عنصر اقلیمی مذکور بهعنوان متغیرهای مستقل و تعداد روز گردوغبار بهعنوان متغیر وابسته، از مدل رگرسیون مربعات جزئی استفاده شد. نتایج نتایج نشان داد که تعداد روزهای گردوغبار و دامنه وقوع آن در کشور افزایش یافته است، بهطوریکه در دهه اخیر مورد مطالعه (2007-2016) نسبت به دو دهه ماقبل بیشترین رخدادهای گردوغباری در کشور رخ داده است. این افزایش بهویژه در نواحی غرب و جنوبغرب کشور که متأثر از وقایع گردوغبار فرامحلی نیز بودند از شدت بیشتری برخوردار بوده است، این وقایع گردوغبار با فراوانی بیشتری به نواحی مرکزی کشور نیز گسترش پیدا کرده است. آزمون همگنی نیز در بسیاری از استانها یک نقطه جهش مشترک (سال 2008-2007) در تعداد گردوغبار را نشان داد که میتواند مربوط به شروع خشکسالیهای شدید و تغییرات اقلیمی محسوس از این سال در سطح کشور باشد. بررسی عناصر اقلیمی مورد مطالعه (دما، بارش و تبخیر) بر تغییرات تعداد روزهای گردوغبار در کشور نشان داد که طی سالهای اخیر دما بیشترین سطح همبستگی معنیداری را (58/0) با وقوع گردوغبار داشته است. نقشه گرادیان دما در دهه اخیر (2016-2007) نسبت به دهه ماقبل آن (2006-1997) نیز نشاندهنده سیر صعودی دما بهویژه در نوار غرب و جنوبغرب و نواحی جنوبشرقی کشور است. مدلسازی اثر عناصر اقلیمی دما، بارش و تبخیر بر پارامتر تعداد روز گردوغبار نشان داد که سهم عناصر اقلیمی مورد مطالعه بر رخدادهای گردوغباری حدود 33 درصد است و بقیه اثرها میتواند به عوامل دیگری ازجمله عوامل انسانی و یا خصوصیات خاک، نوع پوشش گیاهی، تابش خورشیدی و امثال آن مربوط باشد. نتیجهگیریبهطورکلی نتایج بررسی روند تغییرات روز گردوغباری و شاخصهای اقلیمی نشاندهنده افزایش چشمگیر تعداد روزهای گردوغبار در غالب نقاط کشور و مساعد شدن شرایط برای این افزایش بوده است. شناسایی مناطق و دلایل روند افزایشی طوفانهای گردوغباری، بهعنوان نواحی در معرض گسترش بیابانزایی، میتواند در جهت برنامهریزی و تصمیمات مدیریتی برای کنترل این پدیده مؤثر واقع شود. یقیناً در صورت ادامه روند کنونی و عدم انجام اقدامات جدی و عملی برای کاهش و کنترل گردوغبار، این وضعیت میتواند منجر به تشدید اثرها و آسیبهای زیستمحیطی و اجتماعی-اقتصادی نامطلوب بشود.
زهرا سعیدی فر؛ محمد رحیمی؛ سکینه لطفی نسب اصل؛ محمد خسروشاهی؛ محمدرضا یزدانی
دوره 26، شماره 1 ، خرداد 1398، ، صفحه 143-157
چکیده
حوضه آبریز جازموریان یکی از حوضههای مهم و حیاتی کشور است که بهدلیل کمبود منابع آب سطحی و درنتیجه قرارگیری آبهای زیرزمینی آن در اولویت بهرهبرداری، با افت شدیدی در سطح سفرههای زیرزمینی روبهرو شده است. هدف از انجام این تحقیق شناسایی عوامل مؤثر بر افت سطح سفره آب زیرزمینی و پیشبینی تغییرات تراز آن در صورت ادامه روند فعلی، در ...
بیشتر
حوضه آبریز جازموریان یکی از حوضههای مهم و حیاتی کشور است که بهدلیل کمبود منابع آب سطحی و درنتیجه قرارگیری آبهای زیرزمینی آن در اولویت بهرهبرداری، با افت شدیدی در سطح سفرههای زیرزمینی روبهرو شده است. هدف از انجام این تحقیق شناسایی عوامل مؤثر بر افت سطح سفره آب زیرزمینی و پیشبینی تغییرات تراز آن در صورت ادامه روند فعلی، در حوضه آبخیز جازموریان میباشد. در این مطالعه باتوجه به اهمیت شناخت عوامل مؤثر بر وضعیت منابع آب زیرزمینی و دلایل افت این منابع، ابتدا ویژگیهای زمینشناسی و ژئومورفولوژیک حوضه و تأثیرات آن بر کمیت و پراکنش منابع آب زیرزمینی مورد بررسی قرار گرفت، آنگاه اقدام به مطالعه تأثیر خشکسالیهای هیدرواقلیمی با استفاده از دو شاخص جریان رودخانهای (SDI) و شاخص بارش استاندار شده (SPI) در ایستگاههای هیدرومتری، بارانسنجی و سینوپتیک واقع در آبخوانهای حوضه گردید و سهم برداشتهای انجام شده بر تغییرات منابع آب زیرزمینی توسط چاه، چشمه، قنات و همچنین تأثیر سازههای سطحی و مصارف انجام شده بر روی تغییرات سطح تراز حوضه مشخص شد. در ادامه دادههای متوسط ماهانه و سالانه تراز آب زیرزمینی در طی سالهای 93-1370 برای پیشبینی تغییرات آب زیرزمینی تا سال 1420 با استفاده از مدلهای سری زمانی بررسی گردید. نتایج بررسی میزان اثر عوامل مختلف بر تغییرات آب زیرزمینی حوضه نشان داد که خشکسالیهای هیدرواقلیمی با وجود تأثیرگذاری بر تغییرات آب زیرزمینی دارای اثر معنیداری نبودهاند که نشاندهنده تأثیر سایر عوامل بر تغییرات آب زیرزمینی حوضه میباشد. سدها و چاههای عمیق و نیمهعمیق بهترتیب با همبستگی منفی 83/0، 75/0 و 68/0 بیشترین اثر منفی را بر افت آب زیرزمینی منطقه داشته و متوسط آبدهی چاهها و چشمهها با افزایش تراز آب زیرزمینی افزایش معنیداری داشته است. همچنین بررسی تغییرات سطح آب زیرزمینی حوضه نشاندهنده روند کاهشی معنیدار با 37/0 متر کاهش در سال بوده و پیشبینیها نشان داد در سالهای آینده با افت شدیدتری روبرو خواهد شد. این افت در تابستان با درصد تغییرات 96/1 حداکثر و در پاییز با 87/1 درصد کمتر از سایر فصول خواهد بود. در صورت ادامه روند فعلی بهرهبرداری از منابع آب زیرزمینی، وضعیت منطقه در آینده با چالشهای فراوانی روبرو خواهد شد.
سکینه لطفی نسب اصل؛ محمد خسروشاهی؛ زهرا سعیدی فر؛ فاطمه درگاهیان
دوره 25، شماره 4 ، بهمن 1397، ، صفحه 923-943
چکیده
تحلیل روند تغییرات زمانی بارش و خشکسالی به دلیل توجه روزافزون به پدیده تغییر اقلیم یکی از موضوعات مورد بحث قرن اخیر در جوامع علمی است. ازاینرو، این تحقیق به بررسی و تحلیل روند تغییرات بارندگی و وضعیت خشکسالی متأثر از آن در حوضه آبخیز جازموریان به کمک روش ناپارامتریک من-کندال و مقایسه شاخصهای خشکسالی هواشناسی بارش استاندارد شده(SPI) ...
بیشتر
تحلیل روند تغییرات زمانی بارش و خشکسالی به دلیل توجه روزافزون به پدیده تغییر اقلیم یکی از موضوعات مورد بحث قرن اخیر در جوامع علمی است. ازاینرو، این تحقیق به بررسی و تحلیل روند تغییرات بارندگی و وضعیت خشکسالی متأثر از آن در حوضه آبخیز جازموریان به کمک روش ناپارامتریک من-کندال و مقایسه شاخصهای خشکسالی هواشناسی بارش استاندارد شده(SPI) ، دهکها(DI) ، درصد نرمال (PNI)، Z چینیCZI) ) و عدد Z ZSI)) با استفاده از آمار بارندگی 24 ایستگاه بارانسنجی با پایه مشترک آماری 30 ساله طی سالهای آبی 63 -1362 تا 92 -1391 میپردازد. بدینمنظور پس از محاسبه شاخصهای خشکسالی، بر اساس معیارهای شباهت و همبستگی آماری دستهبندی آنها به کمک تحلیل خوشهای انجام شد. نتایج تحقیق وجود جهش مثبت و معنیدار در میزان بارندگی در سالهای 71 و 74 را به اثبات رساند و تحلیل آماری دادهها نشان داد که در سالهای 71، 74 و 83 بیشترین میزان بارندگی و در سالهای 62، 79، 82 و 84 نیز کمترین میزان بارندگی در سطح حوضه رخ داده است. تحلیل خوشهای نشان داد که شاخصهای PN و ZSI با 100 درصد شباهت در تشخیص دورههای خشک و تر، شدت، مدت و تداوم آنها کاملاً مشابه عمل نموده و حداکثر مشابهت را در میان تمامی گروهها دارند. نتایج همچنین نشان داد که شاخصهای CZI و SPI با 5/99 درصد شباهت در رتبه دوم از لحاظ بیشترین همانندی قرار داشتند. اعتبارسنجی نتایج از طریق مقایسه عددی دو شاخص CZI و SPI حکایت از روند تقریباً یکسان این دو شاخص و اختلاف کم آنها در ارائه وضعیت خشکسالی در حوضه آبریز جازموریان با یکدیگر داشت اما از سویی نشان داد در ارزیابی شدت خشکسالیها شاخص CZI خشکسالیها را شدیدتر نشان میدهد. بهطور کلی نتایج بیانگر تمرکز بیشتر خشکسالی در نواحی جنوبشرقی و جنوبی حوضه بوده و گویای وجود استعداد تمامی مناطق حوضه در رویارویی با این پدیده میباشد. ازاینرو شناخت پدیده خشکسالی در حوضه آبخیز جازموریان از طریق مطالعه شاخصهای CZI و SPI بهمنظور اتخاذ سیاستهای درست و بهینه در مدیریت و حفظ منابع آبی و افزایش بهرهوری آب در بخشهای مختلف با توجه به محدودیتهای آبی در منطقه مورد بررسی و مدیریت خطرهای ناشی از آن از جنبههای زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی پیشنهاد میگردد.
