محمد خسروشاهی؛ زهرا سعیدی فر؛ خسرو شهبازی؛ سمیرا زندی فر؛ سکینه لطفی نسب اصل؛ آزاده گوهردوست؛ فاطمه درگاهیان؛ مریم نعیمی؛ طاهره انصافی مقدم؛ لیلا کاشی زنوزی؛ زهره ابراهیمی خوسفی؛ مرتضی خداقلی
دوره 30، شماره 4 ، بهمن 1402، ، صفحه 521-541
چکیده
سابقه و هدفمطالعات و تحقیقات نشان میدهد که طی دهههای اخیر پدیده گرمایش جهانی و تغییرات اقلیمی باعث افزایش دما و کاهش بارندگی و خشکسالیهای مکرر شده است. خشکسالی، گسترش بیابانزایی و تغییر در پوشش گیاهی زمین که ارمغان پدیده تغییرات محیطی و اقلیمی طی دهههای اخیر است، مهمترین عامل طبیعی بروز و تشدید پدیده گردوغبار و حرکت ...
بیشتر
سابقه و هدفمطالعات و تحقیقات نشان میدهد که طی دهههای اخیر پدیده گرمایش جهانی و تغییرات اقلیمی باعث افزایش دما و کاهش بارندگی و خشکسالیهای مکرر شده است. خشکسالی، گسترش بیابانزایی و تغییر در پوشش گیاهی زمین که ارمغان پدیده تغییرات محیطی و اقلیمی طی دهههای اخیر است، مهمترین عامل طبیعی بروز و تشدید پدیده گردوغبار و حرکت ماسههای روان در نقاط مختلف کشور هستند. فرسایش بادی و پدیده گردوغبار بهعنوان یکی از فرایندهای مهم تخریب سرزمین و چالشی جدی در ایران بهشمار میرود. این پدیده بر اثر تعامل بین فرایندهای آبوهوایی و زمینی اتفاق میافتد. هدف تحقیق بررسی و تحلیل روند تغییرات زمانی و مکانی تعداد روزهای گردوغبار در کشور و بررسی نقش اقلیم در گسترش آن است. مواد و روشهابهمنظور انجام این تحقیق، پس از دریافت آمار ساعتی و روزانه گردوغبار (از طریق 148 ایستگاه سینوپتیک و کلیماتولوژی) و پارامترهای بارش، تبخیر و دما بهعنوان عناصر کلیدی اقلیمی (از 171 ایستگاه) در 22 استان واقع در مناطق خشک و نیمهخشک کشور، اقدام به بررسی نحوه گسترش وقایع گردوغباریو تعیین روابط همبستگی اقلیم و گردوغبار شد. پس از محاسبه تعداد روز گردوغبار در کشور اطلاعات در محیط GIS فراخوانی شد و نقشه تغییرات فضایی پارامتر تعداد روز گردوغبار در سه دهه 1996-1987، 2006-1997 و 2016-2007 تهیه گردید و در ادامه اقدام به تحلیل فضایی این پارامتر و نحوه گسترش آن در طول سه دهه مورد بررسی شد. در ادامه پارامتر اقلیمی که بیشترین همبستگی را با تعداد روز گردوغبار داشت انتخاب و پس از تهیه نقشه تغییرات مکانی آن در محیط نرمافزار Gis، اقدام به بررسی تطابق مکانی پارامتر مذکور با نحوه گسترش تعداد روزهای گردوغبار گردید. در گام بعد، پس از انجام آزمون همگنی بر روی رخدادهای گردوغبار، بهمنظور تعیین میزان سهم سه عنصر اقلیمی مذکور بهعنوان متغیرهای مستقل و تعداد روز گردوغبار بهعنوان متغیر وابسته، از مدل رگرسیون مربعات جزئی استفاده شد. نتایج نتایج نشان داد که تعداد روزهای گردوغبار و دامنه وقوع آن در کشور افزایش یافته است، بهطوریکه در دهه اخیر مورد مطالعه (2007-2016) نسبت به دو دهه ماقبل بیشترین رخدادهای گردوغباری در کشور رخ داده است. این افزایش بهویژه در نواحی غرب و جنوبغرب کشور که متأثر از وقایع گردوغبار فرامحلی نیز بودند از شدت بیشتری برخوردار بوده است، این وقایع گردوغبار با فراوانی بیشتری به نواحی مرکزی کشور نیز گسترش پیدا کرده است. آزمون همگنی نیز در بسیاری از استانها یک نقطه جهش مشترک (سال 2008-2007) در تعداد گردوغبار را نشان داد که میتواند مربوط به شروع خشکسالیهای شدید و تغییرات اقلیمی محسوس از این سال در سطح کشور باشد. بررسی عناصر اقلیمی مورد مطالعه (دما، بارش و تبخیر) بر تغییرات تعداد روزهای گردوغبار در کشور نشان داد که طی سالهای اخیر دما بیشترین سطح همبستگی معنیداری را (58/0) با وقوع گردوغبار داشته است. نقشه گرادیان دما در دهه اخیر (2016-2007) نسبت به دهه ماقبل آن (2006-1997) نیز نشاندهنده سیر صعودی دما بهویژه در نوار غرب و جنوبغرب و نواحی جنوبشرقی کشور است. مدلسازی اثر عناصر اقلیمی دما، بارش و تبخیر بر پارامتر تعداد روز گردوغبار نشان داد که سهم عناصر اقلیمی مورد مطالعه بر رخدادهای گردوغباری حدود 33 درصد است و بقیه اثرها میتواند به عوامل دیگری ازجمله عوامل انسانی و یا خصوصیات خاک، نوع پوشش گیاهی، تابش خورشیدی و امثال آن مربوط باشد. نتیجهگیریبهطورکلی نتایج بررسی روند تغییرات روز گردوغباری و شاخصهای اقلیمی نشاندهنده افزایش چشمگیر تعداد روزهای گردوغبار در غالب نقاط کشور و مساعد شدن شرایط برای این افزایش بوده است. شناسایی مناطق و دلایل روند افزایشی طوفانهای گردوغباری، بهعنوان نواحی در معرض گسترش بیابانزایی، میتواند در جهت برنامهریزی و تصمیمات مدیریتی برای کنترل این پدیده مؤثر واقع شود. یقیناً در صورت ادامه روند کنونی و عدم انجام اقدامات جدی و عملی برای کاهش و کنترل گردوغبار، این وضعیت میتواند منجر به تشدید اثرها و آسیبهای زیستمحیطی و اجتماعی-اقتصادی نامطلوب بشود.
سکینه لطفی نسب اصل؛ فاطمه درگاهیان؛ آزاده گوهردوست؛ اسد حاتم بهاروند؛ سمانه رضوی زاده
دوره 30، شماره 2 ، شهریور 1402، ، صفحه 335-354
چکیده
سابقه و هدفخشکسالیها و تغییرات اقلیمی در چند دهه اخیر تأثیر مخربی بر جنگلهای زاگرس و بهویژه درختان بلوط زاگرس داشته است. بهطوریکه خشکسالیهای ناشی از تغییرات اقلیمی با تضعیف درختان و مساعد کردن شرایط برای حمله آفات و بیماریهای گیاهی و از سویی ایجاد رخدادهای گردوغبار، یکی از عوامل اصلی شیوع زوال درختان بلوط محسوب میشود. در ...
بیشتر
سابقه و هدفخشکسالیها و تغییرات اقلیمی در چند دهه اخیر تأثیر مخربی بر جنگلهای زاگرس و بهویژه درختان بلوط زاگرس داشته است. بهطوریکه خشکسالیهای ناشی از تغییرات اقلیمی با تضعیف درختان و مساعد کردن شرایط برای حمله آفات و بیماریهای گیاهی و از سویی ایجاد رخدادهای گردوغبار، یکی از عوامل اصلی شیوع زوال درختان بلوط محسوب میشود. در این مطالعه سعی شده تا به بررسی و تحلیل رخداد خشکسالی هواشناسی و ارتباط آن با رخداد تغییر اقلیم به عنوان یکی از عوامل تأثیرگذار، زوال بلوط در استان ایلام و در محدوده سایتهای مطالعاتی زوال بلوط سرابله شمالی و جنوبی پرداخته شود. مواد و روشهادر این تحقیق، اطلاعات روزانه بارش، دمای حداقل و حداکثر از ایستگاه سینوپتیک ایلام از بدو تأسیس تا پایان سال 2019 گرفته شد. به منظور بررسی خشکسالی هواشناسی و تعیین سالهای تر و خشک از شاخصهای بارش استاندارد SPI (تفاوت بارش از میانگین و تقسیم آن بر انحراف معیار) و شاخص SPEI (از اختلاف بین میزان بارش با میزان تبخیر و تعرق) استفاده گردید. این شاخصها در مقیاسهای زمانی 3، 6 و 12 ماهه و سالانه محاسبه و بر اساس طبقهبندی وضعیت خشکسالی تجزیهوتحلیل شدند. بهمنظور بررسی نقش تغییر اقلیم و شناسایی بارشها و دماهای مؤثر در وقوع پدیده خشکسالی، 4 شاخص بارشی و 8 شاخص دمایی معرفی شده توسط تیم متخصص در زمینه شناسایی شاخصهای تغییر آب و هوا که هر یک تغییرات میانگین یا حدی آب و هوا را توصیف میکنند توسط نرمافزار ClimPACT محاسبه و بههمراه پارامتر سرعت باد تجزیهوتحلیل گردیدند. همبستگی بین شاخصهای خشکسالی و تغییراقلیم، توسط آزمون رگرسیون و ضریب همبستگی پیرسون انجام شد. همچنین برای تعیین نقطه جهش یا تغییر ناگهانی مجموعه زمانی و معنیدار بودن پارامترها و همگنی آنها بهترتیب از آزمون آماری منکندال و آزمون Pettitt Test در سطح خطای 5 درصد و سطح اطمینان 95 استفاده شد. نتایجنتایج مطالعه نشان داد که میزان بیشترین بارش 5 روز متوالی از سال 1995 و مجموع سالانه بارش روزهای مرطوب و بیشترین بارشهای یک و دو روزه از سال 1998 به شکل غیرمعنادار کاهش یافته است. کاهش بارندگیها با افزایش حداکثرهای دمای هوا از سال 1998 و معنادار شدن و شدت یافتن آنها از سال 2007 تا سال 2015 و افزایش غیرمعنادار حداقلهای دما از سال 2002 و معنادار سرعت باد از سال 1996 موجب افزایش میزان تبخیر از سال 1998 شده و موجب گردیده از سال 1998 تحت تأثیر گرمایش جهانی شاهد وقوع خشکسالیهایی در مقیاس شش و دوازده ماهه و از سال 2003 در مقیاس سه ماهه باشیم. این خشکسالیهای سه ماهه بهعلت وقوع معنادار پدیده تغییر اقلیم در مقادیر حداکثرهای دما از سال 2007 موجب وقوع خشکسالیهای خفیفتر شش و دوازده ماهه و شدیدتر سه ماهه در محدوده سایتهای زوال بلوط شده است. وقوع این خشکسالیها با افزایش معنیدار درصد وقوع روزهای با دمای بالاتر از میانگین دما از سال 2007 موجب بروز خشکسالیهای شدیدتری از سال 2007 تا سال 2015 شده است، بهطوریکه به بیشترین مقدار خود در سال 2008 رسیده است که مصادف با اوج زوال درختان بلوط طی سالهای مورد مطالعه و تحت تأثیر وقوع پدیده تغییر اقلیم بوده است. نتیجهگیریشاخص خشکسالی SPEI در دورههای مطالعه شده نشانگر فراوانی و تداوم بیشتر خشکسالی اما با شدت کمتر از میزان شاخص SPI میباشد. بهعبارتی، بیانگر تأثیر افزایش دما در ماههای سرد سال علاوه بر ماههای خشک سال است که میتوان چنین استنباط کرد که دمای ماههای سرد سال نیز در این فاصله زمانی رو به افزایش بوده است. نتایج نشان داد عامل خشکسالی و تغییر اقلیم، به عنوان عوامل اصلی تأثیرگذار بر خشکیدگی درختان بلوط در جنگلهای استان ایلام بوده است. با توجه به روند کاهشی بارش و افزایشی دما در منطقه مورد مطالعه، رخداد مخاطرات اقلیمی و محیطی ناشی از آن همانند امواج گرمایی، خشکسالی و سیل نیز میتواند در آینده افزایش یابد.
فاطمه درگاهیان؛ سکینه لطفی نسب اصل؛ سمانه رضوی زاده
دوره 26، شماره 4 ، دی 1398، ، صفحه 868-886
چکیده
باوجودوسعتزیادمناطقتحتتاثیربادهای120روزهسیستان،منطقهزابلباموقعیتخاصتوپوگرافیدارایبیشترینوشدیدترینطوفانهایگردوغباردرشرقکشوراست. به منظور شناسایی و تحلیل الگوی گردوغبار منطقه زابل و وجه تمایز آن از سایر قسمت های تحت تاثیر بادهای معروف120 روزه سیستان، از پایگاه دادههای محیطی؛ کدهای گردوغبار، و از پایگاه دادهای NCEP/NCAR ...
بیشتر
باوجودوسعتزیادمناطقتحتتاثیربادهای120روزهسیستان،منطقهزابلباموقعیتخاصتوپوگرافیدارایبیشترینوشدیدترینطوفانهایگردوغباردرشرقکشوراست. به منظور شناسایی و تحلیل الگوی گردوغبار منطقه زابل و وجه تمایز آن از سایر قسمت های تحت تاثیر بادهای معروف120 روزه سیستان، از پایگاه دادههای محیطی؛ کدهای گردوغبار، و از پایگاه دادهای NCEP/NCAR با قدرت تفکیک مکانی5/2× 5/2 درجه طول و عرض جغرافیایی دادههای فشار تراز دریا متناظر با روزهای گردغبار دردوره آماری 1987- 2016 استفاده شده است. با هدف استخراج الگویهای جوی مولد رخدادهای گردوغبار بر روی دادههای فشار تراز دریا اقدام به انجام تحلیل خوشهای در محیط نرم افزار متلب شد. در نهایت 4 الگو استخراج و برای هر الگو یک روز که بیشترین همبستگی را با سایر روزها داشت بعنوان روز نماینده آن الگو انتخاب شد. از بین4 الگو غالبترین الگو با فروانترین رخداد انتخاب، و رخداد 13تا 16 جولای 2016 به عنوان روز نماینده این الگوی غالب مورد برررسی قرار گرفت؛ به این منظور نقشه هایسینوپتیکفشارودمایسطحزمین،تاواییوجریانجتدرلایهزیرین جو،میدانبادوجهتجریاناتدرسطحزمین و نیم رخسینوپتیکناپایداریهواترسیمگردید. نتایجنشاندادمنطقهزابلبهدلیلبرخورداری از رسوبات ریزدانه رودخانهای و تالابی و قرارگیریدرحاشیهغربیکمفشاری که دارای ماهیت حرارتی است و تعامل این کم فشار با پرفشاری که با توجه به موقعیت مکانیش گاها پرفشار ترکمنستان، هندوکش، شمال شرق ایران و شمال دریای خزر نامیده می شود، با ایجاد شیو تغییرات فشاری زیاد،بیشترین پتانسیل تولید ریزگرد را دارد؛ اینکمفشاردرلایهپایینیجوبامکشگردوغباروحرکتپادساعتگردباعبورازرویمنابعریزگرددرمنطقهزابل،مانعنفوذآنبهعرضهایپایینترتحت تاثیر بادهای120 روزه سیستانو سبب انتقال بیشتر ذرات ماسه و گردو غبار به سمت افغانستان شدهاست.بنابراینباتوجهبهموقعیتزابلنسبتبهاینکمفشارکه شدتآن درتیرماهبهاوجمیرسد، و آنرانسبتبهسایرمناطقتحتتاثیربادهای120روزهمتمایزنموده، بایدتمهیداتویژهایجهتکاهششدتگردوغبارها،درنظرو در برنامههای مقابله با ریزگردها در اولویت قرار گیرد.
