نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

• کاظم ساعدی

استادیار پژوهش، بخش تحقیقات جنگلها و مراتع، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی کردستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، سنندج، ایران

چکیده

سابقه و هدف: تولید اطلاعات پایه و شناخت عناصر اصلی اکوسیستم مرتعی نیاز اساسی هر نوع مدیریتی در این عرصه‌هاست. این پژوهش جزو اولین تلاش‌هایی است که برای تعیین میزان آسیب‌پذیری یا مقاومت گونه‌های کلیدی در برابر چرای دام در منطقه سارال کردستان انجام شده است.
مواد و روش‌ها: برای سنجش اثر برداشت بر گونه مهم مرتعی Ferula haussknechtii، قبل از آغاز فصل رویشی سال 1386 تا پایان سال 1390 اقدام به محصور کردن قطعه‌ای نیم‌هکتاری مرتع در سامان زردوان سارال شد. در این قرق تحقیقاتی 40 پایه از گونه مذکور به‌صورت کاملاً تصادفی انتخاب شد و هر 10 پایه به تیمارهای برداشت تولید اندام هوایی از طریق چشمی به میزان‌های 0، 40-20، 60-40 و 80-60 درصد اختصاص یافت. برای تعیین دقیق میزان برداشت در دامنه مورد نظر، تمامی تولید برداشت‌شده و تولید باقی‌مانده بعد از فصل خواب محاسبه شد. فصل چرا در سیستم سنتی چرای دام به نام «شگل‌داری» حدود 4-3 ماه است. تیمارهای برداشت در سه تکرار و با فاصله زمانی یک ماه (اردیبهشت، خرداد و تیر) انجام شد. برای محاسبه درصد دقیق تیمارهای قطع، تمام تولیدهای قطع‌شده و باقی‌مانده برداشت شدند و پس از خشک‌کردن در هوای آزاد، توزین گردیدند. به همین منظور، تولید همه پایه‌ها (به‌جز شاهدها) در آخر فصل رویشی برداشت شدند. به مدت چهار سال و هر ساله اقدام به اندازه‌گیری یا برآورد چشمی ویژگی‌های بنیه و شادابی، مرگ‌ومیر، ارتفاع و تولید در همه پایه‌ها شد. در سال پنجم (1390) نیز، برای پایش آثار اعمال تیمارهای برداشت در سال استراحت، بدون اعمال تیمار، این ویژگی‌ها اندازه‌گیری شد. با استفاده از طرح آماری کرت‌های خردشده در زمان، تجزیه‌وتحلیل داده‌ها انجام شد. از آزمون چنددامنه‌ای دانکن برای مقایسه میانگین‌ها استفاده شد.
یافته‌ها: میانگین تراکم این گونه در مرتع 41_/0 پایه در مترمربع در ناحیه قرق‌شده است و در نقاطی از مرتع به‌گونه‌ای است که جزو گونه‌های غالب و گاهی گونه اصلی جامعه گیاهیست. نتایج به‌دست‌آمده نشان داد، یکی از پایه‌ها در 4 سال مورد مطالعه خشک شده بود. هیچ‌یک از سطوح برداشت نتوانست بنیه و مرگ‌ومیر گیاهان را تحت تأثیر قرار دهد. پایه‌هایی که در شدت‌های مختلف برداشت شده بودند، در تولید اندام هوایی یکسان عمل کرده و دارای ارتفاع نهایی مشابهی بودند. اثر متقابل تیمار در سال برای ویژگی تولید اندام هوایی تفاوت معنی‌دار داشت (001_/0P ≤) و برای ارتفاع نهایی تفاوت معنی‌داری نداشت (05_/0P ≥).
نتیجه‌گیری: تراکم بالای گونه در مرتع، با وجود خوشخوراکی بالا، نشان‌دهنده مقاومت گیاه به چرای دام است. در تأیید این موضوع، تیمار برداشت رویش سالانه اندام هوایی با شدت حدود 70 درصد نیز نتوانست آسیبی به گیاه وارد کند. با این حال، نتایج به خوبی نشان دادند که باید سال استراحت در سیستم چرایی این گونه لحاظ شود. سیستم چرای استراحتی برای تولید بذر یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است. این گونه در دانش بومی دامپروری و مرتع‌داری، به‌ویژه، در سیستم چرای سنتی «شگل‌داری» اهمیت فراوان دارد. همچنین، با توجه به خوش‌خوراکی بالای این گونه برای گوسفند بومی، حضور فراوان گونه نشانـه سلامت مرتع و نزدیکی جامعه گیاهی به کلیماکس خود است.

کلیدواژه‌ها

• چرای شبیه‌سازی شده
• تولید
• مقاومت به چرا
• شادابی
• ذخایر ریشه

عنوان مقاله [English]

The effect of different clipping intensities on vigor and survival of the range species Ferula haussknechtii H.Wolff ex Rech.f. in Saral region of Kurdistan, Iran

نویسنده [English]

• Kazem Saedi

Assistant professor, Forests and Rangelands Research Department, Kurdistan Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, AREEO, Sanandaj, Iran

چکیده [English]

Background and objectives: Producing basic knowledge about a rangeland ecosystem is a necessary instrument for any management practice in rangelands. This study is one of the prior attempts to determine vulnerability or persistence of key species in response to grazing in Saral rangeland, Kurdistan province, Iran.
Methodology: For assessing clipping (simulated grazing) effects on important species Ferula haussknechtii, a 0.5 ha exclosure established before 2007 growing season in Zardawan paddock. Inside the exclosure, 40 plants selected of which 10 replications allocated to a specific treatment of ocular clipping of the 20-40, 40-60, and 60-80% of aboveground annual growth. For a precise clipping intensity, the whole clipped and the rest of the forage after the sleeping stage were caculated.10 replications were assigned as control (unclipped) plants. The grazing season in the traditional livestock grazing system called "Shagaldari" is about 3-4 months. Clippings were done every month for the three-month current grazing season in April, May and June. Monthly-clipped plant materials were dried to calculate the accurate clipping intensity as well as the residues of all plants (except controls) at the end of growth season. Each year, vigor, mortality, plant maximum height, yield, and reproductive shoot number measured or estimated. This was done for 4 years. In the fifth year, to monitor the effects of clipping treatments in the resting growing season, these attributes were measured without clipping. Split plot in time was used as the statistical design. During these four years, only one case of death was recorded among the 40 selected plants. Duncan's multiple range test was used to compare the means.
Results: Mean density of the species in the studied exclosure area was 0.41 plants per m2 and in some patches make it was dominant species and sometimes the main species of the vegetation composition. The results showed that only one of the treated plants was dead. None of the clipping treatments resulted to a death case or even decrease in their vigors. The plants that were clipped in different intensities produce the similar weight of annual yields, had the similar final heights (P ≥ 0.01). The interaction treatment×yaer was significant for annual aboveground yield (P ≤ 0.001) but not significant for final height (P ≥ 0.05).
Conclusion: The high density of the species in the ranch, despite the high palatability, indicates the resistance of the plant to livestock grazing. In confirmation of this issue, the treatment of harvesting the annual growth of aerial parts with an intensity of about 70% could not damage the plant. However, the results clearly showed that the rest year should be included in the grazing system of this species. A rest grazing system is an unavoidable necessity for seed production. This species is very important in the indigenous knowledge of ranch management, especially in the traditional grazing system of "Shagaldari". Also, considering the high palatability of the species for native sheep, the abundant presence of the species is a sign of the health of the rangeland and the closeness of the plant community to its climax.

کلیدواژه‌ها [English]

• simulated grazing
• yield
• resistance to grazing
• vigor
• root reserves