فرهاد آقاجانلو؛ پیمان اکبرزاده؛ علیرضا افتخاری
دوره 31، شماره 4 ، بهمن 1403، ، صفحه 323-346
چکیده
مقدمه
افزایش شناخت محیط‌زیست و تلاش برای مدیریت پایدار منابع طبیعی نیازمند مطالعه و پایش، در مقیاس‌های زمانی و مکان‌های گوناگون است. تغییرات مداوم را باید جزء جدایی‌ناپذیر هر اکوسیستم دانست. مراتع نیز به‌عنوان اکوسیستم‌های طبیعی از این موضوع مستثنا نیستند. به‌طوری‌که پایش مرتع به مفهوم بررسی مستمر این اراضی با توجه به اهمیت ...
بیشتر
مقدمه
افزایش شناخت محیط‌زیست و تلاش برای مدیریت پایدار منابع طبیعی نیازمند مطالعه و پایش، در مقیاس‌های زمانی و مکان‌های گوناگون است. تغییرات مداوم را باید جزء جدایی‌ناپذیر هر اکوسیستم دانست. مراتع نیز به‌عنوان اکوسیستم‌های طبیعی از این موضوع مستثنا نیستند. به‌طوری‌که پایش مرتع به مفهوم بررسی مستمر این اراضی با توجه به اهمیت اکولوژیک، کارکردهای اقتصادی و تغییرات دائمی این منابع، موضوعی ضروریست.
روش تحقیق
برای پایش روند و شدت تغییرات پوشش گیاهی و شاخص‌های خاک مراتع، به مدت 5 سال اطلاعات زمینی در منطقه بادامستان (در دو منطقه قرق و چرا) واقع در استان زنجان ارزیابی و پایش شد. اندازه‌گیری اطلاعات زمینی شامل فاکتورهای گیاهی و خاکی بود. فاکتورهای گیاهی شامل درصد تاج پوشش گونههای گیاهی، درصد لاشبرگ، تراکم گونههای گیاهی (در مورد مناطق و گونه‌هایی که قابلیت بررسی وجود دارد)، تولید گونههای گیاهی، وضعیت و گرایش مرتع بود. ارزیابی با استفاده از روش مناسب و با تعداد نمونه کافی و پراکنش مناسب نمونه‌ها در جوامع گیاهی مختلف در زمان آمادگی مرتع با تکرار انجام شد. ویژگی‌های خاکی شامل اسیدیته، هدایت الکتریکی، ازت، فسفر، پتاسیم، ماده آلی، وزن مخصوص ظاهری و بافت خاک بود.
نتایج و بحث
نتایج تجزیه آماری اندازه‌گیری تغییرات پوشش گیاهی و اثر آن بر شاخص‌های خاک تحت تأثیر دو حالت چرا و قرق طی بازه زمانی 5 ساله ارزیابی شد؛ نتایج اختلاف معنیداری را بین اغلب شاخص‌ها نشان داد و در این مورد میزان پوشش تاجی کل و میزان تولید کل مرتع بین سالهای مورد بررسی و نوع منطقه به ترتیب در سطوح احتمال 1 و 5 درصد اختلاف معنیداری بوده است. بیشترین میزان تاج پوشش گیاهی (56%) در منطقه چرا شده در سال 1398 و کمترین مقدار آن نیز در منطقه قرق (30%) در سال 1400 بود. همچنین بیشترین میزان تولید کل در منطقه قرق (126 گرم در مترمربع) در سال 1398 و کمترین میزان آن (7/48 گرم در مترمربع) در منطقه قرق و در سال 1400 بود. نتایج آنالیز تراکم کل گونهها نشان داد که تفاوت معنیداری بین سال‌ها، نوع منطقه و اثر متقابل نوع منطقه و سال‌ها وجود ندارد. بااین‌حال، در مقایسه میانگین داده‌ها ملاحظه شد که تراکم بوته‌ای‌ها در خارج قرق و علفی‌ها در داخل قرق از میزان بیشتری برخوردار بوده و دارای اختلاف معنیدار هستند. پوشش گیاهی تحت تأثیر دو حالت قرق و چرا توانسته برخی از پارامترهای مربوط به شاخص‌های خاک را تحت تأثیر قرار دهد. بررسی خاک منطقه تحت تأثیر فشار چرا نشان داد که افزایش شدت چرا باعث کاهش میزان پتاسیم، فسفر، نیتروژن، کربن آلی و هدایت الکتریکی سطح خاک شده است.
نتیجه‌گیری
به‌طورکلی طی بازه 5 ساله تغییرات پوشش گیاهی در اثر چرا معنیدار بوده است و کاهش پوشش گیاهی اثر معنیداری بر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک گذاشته است. با توجه به نتایج به‌دست‌آمده، روند تغییرات پوشش گیاهی در منطقه مورد مطالعه کند و تحت تأثیر چرای دام بوده است، درنتیجه بررسی تغییرات کمی و کیفی پوشش گیاهی مراتع در فواصل زمانی معین و آگاهی از روند وضعیت آن یکی از موارد مهم برای برنامه‌ریزی و اعمال مدیریت صحیح بهره‌برداری از مراتع است.
حسن قلیچ نیا؛ علیرضا افتخاری
دوره 31، شماره 1 ، خرداد 1403، ، صفحه 28-52
چکیده
سابقه و هدفپایش و ارزیابی مراتع با تأمین اطلاعات لازم در درازمدت، زمینه برنامه‌ریزی اصولی و جلوگیری از تخریب مراتع، حفظ آب و خاک را فراهم می‌کند. تهیه بانک اطلاعات مستمر از شاخص‌های پوشش گیاهی و خاک در مراتع و پایش روند تغییرات آنها، تعیین رابطه بین شاخص‌های پوشش گیاهی با عوامل اقلیمی، پایش روند و شدت تغییرات در مدیریت‌های مختلف ...
بیشتر
سابقه و هدفپایش و ارزیابی مراتع با تأمین اطلاعات لازم در درازمدت، زمینه برنامه‌ریزی اصولی و جلوگیری از تخریب مراتع، حفظ آب و خاک را فراهم می‌کند. تهیه بانک اطلاعات مستمر از شاخص‌های پوشش گیاهی و خاک در مراتع و پایش روند تغییرات آنها، تعیین رابطه بین شاخص‌های پوشش گیاهی با عوامل اقلیمی، پایش روند و شدت تغییرات در مدیریت‌های مختلف و تأمین اطلاعات برای محاسبه ظرفیت درازمدت مراتع از اهداف این تحقیق است.مواد و روش‌ها: برای اجرای این تحقیق، سایت اسب‌چر در مراتع منطقه بلده در استان مازندران به مدت 5 سال ارزیابی و پایش شد. برای ارزیابی شاخص‌های پوشش گیاهی در مرتع در سایت قرق و چرا شده، تعداد 3 ترانسکت 100 متری با فاصله 50 متر از یکدیگر قرار داده شد. اندازه‌گیری اطلاعات زمینی، شامل عوامل گیاهی و خاکی بوده است. عوامل گیاهی شامل میزان درصد تاج پوشش، تراکم و تولید گونههای گیاهی، درصد لاشبرگ و وضعیت و گرایش مرتع بوده است. عوامل خاکی شامل اسیدیته، هدایت الکتریکی، ازت، فسفر، پتاسیم، ماده آلی، وزن مخصوص ظاهری و بافت خاک بوده است. در هر ترانسکت تعداد 10 پلات یک متر مربعی و در مجموع 30 پلات در داخل و خارج قرق قرار داده شد. پوشش تاجی هر گونه گیاهی با روش اندازه‌گیری سطح تاج پوشش، تراکم گونههای گیاهی در سطح پلات با شمارش تعداد گونه، تولید پلات‌ها براساس روش قطع و توزین و درصد پوشش سنگ و سنگریزه، درصد لاشبرگ و درصد خاک لخت نیز در پلات‌ها اندازه‌گیری شد. آنالیز و آزمون داده‌ها در نرم‌افزار Minitab16 انجام شد.نتایجآنالیز واریانس نشان داده است که بین بیشتر عوامل پوشش گیاهی و خاک در سالهای مختلف، تفاوت معنی داری وجود دارد. مقایسه میانگین‌های پوشش گیاهی و عوامل خاک به در سالهای مختلف نشان می‌دهد که بیشترین میانگین درصد کل پوشش مربوط به منطقه قرق بوده است. بیشترین مقدار میانگین به ترتیب مربوط به سال های 1398، 1399، 1397و 1400و کمترین آن مربوط به سال 1396 بوده است. همبستگی بین پوشش کل منطقه قرق با کل تولید، درصد نیتروژن داخل و خارج از گیاه، میزان پتاسیم خارج از گیاه، میزان بارندگی سالانه، بارندگی فصل رشد و مجموع بارندگی فصول پاییز و زمستان در منطقه قرق معنیدار بوده است. همچنین همبستگی بین کل تولید با بارندگی سالانه، بارندگی فصل رشد و مجموع بارندگی در فصول پاییز و زمستان، معنیدار بوده است. همبستگی بین پوشش تاجی کل با تولید کل، درصد نیتروژن زیر گیاه، بارندگی سالانه، بارندگی فصل رشد و بارندگی پاییز و زمستان در منطقه چرا شده، معنیدار بوده است. همبستگی بین کل تولید با بارندگی در فصل رشد و بارندگی مجموع فصول پاییز و زمستان معنیدار بوده است. نتایج رگرسیون گام به گام نشان داد که از عوامل اقلیمی مانند بارندگی فصل رشد و مجموع بارندگی کل پاییز و زمستان و عوامل خاکی مانند هدایت الکتریکی، اسیدیته، درصد ماده آلی و نیتروژن، می‌توان برای پیش‌بینی کل پوشش و تولید، استفاده نمود.نتیجه گیرینتایج این تحقیق نشان می دهد که بین تاج پوشش ، تولید کل و تراکم کل گونهها در طول 5 سال تفاوت معنیداری وجود دارد. همچنین بین منطقه قرق و چرا شده از نظر عوامل مورد بررسی در این تحقیق تفاوت معنیداری وجود دارد. درصد پوشش، تولید و تراکم فورب‌های چند ساله در منطقه قرق بیشتر از منطقه چرا شده بیشتر بوده است.. نتایج این تحقیق طی 5 سال نشان داد که در سال‌هایی که مجموع بارندگی پاییز و زمستان و کل بارندگی و بارندگی در فصل رشد بیشتر بود، روند افزایشی در ویژگی‌های پوشش گیاهی نیز مشاهده شد.
جمال ایمانی؛ عطاالله ابراهیمی؛ بهرام قلی نژاد؛ پژمان طهماسبی
دوره 28، شماره 4 ، دی 1400، ، صفحه 640-651
چکیده
در پژوهش حاضر، الگوی‌‌های مختلف نمونهبرداری و ابعاد متفاوت پلات، جهت برآورد درصد پوشش تاجی و تولید علوفه، در رویشگاه‌‌های مرتعی اطراف تالاب چغاخور، مقایسه شد. انتخاب روش نمونهبرادری بر اساس نظر محقق بود. نمونهبرداری در سه جامعه گیاهی متفاوت، به دو الگوی شش و سه پلاتی، صورت گرفت. ابعاد مختلف پلات (شامل 1×1، 1×2، 2×2 ...
بیشتر
در پژوهش حاضر، الگوی‌‌های مختلف نمونهبرداری و ابعاد متفاوت پلات، جهت برآورد درصد پوشش تاجی و تولید علوفه، در رویشگاه‌‌های مرتعی اطراف تالاب چغاخور، مقایسه شد. انتخاب روش نمونهبرادری بر اساس نظر محقق بود. نمونهبرداری در سه جامعه گیاهی متفاوت، به دو الگوی شش و سه پلاتی، صورت گرفت. ابعاد مختلف پلات (شامل 1×1، 1×2، 2×2 و 3×3 متر مربعی)، به صورت تودرتو برای برآورد تولید و درصد پوشش تاجی، بکار گرفته شد. نمونهبرداریها در هر جامعه در داخل 30 واحد نمونهبرداری در امتداد سه ترانسکت در هر جامعه انجام گرفت. پوشش تاجی گونهها، به روش تخمین و تولید آنها نیز در قالب نمونهگیری مضاعف، برآورد شد. تراکم گونهها، با شمارش پایهها در پلات های 2×2 محاسبه گردید. در هر جامعه، نوع پراکنش گونههای غالب، با آزمونهای آماری مشخص گردید. نتایج نشان داد که دو الگوی مختلف نمونهبرداری و چهار ابعاد متفاوت پلات، دارای اختلاف معنیداری در برآورد درصد پوشش و تولید گیاهان هستند (01/0P≤). تاثیر متقابل جامعه با الگو، ابعاد پلات با الگو و جامعه گیاهی، الگوها و ابعاد پلات با هم، دارای اختلاف معنیداری نیست. تاثیر جامعه گیاهی با ابعاد پلات بر درصد پوشش در سطح 5 درصد (05/0P≤) و تولید در سطح 1 درصد (01/0P≤) معنیدار است. در جامعه گیاهی Gundellia tournefortii-Couisinia bakhtiarica با الگوی پراکنش تصادفی، دو الگوی مختلف نمونهبرداری، در پلاتهای 1×1 و 1×2 متر مربعی، به طور معنیدار، دارای اختلاف بودند و در ابعاد دیگر، اختلاف معنیدار، مشاهده نشد. دو الگوی مختلف نمونهبرداری در جامعه Daphnea mucronata-Asteragalus adsendence با الگوی پراکنش یکنواخت، تنها در پلاتهای 1×1 به‌‌طور معنیداری دارای اختلاف است (05/0P≤) و در اندازه‌‌های دیگر، تفاوت معنیداری نداشتند. الگوهای مذکور، در جامعه Melica persica- Agropyron trichophorum با الگوی پراکنش کپهای ، در پلاتهای 3×3 متر مربعی دارای اختلاف اماری نیست ولی در دیگر ابعاد، اختلاف معنیداری، نشان دادند (05/ 0P≤).
