نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• حسن قلیچ نیا ¹
• علیرضا افتخاری ²

¹ دانشیار، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی مازندران، سازمان تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزی، ساری ایران

² استادیار پژوهش، بخش تحقیقات مرتع، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور ، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

چکیده

سابقه و هدف
پایش و ارزیابی مراتع با تأمین اطلاعات لازم در درازمدت، زمینه برنامه‌ریزی اصولی و جلوگیری از تخریب مراتع، حفظ آب و خاک را فراهم می‌کند. تهیه بانک اطلاعات مستمر از شاخص‌های پوشش گیاهی و خاک در مراتع و پایش روند تغییرات آنها، تعیین رابطه بین شاخص‌های پوشش گیاهی با عوامل اقلیمی، پایش روند و شدت تغییرات در مدیریت‌های مختلف و تأمین اطلاعات برای محاسبه ظرفیت درازمدت مراتع از اهداف این تحقیق است.
مواد و روش‌ها: برای اجرای این تحقیق، سایت اسب‌چر در مراتع منطقه بلده در استان مازندران به مدت 5 سال ارزیابی و پایش شد. برای ارزیابی شاخص‌های پوشش گیاهی در مرتع در سایت قرق و چرا شده، تعداد 3 ترانسکت 100 متری با فاصله 50 متر از یکدیگر قرار داده شد. اندازه‌گیری اطلاعات زمینی، شامل عوامل گیاهی و خاکی بوده است. عوامل گیاهی شامل میزان درصد تاج پوشش، تراکم و تولید گونه‌های گیاهی، درصد لاشبرگ و وضعیت و گرایش مرتع بوده است. عوامل خاکی شامل اسیدیته، هدایت الکتریکی، ازت، فسفر، پتاسیم، ماده آلی، وزن مخصوص ظاهری و بافت خاک بوده است. در هر ترانسکت تعداد 10 پلات یک متر مربعی و در مجموع 30 پلات در داخل و خارج قرق قرار داده شد. پوشش تاجی هر گونه گیاهی با روش اندازه‌گیری سطح تاج پوشش، تراکم گونه‌های گیاهی در سطح پلات با شمارش تعداد گونه، تولید پلات‌ها براساس روش قطع و توزین و درصد پوشش سنگ و سنگریزه، درصد لاشبرگ و درصد خاک لخت نیز در پلات‌ها اندازه‌گیری شد. آنالیز و آزمون داده‌ها در نرم‌افزار Minitab16 انجام شد.
نتایج
آنالیز واریانس نشان داده است که  بین بیشتر عوامل پوشش گیاهی و خاک در سالهای مختلف، تفاوت معنی داری وجود دارد. مقایسه میانگین‌های پوشش گیاهی و عوامل خاک به در سالهای مختلف نشان می‌دهد که بیشترین میانگین درصد کل پوشش مربوط به منطقه قرق بوده است. بیشترین مقدار میانگین به ترتیب مربوط به سال های 1398، 1399، 1397و 1400و کمترین آن مربوط به سال 1396 بوده است. همبستگی بین پوشش کل منطقه قرق با کل تولید، درصد نیتروژن داخل و خارج از گیاه، میزان پتاسیم خارج از گیاه، میزان بارندگی سالانه، بارندگی فصل رشد و مجموع بارندگی فصول پاییز و زمستان در منطقه قرق معنی­دار بوده است. همچنین همبستگی بین کل تولید با بارندگی سالانه، بارندگی فصل رشد و  مجموع بارندگی در فصول پاییز و زمستان، معنی­دار بوده است. همبستگی بین پوشش تاجی کل با تولید کل، درصد نیتروژن زیر گیاه، بارندگی سالانه، بارندگی فصل رشد و بارندگی پاییز و زمستان در منطقه چرا شده، معنی‌دار بوده است. همبستگی بین کل تولید با بارندگی در فصل رشد و بارندگی مجموع فصول پاییز و زمستان معنی­دار بوده است. نتایج رگرسیون گام به گام نشان داد که از عوامل اقلیمی مانند بارندگی فصل رشد و  مجموع بارندگی کل پاییز و زمستان و عوامل خاکی مانند هدایت الکتریکی، اسیدیته، درصد ماده آلی و نیتروژن، می‌توان برای پیش‌بینی کل پوشش و تولید،  استفاده نمود.
نتیجه گیری
نتایج این تحقیق نشان می دهد که بین  تاج پوشش ، تولید کل و تراکم  کل گونه­ها در طول 5 سال تفاوت معنی­داری وجود دارد. همچنین بین منطقه قرق و چرا شده از نظر عوامل مورد بررسی در این تحقیق تفاوت معنی­داری وجود دارد. درصد پوشش، تولید و تراکم فورب‌های چند ساله در منطقه قرق بیشتر از منطقه چرا شده بیشتر بوده است.. نتایج این تحقیق طی 5 سال نشان داد که در سال‌هایی که  مجموع بارندگی پاییز و زمستان و کل بارندگی و بارندگی در فصل رشد بیشتر بود، روند افزایشی در ویژگی‌های پوشش گیاهی نیز مشاهده شد.

کلیدواژه‌ها

• پایش
• ارزیابی مراتع
• مدیریت مراتع
• استان مازندران
• سایت اسب‌چر

عنوان مقاله [English]

Investigating changes in vegetation and soil of grasslands in semi-humid areas of Mazandaran province in the years 1396-1400- Asbcher site

نویسندگان [English]

• Hasan Ghelichnia ¹
• Alireza Eftekhari ²

¹ Associate Prof. Forest and Rangeland Research Department.mazandaran Agriculture and natural resources Research and education Cnter,AREEO,Sari,Iran.

² Assistant Professor, Rangeland Research Department. Research institute of forests and rangelands, AREEO, Tehran, Iran.

چکیده [English]

Abstract
Background and objective: The monitoring and evaluation rangelands provides the necessary information for the essential planning of rangeland management. As a result, it prevents the destruction of rangelands and water and soil conservation. This research aims to prepare a continuous database of vegetation and soil indicators in rangelands and monitor their changes, determine the relationship between vegetation indicators and climatic factors, determine the trend and intensity of changes in different managements, and provide information for calculating the long-term capacity of rangelands.
Methodology: For this study, the Asbchar site was selected in the rangelands of the Baladeh region in Mazandaran province and was evaluated and monitored for five years (2017-2021). In order to evaluate the indicators of vegetation cover, three transects of 100 meters were placed at a distance of 50 meters from each other. Vegetation and soil factors were measured. Vegetation factors included canopy cover, density and production of plant species, litter, rangeland condition and trend. Soil factors include pH, E.C., nitrogen, phosphorus, potassium, organic matter, soil bulk density and soil texture. Ten plots of 1m2 were placed in each transect, and a total of 30 plots were placed in exclosure and grazed areas. The crown cover of any plant species with the method of measuring the crown surface, the density by counting the number of species, the production by cutting and weighing, and the percentage of stone and gravel cover, litter, and bare soil were also measured in the plots. Data testing was done in Minitab16 software.
Results:
The analysis of variance results has shown a significant difference between most vegetation and soil factors in different years. The comparison of the averages of vegetation and soil factors investigated in different years shows that the highest average percentage of the total cover was related to the exclosure region. The highest average value was related to 2010, 2021 and 2019, respectively, and the lowest was the year 2017. The correlation between the total cover of the exclosure region with the total production, the percentage of nitrogen inside and outside the plant, the amount of potassium outside the plant, the annual rainfall, the rainfall of the growing season and the rainfall of autumn and winter seasons in exclosure region is significant.  Also, the correlation between total production and annual rainfall, rainfall in the growing season and rainfall in autumn and winter seasons is significant.  The correlation between total cover with total production, nitrogen percentage under plants, annual rainfall, growing season rainfall and autumn and winter rainfall in the grazed area is significant. Also, the correlation between total production with rainfall in the growing season and rainfall in the autumn and winter seasons is significant. The step-by-step regression results showed that climatic factors such as growing season rainfall, total fall and winter rainfall, and soil factors such as E.C., pH, % O.M. and %N were used to predict the total cover and production.
Conclusion: The results of this research show a significant difference between the total crown cover, production and density of species during five years. Also, there is a significant difference between the exclosure and grazed areas in terms of all the factors examined in this research. The percentage of coverage, production and density of the perennial grasses and forbs in the exclosure region was higher than in the grazed region. The research results over five years showed that when autumn and winter rainfall and total rainfall and rainfall in the growing season were greater, an increasing trend was also seen in vegetation characteristics.
 

کلیدواژه‌ها [English]

• Monitoring
• Evaluation of rangelands
• Rangeland management
• Mazandaran province
• Asbchar site