محمدرضا شهرکی؛ محسن شرافتمندراد؛ یاسر قاسمی اریان
دوره 30، شماره 4 ، بهمن 1402، ، صفحه 571-589
چکیده
سابقه و هدف برآورده نشدن نیازها، تغییر اقلیم و تعارضات اجتماعی و اقتصادی حاصل از آن زندگی جوامع عشایری را با چالش‌های زیادی مواجه کرده است. به‌طوری‌که آنها مجبور به ترک دامداری به شکل موقت یا دائم هستند. در همین راستا، این تحقیق به شناسایی و تحلیل علل ترک دامداری بهره‌برداران عشایری در مراتع قشلاقی شمال‌شرقی ایران پرداخته است. مواد ...
بیشتر
سابقه و هدف برآورده نشدن نیازها، تغییر اقلیم و تعارضات اجتماعی و اقتصادی حاصل از آن زندگی جوامع عشایری را با چالش‌های زیادی مواجه کرده است. به‌طوری‌که آنها مجبور به ترک دامداری به شکل موقت یا دائم هستند. در همین راستا، این تحقیق به شناسایی و تحلیل علل ترک دامداری بهره‌برداران عشایری در مراتع قشلاقی شمال‌شرقی ایران پرداخته است. مواد و روش‌ها این تحقیق به لحاظ هدف کاربردی و براساس گردآوری اطلاعات توصیفی از نوع پیمایشی است که با بهره‌گیری از رویکرد آمیخته انجام شد. جامعه آماری را 175 خانوار عشایری کرد کُرمانج خراسان شمالی از چهار سامان عرفی در مراتع حوزه آجی‌سو در شهرستان مراوه‌تپه استان گلستان تشکیل می‌دهند. با توجه به فرمول Yamane (1967)، 122 بهره‌بردار به عنوان تعداد نمونه به روش طبقه‌ای تصادفی با انتساب متناسب در درون سامان‌های عرفی مورد مطالعه انتخاب شدند. ابزار سنجش پرسش‌نامه محقق‌ساخت بود که گویه‌ها و مؤلفه‌های تشکیل‌دهنده آن براساس 15 مصاحبه با خبرگان که براساس تکنیک گلوله برفی شناسایی شدند، نهایی گردید. به‌طوری‌که پرسش‌نامه براساس 46 گویه در قالب 11 مؤلفه تهیه شد. هریک از گویه‌ها از طریق طیف پنج گزینه‌ای لیکرت شامل خیلی‌کم (با ارزش عددی 1)، کم (با ارزش عددی 2)، تا حدودی (با ارزش عددی 3)، زیاد (با ارزش عددی 4) و خیلی‌زیاد (با ارزش عددی 5) سنجش شدند. روایی محتوایی و صوری پرسش‌نامه از طریق نظرات کارشناسان و براساس معیار روایی همگرا (AVE) که حداقل مقدار آن 5/0 است، تأیید شد. برای تعیین میزان پایایی ابزار سنجش، دو معیار ضریب آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی (CR) محاسبه شد که مقدار بیشتر از 7/0 برای آنها قابل قبول می‌باشد. پس از جمع‌آوری اطلاعات، محاسبات آماری در این تحقیق براساس نرم‌افزارهای SPSS25 و Smart PLS3 در دو بخش توصیفی و استنباطی انجام شد. نتایجنتایج به‌دست آمده از مقایسه میانگین رتبه‌ای نشان داد که پنج مؤلفه «چالش‌های مدیریت دام و مرتع»، «تغییرات اقلیمی و تهدیدهای حاصل از آن»، «عدم تناسب بازار با ضرورت‌های نوین مرتع‌داری»، «عدم اقتصادی بودن دامداری و کاهش قدرت پس‌انداز» و «تجربیات زندگی خارج از دامداری و تغییرات رسومات بومی» به ترتیب با بیشترین مقدار میانگین رتبه‌ای 09/10، 87/9، 27/8، 14/8 و 93/7 بالاترین درجه اهمیت و اثرگذاری را در ترک دامداری بهره‌برداران عشایری در منطقهٔ مورد مطالعه داشته است. نتایج به‌دست آمده از روابط مؤلفه‌های مدل علل ترک دامداری بهره‌برداران عشایری نشان داد که کلیه روابط در سطح 95 درصد اطمینان مثبت و معنی‌دار بوده است. به‌طوری‌که قوی‌ترین روابط به «تجربه زندگی خارج از دامداری← تضاد» و «کاهش توانایی خانوادگی← تجربه زندگی خارج از دامداری» با ضریب مسیر 687/0 و 547/0 اختصاص یافته است. ضعیف‌ترین آنها نیز به دو رابطه «ضعف خدمات دولتی← کاهش پس‌انداز» و «ضعف خدمات دولتی← عدم تناسب بازار» تعلق دارد. همان‌طور که نتایج نشان داد تغییر اقلیم و پیامدهای حاصل از آن بر دو عامل کاهش تولیدات و دسترسی ضعیف به منابع مالی (010/0=ρ، 363/0=β و 585/2=t) و ضعف خدمات دولتی و کمبود زیرساخت‌ها (000/0=ρ، 301/0=β و 364/4=t) در سطح 99 درصد اطمینان تأثیر مثبت و معنی‌داری داشته است. نتیجه‌گیریبا توجه به نتایج به‌دست آمده، توسعه حمایت‌های معیشتی دولت ازجمله امکانات آموزشی و زیرساخت‌های بهداشتی و درمانی، ارائه تسهیلات و وام‌های بانکی ارزان برای توسعه مشاغل با هدف کاهش وابستگی بهره‌برداران به مرتع، توسعه خدمات دامپزشکی رایگان در امور عشایر استان، افزایش یارانه‌های دولتی در توزیع خوراک مکمل دام، آرد و سوخت، زمینه‌سازی برای تأمین آب‌شرب دام و خانواده، ایجاد فرصت‌های شغلی از طریق برگزاری دوره‌های مهارت‌آموزی و حرفه‌ای مشاغل مانند صنایع دستی و تولید محصولات لبنی هدفمند، ایجاد بازارهای دامی و عرضه فروش زنده دام در آن، برای جلوگیری از ترک دامداری جوامع عشایری پیشنهاد می‌گردد.
