نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• ناصر مشهدی ¹
• حسن احمدی ²

¹ استادیار مرکز تحقیقات بین‌المللی بیابان، دانشگاه تهران

² استاد، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران

چکیده

نتیجه دینامیک باد، حمل ذرات خاک یا رسوب و ایجاد و تکامل اشکال ناهمواری­های بیابانی براساس شدت فرسایش یا رسوب‌گذاری است. منطقه خارتوران به­دلیل وضعیت زمین­شناسی، ژئومرفولوژی و اقلیم­شناسی خود، یک منطقه خاص را در نواحی خشک حوزه آبخیز بسته دشت کویر بوجود آورده است. تعادل اکوسیستم منطقه تحت تأثیر بهره­برداری­های انسانی و فعالیت­های باد بوده، بنابراین دارای ساختار ژئواکولوژیک با الگوهای مخصوص به خود می­باشد. ارگ خارتوران، حاصل فعالیت باد در اراضی بالادست و منابع ماسه آن می­باشد. در این تحقیق، منطقه­ای به وسعت حدود 200000 هکتار از این اراضی مورد مطالعه قرار گرفته است. مطالعات براساس نقشه­های توپوگرافی، تصاویر ماهواره، نقشه زمین‌شناسی، عکس­های هوایی و بازدیدها و نمونه­های صحرایی صورت گرفت، ابتدا منطقه به شبکه­های مربعی 3 کیلومتر در 3 کیلومتر تقسیم و در هر نقطه شبکه (214 نقطه) اقدام به برداشت نمونه خاک یا رسوب سطحی گردید. نتایج حاصل از دانه­بندی نمونه­ها منتج به هفت نقشه توزیع اندازه­های دانه شد که توان هر بخش از منطقه مورد مطالعه را در آورد رسوب در سرعت­های مختلف باد نشان می­دهد. همچنین این مطالعات نشان داد که بیشترین درصد توزیع ذرات بین 063/0 تا 150/0 میلی­متر (آسیب­پذیرترین) جمعیت ذرات در مقابل فرسایش بادی) قرار دارند. براساس مطالعات و نتایج بدست­آمده می­توان بیان کرد که فعالیت فرسایش بادی در منطقه در گذشته، بسیار بیشتر از زمان حال بوده و ارگ خارتوران نتیجه­ای از فعالیت باد در گذشته می­باشد. در حال حاضر میزان شدت جریان ماسه و تعادل بین فرسایش و رسوب‌گذاری)، عوامل غالب در شکل­گیری منابع ماسه هستند.
 

کلیدواژه‌ها

• منابع ماسه
• ارگ خارتوران
• دانه‌بندی
• توان رسوب‌زایی
• فرسایش بادی
• توزیع ذرات

عنوان مقاله [English]

Sand sources determination based on granolometry of surface soils or sediment (sediment generation potential)

نویسندگان [English]

• Naser Mashhadi ¹
• Hasan Ahmadi ²

چکیده [English]

The results of wind dynamic are transport of soil or sediment particles and subsequently evolution of desert landforms according to the intensity of either erosion or sedimentation process.Geology, geomorphology and climatology conditions of the Khartouran region create a special situation on the closed basin of Dasht-e-Kavir. It is evident that the ecosystem balance of the region is affected by anthropogenic exploitation and wind activity, so this area has a geoecological structure with special features. The Khartouran Erg is resulted of wind activity on sand sources. The study area is located on the southwest of Sabzevar city with a total area about 200000 hectares. The study was carried out based on topographic, geologic maps, satellite images, aerial photographs, field observation and sampling. Based on the information and data, the study area was divided into grid cells of 3 km × 3 km.  Surface soil or sediment of corner points of each grid was sampled (214 points). The results of granolometry analysis of soil or sediment samples were presented in seven maps. These maps show grain size distribution and consequently determine sand supplement potential of each point in different wind velocities.The granulometry analysis of samples showed that particle size with a range of 0.063 to 0.150 mm (the most vulnerable sand particle size to wind erosion) comprised the most percentage of distribution. Based on the results it may be concluded that these regions were affected by wind erosion in the past more rather than of current time and Khartouran Erg is result of wind activity in the past. Currently, the rate of sand movement intensity and the balance between erosion and sedimentation are dominant factors in shaping geomorphologic facies (Aeolian landforms).
 

کلیدواژه‌ها [English]

• sand sources
• Khartouran Erg
• granulometry
• potential of sedimentation
• Wind erosion
• grains distribution