نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

• محمد مهدی فتاحی

کارشناس ارشد پژوهشی مرکز تحقیقات کشاورزی ومنابع طبیعی استان قم و مدرس دانشگاه جامع علمی- کاربردی

چکیده

بخش عمده‌ای از مساحت استان قم دارای شرایط خشک و بیابانی است و گسترش بی‌رویه فعالیت‌های انسانی، بدون لحاظ مسائل زیست­محیطی، باعث تشدید پدیده بیابان‌زایی شده است. در این مقاله، روند بیابان‌زایی با  تأکید بر تغییرات استفاده از اراضی و نیز تغییرات کمی و کیفی منابع آب، بررسی گردید. برای ارزیابی روند تغییرات استفاده از اراضی، از داده‌های ماهواره‌ای TM سال 1364 و + ETM سال 1381 شمسی و برای تخمین تغییرات کمی و کیفی منابع آب، از اطلاعات و داده‌های هیدرومتری و هواشناسی استفاده گردید. مقایسه دو نقشه استفاده از اراضی سالهای 1364 و 1381 شمسی تهیه شده از داده‌های ماهواره‌ای و به روش تفسیر بصری نشان داد که مساحت اراضی کشاورزی، مراتع، بیشه‌زارهای جنگلی، تپه‌های ماسه‌ای و دریاچه‌های نمکی به­ترتیب 5/12، 6/4، 4/70،  2/24 و 8/15 درصد کاهش یافته است، در حالی‌که سایر طبقه‌ها مانند اراضی شور، اراضی شهری و اراضی روستایی به­ترتیب 6/26، 78/12 و6/35 درصد افزایش یافته است. حجم آبهای خروجی از دو رودخانه‌ی اصلی استان قم ( قمرود و قره چای)، تا قبل از احداث سدهای 15 خرداد و ساوه (سال 1374)، 261 میلیون مترمکعب بوده است، در حالی‌که بعد از احداث سد‌های یادشده، به 66 میلیون مترمکعب تقلیل یافته است. میزان افت سطح آب زیرزمینی در دشت قم تا قبل از احداث سد 15 خرداد به طور متوسط حدود 5/0 متر در سال بوده که بعد از احداث سد‌ یادشده، به طور متوسط به 4/1 متر در سال افزایش یافت. به‌علاوه بیلان آب زیرزمینی نیز کاهش قابل­توجهی را نشان می‌دهد. در مجموع، به نظر می رسد فعالیت‌های انسانی و دستکاری او در طبیعت ( به­ویژه احداث سدهای 15 خرداد و ساوه بر روی دو رودخانه قمرود و قره­چای) به‌عنوان دو عامل اصلی تغییر انواع استفاده از اراضی( با کاهش پوشش گیاهی، شور شدن بیشتر اراضی و ...) و افت کمی و کیفی منابع آب در استان قم بوده که می‌تواند تشدید بیابان‌زایی را به‌دنبال داشته باشد.  
 

کلیدواژه‌ها

• استان قم
• استفاده از اراضی
• بیابان‌زایی
• سنجش از دور
• منابع آب

عنوان مقاله [English]

Study of trend of desertification trend in Qom province base on remote sensing with emphasis on Landuse changes and water quality and quantity resources

نویسنده [English]

• Mohammad mahdi Fatahi

چکیده [English]

The major part of Qom province areas have involved arid and desert conditions. Immethodical expansion of human acts with no attention to environmental affairs, caused  intensifying desertification phenomena. In this paper, trend of desertification was studied with emphasis on land use changes and as well as water quality and quantity resources. For assessment land use changes, satellite data (TM, 1985 and ETM⁺, 2002 ) and  for evaluation of water quality and quantity resources changes, the hydrometric and climatic data were used. Comparison between land use maps of TM and ETM⁺, by using visual interpretation method, showed that areas of agriculture lands, rangelands, forest lands, sand dunes and salt lakes, have been decreased in 6.5, 4.14, 70.4, 24.2 and 15.8 percent  respectively, whereas, another classes such as saline lands, urban and rural lands have been increased 26.6, 12.78 and 35.6 percent respectively. The output water of 2 main rivers of Qom province (Qomroud and Qarehchay) before establishment of Panzdah-e- Khordad and Saveh dams  were 261 million m³, whereas it decreased to 66 million m³ after obstacle foundation. Before construction of Panzdah-e- Khordad dams, The fall of underground water level was 0.5 meter per year in Qom  plain, which increased in averages to 1.4 meter per year after establishment of the dam. In addition, balance sheet of underground water, reduced remarkable. Totally, it seems that the human activities and  retouching environment by him (especially construction of 2 dams on Qom rivers) are two main factors which have changed (with decreasing plant covering, salinization of major areas et cetera) and reduction of quality and quantity of water resources which could lead to aggravation of  desertification in Qom  province.
 

کلیدواژه‌ها [English]

• Qom province
• land use
• desertification
• Remote Sensing
• Water resources