نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• ناصر انصاری ¹
• محمد فیاض ¹
• محمدحسن قاسمی ²

¹ مربی پژوهشی، بخش تحقیقات مرتع، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور

² کارشناس ارشد پژوهشی، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور

چکیده

تخریب مراتع از نظر کاهش سطوح و همچنین کاهش توان تولید از جمله مسائل مبتلابه منابع طبیعی کشور می­باشد. گستره این پدیده به­حدیست که در اغلب گزارشهای کارشناسی و مطالعات مختلف مرتبط با منابع‌طبیعی به آن اشاره شده است. آنچه تاکنون کمتر مورد توجه قرار گرفته ارائه بیان کمی موضوع و شاخصی برای سنجش و پایش روند تخریب می‌باشد. در این تحقیق به منظور ارائه شاخصی برای این پدیده و نظارت برآن  نسبت به اندازه­گیریهای کمی و کیفی اقدام شد. در 101 منطقه نمونه در سطح 9 استان کشور شامل استانهای اردبیل، گیلان (جنوب شرق استان)، همدان، کرمانشاه، تهران، مرکزی، خوزستان، اصفهان و یزد، با استفاده از نقشه­های توپوگرافی مربوط به دو مقطع زمانی( 1335-1334 و 1375-1374) پدیده‌های  اراضی زراعی، اراضی جنگلی، باغها و بیشه­های دست­کاشت، اراضی صخرهای و پرشیب، سطوح آزاد آبها، اراضی مرطوب و شورهزار، تپههای شنی، نقاط شهری و روستاها و اراضی مرتعی مورد مقایسه قرار گرفت و سطوح از دست رفته مشخص گردید. تغییرات تولید علوفه مرتعی در مراتعی که تغییرکاربری نداشتند، از طریق اندازه­گیری تولید علوفه در مناطق مرجع (قرقها یا مناطق محصور) و مناطق نمونه تعیین و میزان کاهش بازدهی علوفه مراتع به­عنوان شاخص تخریب مشخص شد. این شاخص برای نواحی مختلف رویشی شامل نیمه­بیابانی، استپی، نیمه‌استپی، جنگلهای خشک، کوههای مرتفع که براساس تقسیمات نواحی رویشی به روش هانری پابو به­عنوان ناحیه آب و هوایی ایران- تورانی معرفی شده است، بدست آمد. نتایج بدست آمده نشان داد که کمترین تخریب در ناحیه نیمه‌بیابانی با شاخص تخریب 4/28% و بیشترین آن در ناحیه کوههای مرتفع با شاخص تخریب 5/60٪ به وقوع پیوسته است. میانگین اعداد بدست آمده برای مراتع کل ناحیه رویشی ایران- تورانی نشان­دهنده شاخص تخریب 4/49٪ است. بدین­معنی که مراتع این ناحیه رویشی در حدود نصف توان تولیدی خود را در مقایسه با توان بالقوه خود از دست داده‌اند. همچنین مشخص شد که طی مدت 40 سال از ( 1335 تا 1375 ) حدود 1/9٪ سطوح اراضی مرتعی به سایر کاربریها تبدیل
شده است.

کلیدواژه‌ها

• شاخص تخریب مراتع
• تخریب کمی مراتع
• تخریب کیفی مراتع و ناحیه ایران- تورانی

عنوان مقاله [English]

Estimate of Iran-Turanian zone rangelands degradation rate by measuring and suggestion Index

نویسندگان [English]

• Naser Ansari ¹
• Mohammad Fayaz ¹
• Mohammad hassan Gasemi ²

چکیده [English]

Rangelands degradation is the most important problem of Iran natural resources, especially in these decade .In this research for determination of the quality and quantity of rangelands degradation,9 provinces distributed within 3 main zones of Henry Pabbot’s climatic zones map of Iran territory, were selected. In these provinces, sample areas in each climatic zone were bounded on topographic maps. In the sample areas, converted rangelands to other usages, from 1955 to 1995(40 years) and then, lost and converted rangelands clarified. Considerable decline in forage production of the rangelands were also well described by comparing dry matter yield in an enclosure and the fenced area.   Results showed that 9.1% of the rangelands areas, during 40 years between 1955-1995 periods, had been disappeared. Rangelands degradation in semi-desert zone with degradation index of 28.4% is lowest and in high-mountain zone with degradation index of 60.5% is the highest one. Degradation intensity in high-mountain zone is as twice as semi-desert zones. Average of degradation index for all the country zones, is 49.4% that revealed, about half of the production potential of the rangelands has been lost.
 

کلیدواژه‌ها [English]

• : rangeland degradation index
• quantitative rangelands degradation
• qualitative rangelands degradation
• Iran
• Touranian zone