نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• سارا نخعی نژاد ¹
• غلامرضا زهتابیان ²
• آرش ملکیان ³
• حسن خسروی ⁴

¹ دانشجوی دکتری بیابا‌ن‌زدایی، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه هرمزگان، بندرعباس، ایران

² استاد، گروه احیاء مناطق خشک و کوهستانی، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، کرج، ایران

³ دانشیار، گروه احیاء مناطق خشک و کوهستانی، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، کرج، ایران

⁴ استادیار دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران

چکیده

امروزه به­دلیل کمبود آب در کشور به­خصوص در مناطق بیابانی و نیمه­بیابانی، مدیریت بهینه استفاده از منابع آب زیرزمینی لازم و ضروریست. این مطالعه به بررسی کیفیت و کمیت آب­های زیرزمینی دشت سرایان در شمال غرب استان خراسان جنوبی در دوره آماری 14 ساله (1391-1377) با استفاده از روش­های زمین آماری پرداخته است. تعداد نمونه­های مورد بررسی در این پژوهش شامل 20 حلقه چاه، 6 قنات و سه چشمه است. داده­های مورد نیاز از سازمان تماب تهیه شد و ابتدا به منظور رفع نواقص آماری، روش غیر نموداری رانﺗﺴﺖ در نرم‌افزار SPSS مورد استفاده قرار گرفت. سپس با استفاده از  نرم افزار GS+ روش­های آماری مناسب انتخاب شد که نتایج نشان داد روش کریجینگ برای پهنه بندی عوامل مورد بررسی مناسب بود. نقشه­ تغییرات مکانی برای هر یک از پارامتر­های کیفی آب­زیرزمینی (EC,TDS,SAR) در سه سال (ابتدا، میانه و انتهای دوره آماری 14 ساله) در نرم افزار ARC GIS 10.1 تهیه شد. نتایج تغییرات مکانی TDS و SAR  نشان داد که در قسمت­های میانی و جنوبی حوزه کاهش این دو پارامتر شدیدتر بوده است. همچنین ، بیشترین میزان EC مربوط به قسمت­های شمالی حوضه دشت سرایان بوده است. تغییرات زمانی پارامترهای کیفی نشان‌دهنده روندهای نسبتاً همگونی برای پارامترهای مورد بررسی است بطوری­که که کمترین مقدار پارامترهای کیفی مربوط به میان­دوره مورد مطالعه (سال1385) است. به منظور بررسی تغییرات عمق آب زیرزمینی در سطح دشت، با استفاده از نتایج اندازه­گیری عمق آب در هر یک از چاه­های پیزومتری انتخاب شده، اقدام به تهیه نقشه­های هم عمق آب زیرزمینی در طول دوره آماری گردید. در بررسی روند تغییرات عمق آب در طی دوره آماری 14 ساله، در سال انتهایی دوره (1391)، با کاهش عمق آب روبرو هستیم ولی این کاهش عمق به قسمت­های شمالی تمرکز بیشتری پیدا کرده است. این شرایط گویای عدم مدیریت مناسب در بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی منطقه است. لذا تغییر الگوی کشت و آبیاری به نحوی که بتوان با حداقل آب بیش‌ترین استفاده را از منابع آب موجود نمود، مورد نیاز است.

کلیدواژه‌ها

• کیفیت آب
• کمیت آب
• روند تغییرات
• زمین آمار
• دشت سرایان

عنوان مقاله [English]

A survey on spatial and temporal variations of groundwater quality and quantity in Sarayan plain in south Khorasan province

نویسندگان [English]

• Sara Nakhaie Nejad ¹
• Gholamreza zehtabian ²
• Arash Malekian ³
• Hassan Khosravi ⁴

چکیده [English]

Nowadays, due to water scarcity in the country, especially in arid and semi-arid areas, optimal management of groundwater resources is necessary. This study investigates the quality and quantity of underground water of the Sarayan plain in the northwest of South Khorasan Province in a 14-year period (1998-2012) using statistical methods. The number of samples studied included 20 wells, six qanats and three springs. Then, using GS + software, appropriate statistical methods were selected. Results showed that Kriging method was suitable for zoning of the factors. Using interpolation methods, appropriate spatial maps for each of the groundwater quality parameters (EC, TDS, and SAR) were obtained in three years (beginning, middle and end of the fourteen-year period). The results of the spatial variations of the TDS and SAR showed that the reduction of these two parameters was more severe in the middle and southern parts of the study area. To evaluate changes in groundwater depth in the plains, the depth maps of the ground water resources were prepared during the study period by the use of the results of measuring the depth of water in each of the observation wells. Results showed that in 1998, in the eastern and southern plains, the water was at a closer distance to the ground and with the advance toward the West and especially to the north, water was available in deeper parts of the ground. In the study area, the average amount of rainfall is less than the average amount of the whole of Iran and groundwater resources in agricultural water supply plays a fundamental role. Therefore, the sustainability of water resources is affected by sustainable management of underground water resources in the agricultural sector.

کلیدواژه‌ها [English]

• Water quality
• Water quantity
• Changes trend
• geostatistical methods
• Sarayan plain