نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• رضا یاری ¹
• حسین آذرنیوند ²
• محمدعلی زارع چاهوکی ²
• جلیل فرزادمهر ³
• فیروزه مقیمی‌نژاد ⁴

¹ دانش‌آموخته کارشناسی ارشد، رشته مرتع‌داری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

² دانشیار، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

³ استادیار، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

⁴ دانش‌آموخته کارشناسی ارشد، رشته مرتع‌داری، دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

هدف از تحقیق حاضر بررسی عوامل محیطی مؤثر در پراکنش پوشش گیاهی مراتع سرچاه‌عماری بیرجند بود. پس از بازدید صحرایی، پنج تیپ گیاهی به روش فیزیونومی انتخاب و در منطقه معرف هر تیپ گیاهی نمونه‌برداری در امتداد ترانسکت و در داخل پلات‌های مربعی از پوشش گیاهی و خاک به روش تصادفی- سیستماتیک انجام شد. اندازه پلات‌ها با توجه به نوع و پراکنش گونه‌های گیاهی 1، 3 و 16 مترمربع و تعداد 45 پلات در منطقه معرف هر تیپ گیاهی در امتداد ترانسکت قرار داده شد. فاکتورهای اندازه‌گیری شده شامل درصد پوشش گیاهی در تمامی پلات‌ها و از پلات‌های اول و انتهایی هر ترانسکت از دو عمق 30-0 و 80-30 سانتی‌متر نمونه خاک برداشت شد. ویژگی‌های خاک شامل: بافت خاک، درصد آهک، رطوبت اشباع، گچ، اسیدیته، هدایت الکتریکی، یون‌های محلول (سدیم، کلسیم، پتاسیم، منیزیم، کلر) در آزمایشگاه و ویژگی‌های توپوگرافی شامل: درصد شیب، جهت و ارتفاع از سطح دریا اندازه‌گیری گردید. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات خاک و پوشش گیاهی از روش‌های آماری تجزیه واریانس یک‌طرفه و تحلیل مؤلفه‌های اصلی استفاده شد. نتایج حاصل از روش PCA نشان داد که از بین عوامل محیطی مورد بررسی، هدایت الکتریکی، درصد شن، درصد شیب، درصد گچ، درصد ماده آلی و مقدار سدیم محلول از مهمترین عوامل محیطی تأثیرگذار بر پراکنش پوشش گیاهی منطقه مورد مطالعه بود. به‌طوری که مجموع این عوامل 37/89 درصد پراکنش پوشش گیاهی منطقه را توجیه کردند. نتایج رسته‌بندی حاصل از روش PCA دو محور اصلی نشان داد که محور اول رسته‌بندی 74/70 درصد پراکنش پوشش گیاهی و محور دوم 63/18 درصد پراکنش پوشش گیاهی را توجیه کرد. متغیرهای محور اول شامل درصد شن، هدایت الکتریکی، درصد گچ، مقدار سدیم و همچنین درصد ماده آلی عمق یک و با توجه به علامت جبری متغیرها، پراکنش پوشش گیاهی منطقه مورد مطالعه با درصد شن همبستگی مثبت و با هدایت الکتریکی، درصد گچ، مقدار سدیم و همچنین درصد ماده آلی عمق یک همبستگی منفی داشت. متغیرهای محور دوم نمودار رسته‌بندی شامل درصد شیب و ماده آلی عمق دو است و با توجه به علامت جبری متغیرها، پراکنش پوشش گیاهی با درصد شیب و ماده آلی عمق دو همبستگی منفی داشت.

کلیدواژه‌ها

• پراکنش پوشش گیاهی
• عوامل محیطی
• تجزیه مؤلفه‌های اصلی
• مراتع سرچاه‌عماری بیرجند

عنوان مقاله [English]

Relationship between environmental factors and distribution of plant communities in Sarchah Amari ranglands of Birjand

نویسندگان [English]

• Reza Yari ¹
• Hosein Azarnivand ²
• Mohammad Ali Zare Chahouki ²
• Jalil Farzadmehr ³
• Firoozeh Moghimi Nejad ⁴

چکیده [English]

This research was aimed to evaluate the environmental factors affecting the distribution of vegetation in Sarchah Amari ranglands, Birjand. After field visits, five vegetation types were selected based on physiognomy method and soil and vegetation sampling was done in key area of each vegetation type along the transect and within square plots with systematic-random method. Depending on the type and distribution of plant species, the plot size was calculated to be 1.3 and 16 m² and 45 plots were established in each vegetation type along transects. The percentage of vegetation cover was measured in all plots but soil sampling was done in the first and last plots of each transect at soil depths of 0-30 and 30-80 cm. Soil characteristics including soil texture, percentage of lime, saturated moisture, gypsum, pH, electrical conductivity, sodium, calcium, potassium, magnesium, chlorine and topographic features including slope, aspect and altitude above sea level were measured. Soil and vegetation data were analyzed by PCA and ANOVA. The results of PCA showed that among the environmental factors, EC, the percentage of sand, slope, gypsum, organic matter and the soluble sodium were the most important environmental factors affecting the distribution of vegetation. Overall, these factors could explain 89.73% of the vegetation distribution. The results of ordination (PCA) showed that 70.74% and 18.63% of vegetation distribution were explained by the first and second axes, respectively. The first axis variables included the percentage of sand, electrical conductivity (EC), percentage of gypsum, sodium and the organic matter of first depth. According to the algebraic sign of variables, the distribution of vegetation was positively correlated with the percentage of sand while it showed a negative correlation with electrical conductivity (EC), gypsum, sodium and organic matter in first depth. The second axis variables of the ordination diagram included the percentage of slope and organic matter of second depth and according to the algebraic sign of variables, the distribution of vegetation had a negative correlation with the percentage of slope and soil organic matter of second depth.
 

کلیدواژه‌ها [English]

• Vegetation distribution
• environmental factors
• Principal component analysis
• Sarchah Amari rangelands
• BIRJAND