نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• ابوالفضل رحمتی زاده ¹
• محمد جعفری ²

¹ نویسنده مسئول، کارشناس ارشد، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان قم، ایران

² استاد، گروه احیاء مناطق خشک و کوهستانی، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، ایران

چکیده

امروزه رشد جمعیت و گسترش فعالیت انسانی در طبیعت آنچنان افزایش یافته که واژه بیابان را دستخوش تغییرات نموده و طی آن بیابان از بودن به شدن تبدیل شده است. هدف این تحقیق بررسی اثرات احداث سدهای 15 خرداد و غدیر ساوه بر روند بیابان‌زایی دشت‌مسیله می‌باشد. حوزه آبریز مسیله در قسمت جنوب ارتفاعات البرز میانی قرار دارد. در این طرح وضعیت پوشش گیاهی، حجم آب ورودی به منطقه، ویژگی‌های شیمیایی خاک و آمار محصولات کشاورزی منطقه طی دو دوره با فاصله زمانی پنج سال، در زمان قبل و بعد از احداث سدها مورد بررسی و مقایسه قرار گرفته است. نتایج نشان داد که میانگین سالانه حجم آب ورودی به دشت مسیله توسط رودخانه قم‌رود قبل از احداث سد 15 خرداد (طی سالهای 43 تا 73) سالانه حدود 80 میلیون مترمکعب بوده است ولی پس از زمان احداث سد (سال 1374) یعنی از سال 1375 به بعد میزان آب ورودی به دشت مسیله به صفر رسیده است. هیدروگراف واحد دشت مسیله طی سال‌های 1376 تا 1380 نشان داد که سطح آب زیرزمینی سالانه به طور متوسط 5 متر افت داشته است. البته در بیشتر تیپ‌های گیاهی به دلیل عدم ورود سیلاب و عدم شستشوی خاک، تراکم نمک در افق‌های سطحی خاک افزایش یافته و در تیپ‌های گیاهی که گیاهان آن نم‌شورپسند بود و ریشه کم عمق داشتند، مانند گونه‌های گیاهیAeloropus litoralis  و Spp Cyperus به دلیل عدم دسترسی ریشه به آب تا حدود 100 درصد با کاهش تاج‌پوشش مواجه شده و گونه‌های گیاهی جدید مانند  Halocnemum strobilaceumوHalostachys caspica  جایگزین علفزارهای طبیعی منطقه شده‌اند و از نظر کشاورزی نیز تغییرات چشمگیری در ترکیب و نوع کشت محصولات پدید آمده است. بدین‌ترتیب دشت مسیله از یک منطقه کشاورزی مولد، در حال تبدیل به یک بیابان واقعی است.

کلیدواژه‌ها

• دشت‌مسیله
• سدسازی
• خشکی
• بیابان‌زایی

عنوان مقاله [English]

Construction of 15- Khordad and Ghadir dams and its effect on desertification trend of Masileh plain at Qom province

نویسندگان [English]

• Abolfazl Rahmatizadeh ¹
• Mohammad Jafary ²

چکیده [English]

Due to the population growth and human intervention in nature, desertification has increased drastically.  The Masileh watershed is located in the southern highlands of central Alborz. In this study, vegetation condition, the volume of water entering the area, soil chemical characteristics, and agricultural production statistics of the region were examined and compared before and after the construction of dams during two periods with an interval of five years. Results showed that since the construction of 15- Khordad dam in 1995, the volume of water entering the Masileh plain has reached zero.The hydrograph study showed that the groundwater level of Masileh plain has dropped on average five meters/year. Due to the lack of flood entering and soil washing, the salt concentration of soil surface layers in most vegetation types has increased. Due to the lack of root access to water, the canopy cover percentage in halophyte vegetation types with shallow roots such as Aeloropus litoralis and Cyperus sp has been reduced up to 100%, and new species such as Halocnemum strobilaceum and Halostachys caspica have been replaced. In terms of agriculture, significant changes have occurred in the composition and type of agricultural crops. Our results clearly showed that the Masileh plain is turning from a productive agricultural area into a real desert.

کلیدواژه‌ها [English]

• desert
• dam construction
• drought
• desertification