سمیه دهداری؛ حسین ارزانی؛ حمید موحد؛ محمدعلی زارع چاهوکی؛ حسین شعبانعلی فمی
دوره 21، شماره 3 ، آذر 1393، صفحه 383-393
چکیده
یکی از راه‌حل‌های اصلی در جلوگیری از تخریب مراتع بهره‌برداری اصولی از مراتع در قالب طرح‌های مرتعداری است. در این راستا دفتر فنی مرتع طی برنامه‌های پنج ساله اول، دوم و سوم اقتصادی برای سطوح وسیعی از مراتع که در حدود 20 میلیون هکتار است، اقدام به تهیه طرح‌های مرتعداری نموده‌است. تهیه و اجرای این طرح‌ها مستلزم صرف هزینه و وقت زیادی ...
بیشتر
یکی از راه‌حل‌های اصلی در جلوگیری از تخریب مراتع بهره‌برداری اصولی از مراتع در قالب طرح‌های مرتعداری است. در این راستا دفتر فنی مرتع طی برنامه‌های پنج ساله اول، دوم و سوم اقتصادی برای سطوح وسیعی از مراتع که در حدود 20 میلیون هکتار است، اقدام به تهیه طرح‌های مرتعداری نموده‌است. تهیه و اجرای این طرح‌ها مستلزم صرف هزینه و وقت زیادی است که انتظار می‌‌رود نتایج مثبت حاصل از این طرح‌ها پاسخگوی این هزینه‌ها باشد. در این راستا مقایسه مراتع دارای این شیوه مدیریتی رایج با سایر مراتع، ضروری بنظر می‌رسد. مطالعه حاضر ضمن اولویت‌بندی عوامل، نشان‌دهنده وضعیت بهره‌برداری با استفاده از فرایند سلسله مراتبی (AHP) به مقایسه وضعیت بهره‌برداری 60 مرتع طرح‌دار با 60 مرتع بدون طرح در مراتع سمیرم پرداخته‌است. پژوهش حاضر در ابتدا از روش دلفی(Delphi) به صورت مقایسات زوجی (Pair Wise)و با استفاده از نرم‌افزارExpert choice نسبت به اولویت‌بندی معیارهای وضعیت بهره‌برداری با توجه به نظرات متخصصان پرداخته و در مرحله بعد با توجه به معیارهای مشخص شده مقایسه 60 مرتع طرح‌دار و بدون طرح انجام شد. روش جمع‌آوری اطلاعات و آمار برای انجام مقایسه، آمیزه‌ای از روش تحقیق اسنادی و میدانی بود. بدین منظور پرسشنامه‌ای با سئوالاتی مانند مشخصات فردی و شاخص‌های وضعیت بهره‌برداری طراحی شده و در مطالعات میدانی در جامعه آماری، ضمن تکمیل پرسشنامه‌های طرح شده بهمنظور محاسبه عملکرد و تعیین وضعیت (به روش چهارفاکتوری)، تولید (به روش قطع و توزین) و گرایش مراتع (به روش ترازوی گرایش)، برداشت‌های مستقیم از مراتع نمونه انجام شد. نتایج نشان‌دهنده اختلاف معنی‌دار در تولید مرتع، گرایش، وضعیت مرتع و چرای زودرس در مراتع طرح‌دار و بدون طرح در سطح 1 درصد و اختلاف معنی‌دار تعداد دام موجود به دام مجاز، تجاوز به مرتع، میزان مشاجره و درگیری بین بهره‌برداران یک مرتع و نگرش بهره‌برداران نسبت به طرح مرتعداری در مراتع مورد مقایسه در سطح 5 درصد بود.
یاسر قاسمی آریان؛ حسین آذرنیوند؛ فیروزه مقیمی نژاد؛ محمد جعفری؛ اسماعیل فیله کش
دوره 21، شماره 3 ، آذر 1393، صفحه 394-408
چکیده
تعیین شایستگی مراتع حوضه چاه‌تلخ شهرستان سبزوار با استفاده از اطلاعات جغرافیایی (GIS) در طی یک مطالعه برای چرای گوسفند انجام شد. ابتدا نقشه‌های DGN (شامل 6 ورقۀ 25000/1)، نقشه توپوگرافی 50000/1 و نقشه زمین‌شناسی 100000/1 منطقه مورد مطالعه تهیه شده و تیپ‌های گیاهی منطقه مشخص و در هر تیپ وضعیت، گرایش و تولید با روش قطع و توزین تعیین گردید و نقشه شایستگی ...
بیشتر
تعیین شایستگی مراتع حوضه چاه‌تلخ شهرستان سبزوار با استفاده از اطلاعات جغرافیایی (GIS) در طی یک مطالعه برای چرای گوسفند انجام شد. ابتدا نقشه‌های DGN (شامل 6 ورقۀ 25000/1)، نقشه توپوگرافی 50000/1 و نقشه زمین‌شناسی 100000/1 منطقه مورد مطالعه تهیه شده و تیپ‌های گیاهی منطقه مشخص و در هر تیپ وضعیت، گرایش و تولید با روش قطع و توزین تعیین گردید و نقشه شایستگی تولید بدست آمد. سپس با استفاده از روش EPM نقشه حساسیت خاک به فرسایش تهیه گردید. همچنین برای مطالعه شایستگی آب حوضه، نمونه‌برداری از آب هر سامانه انجام شد. کمیت آب تعیین گردید و برای هر نمونه پارامترهای TDS، ECو Mg+2 اندازه‌گیری شد و با تلفیق لایه‌های کمیت، کیفیت و نقاط هم‌فاصله از منابع آب، تهیه شده برای چهار شیب (10-0، 30-10، 60-30 و 60 < درصد) نقشه شایستگی منابع آب تنظیم گردید. در نهایت با تلفیق نقشه‌های شایستگی تولید، حساسیت خاک به فرسایش و آب، مدل نهایی طبقهبندی شایستگی مراتع منطقه مورد مطالعه تهیه شد. نتایج نشان داد که کلاس یک شایستگی (S1) در منطقه وجود نداشته و 7/23، 92/18 و 9/56 درصد از مساحت حوضه به‌ترتیب دارای طبقات شایستگی S2، S3 و N (فاقد شایستگی چرا) بودند. بنابراین می‌توان گفت عامل تبدیل مرتع به دیمزار و رها کردن آن، چرای مفرط و زودرس، وجود سازندهای حساس به فرسایش، درصد پوشش گیاهی کم و شوری و پراکنش نامناسب منابع آب برای شرب دام مهمترین عامل محدود کننده چرای دام در این منطقه محسوب می‌شوند.
مریم دادگر؛ شهلا محمودی؛ محمدحسین مهدیان؛ محمد حسین مسیح آبادی؛ رضا سکوتی اسکویی
دوره 21، شماره 3 ، آذر 1393، صفحه 409-415
چکیده
در کشور ایران، صرف‌نظر از یک عرصه محدود، کربن آلی خاک در بیشتر عرصه‌های تولید، مانند زراعت و مرتع بسیار کم است. این واقعیت بیانگر آن است که تغییر جزئی در مقدار کربن آلی می‌تواند تأثیر بالایی بر خصوصیات خاک و در نتیجه کیفیت آن در شرایط خشک و نیمه‌خشک کشور داشته باشد. تعیین میزان کربن آلی در خاک به دلیل نقش مؤثر آن در خصوصیات فیزیکی، ...
بیشتر
در کشور ایران، صرف‌نظر از یک عرصه محدود، کربن آلی خاک در بیشتر عرصه‌های تولید، مانند زراعت و مرتع بسیار کم است. این واقعیت بیانگر آن است که تغییر جزئی در مقدار کربن آلی می‌تواند تأثیر بالایی بر خصوصیات خاک و در نتیجه کیفیت آن در شرایط خشک و نیمه‌خشک کشور داشته باشد. تعیین میزان کربن آلی در خاک به دلیل نقش مؤثر آن در خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی دارای اهمیت زیادی است. هدف از این تحقیق، برآورد کربن آلی خاک با استفاده از توابع انتقالی و متغیرهای مستقل خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک است. به همین منظور، 60 نمونه خاک از مراتع منطقه دماوند به صورت سیستماتیک از عمق 30-0 سانتی‌متری برداشت شد و مقدار کربن آلی خاک، اسیدیته، آهک، ازت، شن، سیلت و رس تعیین شد. نتایج بدست آمده نشان داد که متوسط درصد کربن آلی خاک 49/0درصد بوده و حداقل آن 1/0 درصد و حداکثر 92/0 درصد است. با انجام آزمون نرمالیتی مشخص شد که داده‌ها از توزیع نرمال برخوردارند و بیشترین ضریب همبستگی را با رس (01/0, P< 0 0/838** (r= و پس از آن با ازت (01/0 (r=0/730**, P< دارند. بررسی یکی از روش‌های مورد استفاده در تخمین کربن آلی خاک استفاده از مدل رگرسیون غیر‌خطی چند متغیره می‌باشد که در آن از متغیرهای مستقل (رس، ازت، شن، سیلت، اسیدیته خاک، وزن مخصوص ظاهری و درصد سنگریزه) استفاده شد و دارای ضریب همبستگی بالایی با مقدار کربن آلی بود (01/0 > P (r=0.976**,. البته هر یک از این متغیرها به طور مستقیم یا غیر‌مستقیم بر میزان کربن آلی مؤثر بود.
حسین توکلی؛ حسین یشتی؛ علیرضا خداشناس
دوره 21، شماره 3 ، آذر 1393، صفحه 416-423
چکیده
مطالعه تغییرات پوشش گیاهی کاربردهای زیادی در احیاء، اصلاح و مدیریت مراتع برای اهداف مورد نظر دارد. در کمر‌بند سبز مشهد با شرایط اقلیمی نسبتاً خشک ترکیب گیاهان، درصد پوشش گیاهی و میزان تولید مراتع طی چهار سال در محدوده قرق 17ساله و تحت چرا در ایستگاه تحقیقاتی گلستان مورد مطالعه قرار‌گرفت. ترکیب گیاهی از طریق شناسایی گونه‌های چند‌ساله ...
بیشتر
مطالعه تغییرات پوشش گیاهی کاربردهای زیادی در احیاء، اصلاح و مدیریت مراتع برای اهداف مورد نظر دارد. در کمر‌بند سبز مشهد با شرایط اقلیمی نسبتاً خشک ترکیب گیاهان، درصد پوشش گیاهی و میزان تولید مراتع طی چهار سال در محدوده قرق 17ساله و تحت چرا در ایستگاه تحقیقاتی گلستان مورد مطالعه قرار‌گرفت. ترکیب گیاهی از طریق شناسایی گونه‌های چند‌ساله به دو روش پیمایشی و نمود ظاهری و درصد پوشش گیاهی با استفاده از کوادرات مشبک و میزان تولید با برداشت مستقیم گیاهان از مرتع انجام شد. مقدار مواد آلی خاک دو منطقه هم در عمق صفر تا30 سانتی‌متری خاک اندازه‌گیری شد. براساس نتایج حاصل، درصد پوشش گیاهی و تولید مرتع در محدوده قرق بیشتر از منطقه مجاور تحت چرا بود. البته این افزایش در برخی از سالها از نظر آماری معنی‌دار نشد. ترکیب و پوشش گیاهان دو منطقه نیز دارای تفاوتهایی بود، ولی میزان تغییرات گیاهی از نظر نوع گونه و درصد پوشش در منطقه قرق با توجه به زمان سپری شده کم بود. درصد مواد آلی خاک در دو منطقه قرق و تحت چرا به‌ترتیب 57/. و 54/. درصد بدستآمد. در مجموع، در چنین مناطقی قرق کردن به تنهایی تغییرات زیادی را در ترکیب و درصد پوششگیاهی برای تولید علوفه و یا ایجاد فضایسبز ایجاد نمیکند
سیدعلی (سیدرضا) حسینی؛ محمد فیاض
دوره 21، شماره 3 ، آذر 1393، صفحه 424-434
چکیده
یکی از فاکتورهای تأثیر‌گذار در تعیین ظرفیت چرایی مراتع، تعیین ارزش رجحانی گیاهان مرتعی و تغییرات آن در طول فصل چرا می‌باشد. ارزش رجحانی گیاهان مرتعی در مراتع نیمه استپی سرعلی آباد گرگان در طی تحقیقی مورد بررسی قرار گرفت. مراتع سر علی آباد گرگان بدلیل تأمین علوفه مورد نیاز دام بخصوص در ایامی که سراسر اراضی جلگه‌ای استان زیر کشت محصولات ...
بیشتر
یکی از فاکتورهای تأثیر‌گذار در تعیین ظرفیت چرایی مراتع، تعیین ارزش رجحانی گیاهان مرتعی و تغییرات آن در طول فصل چرا می‌باشد. ارزش رجحانی گیاهان مرتعی در مراتع نیمه استپی سرعلی آباد گرگان در طی تحقیقی مورد بررسی قرار گرفت. مراتع سر علی آباد گرگان بدلیل تأمین علوفه مورد نیاز دام بخصوص در ایامی که سراسر اراضی جلگه‌ای استان زیر کشت محصولات زراعی است نقش عمدهای در تأمین علوفه دام دامداران منطقه گرگان دارد. در این تحقیق، ارزش رجحانی گیاهان مرتعی به مدت 4 سال (1386 تا 1389) و در مدت 3 ماه حضور دام در مرتع (خرداد، تیر و مرداد) از طریق درصد مصرف تعیین گردید. دادههای بدست آمده با نرم‌افزار آماری SPSS تجزیه و تحلیل گردید. مقایسه میانگین با استفاده از آزمون چند دامنه دانکن انجام شد. نتایج نشان داد که بین شاخص ارزش رجحانی گونه‌ها در سالها و ماه‌های مختلف اختلاف معنی‌داری وجود دارد (01/0P<). بر اساس روش درصد مصرف، اغلب گونه‌ها در کلاس ІІ یا رجحان متوسط قرار داشتند و تنها گونه Cousiniaglaucopsis در کلاس ІІІ یا تقریباً غیر خوشخوراک قرار داشت. گونه Medicago lupulina Galium verum ,Achillea millefolium, وMedicago sativa به‌ترتیب بالاترین شاخص رجحان و گونهCousinia glaucopsisپائینترین شاخص رجحان را دارا بود.
حمیدرضا سعیدی گراغانی؛ قدرت اله حیدری؛ حسین بارانی؛ سید زکریا علوی
دوره 21، شماره 3 ، آذر 1393، صفحه 435-446
چکیده
رویکرد کلی‌نگر و اکوسیستمی در مدیریت مراتع کشور اقتضا می‌کند تا تمـامی اجزای اکوسیـستـم و روابط آنها به‌خوبی شناخته شوند. این شناخت لازمه مدیریت پایدار و برنامه‌ریزی صحیح در مراتع است. هدف کلی این تحقیق تحلیل همبستگی و تأثیر رعایت شاخص‌های مدیریت چرایی بر وضعیت و تولید علوفه مراتع در سه نظام بهره‌برداری شورایی، مشاعی و افرازی ...
بیشتر
رویکرد کلی‌نگر و اکوسیستمی در مدیریت مراتع کشور اقتضا می‌کند تا تمـامی اجزای اکوسیـستـم و روابط آنها به‌خوبی شناخته شوند. این شناخت لازمه مدیریت پایدار و برنامه‌ریزی صحیح در مراتع است. هدف کلی این تحقیق تحلیل همبستگی و تأثیر رعایت شاخص‌های مدیریت چرایی بر وضعیت و تولید علوفه مراتع در سه نظام بهره‌برداری شورایی، مشاعی و افرازی سامان‌های عرفی مراتع ییلاقی دماوند در شهرستان آمل است. در این راستا 15 سامان عرفی انتخاب و با توجه به اهداف و فرضیات تحقیق، 88 پرسش‌نامه از طریق مصاحبه مستقیم با بهره‌برداران در منطقه تکمیل شد. ابزار تحقیق برای تعیین وضعیت و تولید علوفه سامان‌های عرفی نمونه به‌ترتیب روش چهار فاکتوری تعدیل شده و روش قطع و توزین بود، که به صورت میدانی جمع‌آوری شد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که بین هشت شاخص مدیریت چرایی سامان‌های عرفی با وضعیت و میزان تولید علوفه مرتع رابطه مثبت معنی‌داری در سطح 99 درصد وجود دارد. همچنین نتایج تحلیل همبستگی تک تک شاخص‌های مدیریت چرایی با وضعیت مرتع نشان داد که بین سه نظام رعایت برنامه زمان ورود دام به مرتع، رعایت برنامه زمان خروج دام از مرتع و رعایت تعداد دام مجاز توسط بهره‌برداران با وضعیت مراتع در سامان‌های عرفی مختلف رابطه معنی‌داری وجود ندارد. اما سایر شاخص‌های مدیریت چرایی با وضعیت مراتع در سامان‌های عرفی مختلف دارای رابطه معنی‌داری بود و بیشترین میزان همبستگی مطلق مربوط به رعایت شاخص برنامه قرق در مرتع بود.
محسن شرافتمند راد؛ غلامعلی حشمتی؛ محمد رحیم فروزه؛ حسین بدری پور
دوره 21، شماره 3 ، آذر 1393، صفحه 447-454
چکیده
اندازه‌گیری تولید و بهره‌برداری گونه‌های کلید مرتعی از ابزارهای اصلی اتخاذ تصمیمات مدیریتی به‌ویژه تعیین ظرفیت چرایی مراتع هستند. هدف از این مطالعه ارزیابی رابطه تولید و بهره‌برداری دو گونه علف گندمی دائمی با برخی از پارامترهای ابعادی آنهاست. بدین منظور ارتفاع، قطر تاج پوشش، قطر یقه و وزن خشک (تولید) دو گونه علف گندمی Agropyron ...
بیشتر
اندازه‌گیری تولید و بهره‌برداری گونه‌های کلید مرتعی از ابزارهای اصلی اتخاذ تصمیمات مدیریتی به‌ویژه تعیین ظرفیت چرایی مراتع هستند. هدف از این مطالعه ارزیابی رابطه تولید و بهره‌برداری دو گونه علف گندمی دائمی با برخی از پارامترهای ابعادی آنهاست. بدین منظور ارتفاع، قطر تاج پوشش، قطر یقه و وزن خشک (تولید) دو گونه علف گندمی Agropyron cristatum و Stipa barbata به‌عنوان گندمیان کلید در منطقه چهارباغ استان گلستان اندازه‌گیری شد. ابتدا رابطه این سه متغیر ابعادی با تولید با استفاده از ماتریس همبستگی و ضریب همبستگی پیرسون مورد ارزیابی قرار گرفت. سپس با استفاده از رگرسیون بهترین زیر مجموعه و رگرسیون گام به گام، نقش هر یک از این سه متغیر در پیش‌بینی تولید مورد بررسی قرار گرفت. بهره‌برداری بر اساس درصد ارتفاع برداشت شده در ارتباط با وزن برداشت شده برای دو گونه مورد مطالعه تحت بررسی قرار گرفت. نتایج رگرسیون بهترین زیر مجموعه و رگرسیون گام به گام نشان داد که متغیر قطر یقه و قطر تاج بهترین پیش‌بینی کننده‌های تولید هستند. در نهایت به دلیل ذهنی بودن اندازه‌گیری‌های تاج و نقش ضعیف آن در توضیح تغییرات، تنها متغیر قطر یقه در مدل باقی ماند که رابطه آن با تولید به‌صورت خطی و ضریب تبیین آن برای دو گونه A.cristatum و S.barbata به‌ترتیب برابر 4/72 و 71 بود. البته رابطه خوبی نیز بین ارتفاع و وزن دو گونه مطالعاتی وجود داشت، بنابراین تحلیل ابعادی روش مناسبی برای برآورد تولید و بهره‌برداری دو گونه گندمی کلید در مراتع منطقه است
مجتبی عیدی؛ عطااله ابراهیمی؛ اسماعیل اسدی؛ هرمز سهرابی؛ حمزه علی شیرمردی
دوره 21، شماره 3 ، آذر 1393، صفحه 455-465
چکیده
بهمنظور مقایسه روش‌های فاصله‌ای اندازه‌گیری تراکم از نظر صحت، دقت، زمان و کارایی در الگوی پراکنش تصادفی عرصه‌ای، مطالعاتی در منطقه کرسنک واقع در بخش شرقی شهرستان شهرکرد بر روی چهار گونه گیاهی مناسب انجام شد. عرصه مطالعاتی با مساحت 32000 مترمربع (200×160) به هشت محدوده 4000 مترمربعی (100×40) تقسیم‌بندی شد. تعداد کل افراد هر گونه ...
بیشتر
بهمنظور مقایسه روش‌های فاصله‌ای اندازه‌گیری تراکم از نظر صحت، دقت، زمان و کارایی در الگوی پراکنش تصادفی عرصه‌ای، مطالعاتی در منطقه کرسنک واقع در بخش شرقی شهرستان شهرکرد بر روی چهار گونه گیاهی مناسب انجام شد. عرصه مطالعاتی با مساحت 32000 مترمربع (200×160) به هشت محدوده 4000 مترمربعی (100×40) تقسیم‌بندی شد. تعداد کل افراد هر گونه در هر محدوده به‌طور کامل شمارش شده و به‌عنوان پایه‌ای برای شبیه‌سازی قرار گرفت. شبیه‌سازی 8 محدوده 4000 مترمربعی در نرم‌افزار Stochastic Geometry انجام گردید. روش‌های فاصله‌ای مورد مقایسه عبارت بودند از: روش نزدیک‌ترین همسایه، نزدیک‌ترین فرد، نزدیک‌ترین سومین فرد، زوج‌های تصادفی، یک چهارم نقطه مرکزی، زاویه منظم، چارک سرگردان و ترانسکت متغیر و روش شمارش دقیق تعداد افراد هر گونه در هر محدوده که به‌عنوان شاهد انتخاب گردید. گونه‌هایی که با توجه به منطقه مورد مطالعه انتخاب شد شامل: Astragalus effuses (L.)، Eryngium billardieri (F.Delaroche.)،Boiss. & Housskn.)) Astragalus rhodosemius و Astragalus verus (Olivier.) بود. الگوی توزیع جوامع گیاهی مناطق مورد بررسی با دو شاخص هاپکینز و ابرهارت مشخص گردید. بهمنظور بررسی صحت، اختلاف نسبی تراکم برآورده شده در هر روش با شاهد (خطای برآورد تراکم) محاسبه شده و بهمنظور مقایسه دقت روش‌ها از آزمون چند دامنه‌ای دانکن استفاده شد. برای محاسبه کارایی از انحراف معیار و زمان به‌عنوان معیارهای اصلی استفاده گردید. نتایج نشان داد اگر در برآورد تراکم معیار زمان به‌عنوان شاخصی از هزینه مد نظر باشد روش‌های نزدیک‌ترین فرد و نزدیک‌ترین همسایه، در توجه به اهمیت معیار صحت روش زوج تصادفی و در توجه به معیار دقت می‌توان روش ترانسکت متغیر را به‌عنوان کاراترین روش دانست.
صالح آرخی؛ حسن فتحی زاد
دوره 21، شماره 3 ، آذر 1393، صفحه 466-481
چکیده
در بسیاری از مناطق خشک و نیمه‌خشک ایران ازجمله غرب، تغییرات سریع کاربری اراضی به پوشش گیاهی به دلیل فشار انسانی، توسعه کشاورزی، سیاست‌های دولت و فاکتورهای محیطی مانند خشکسالی اتفاق افتاده است. این مطالعه بهمنظور بررسی روند تغییرات سیمای سرزمین در حوضه دویرج استان ایلام انجام شد. بهمنظور تهیه نقشه‌های پوشش سرزمین و تحلیل تغییرات، ...
بیشتر
در بسیاری از مناطق خشک و نیمه‌خشک ایران ازجمله غرب، تغییرات سریع کاربری اراضی به پوشش گیاهی به دلیل فشار انسانی، توسعه کشاورزی، سیاست‌های دولت و فاکتورهای محیطی مانند خشکسالی اتفاق افتاده است. این مطالعه بهمنظور بررسی روند تغییرات سیمای سرزمین در حوضه دویرج استان ایلام انجام شد. بهمنظور تهیه نقشه‌های پوشش سرزمین و تحلیل تغییرات، به‌ترتیب از تصاویر ماهواره‌ای (1364) TM، (1386 و 1379) ETM+ و متریک‌های مساحت‌طبقه، شاخص بزرگترین لکه، تعداد لکه، میانگین اندازه لکه، تراکم لکه و تراکم حاشیه لکه استفاده شد. برای آنالیز گسستگی چشم‌انداز، متریک‌های متنوع الگوی چشم‌انداز در سطح کلاس با استفاده از نرم‌افزار FRAGSTATS محاسبه شد. نتایج بررسی تغییر سیمای سرزمین در این حوضه نشان داد که در طی دوره زمانی اول (1364- 1379) وسعت زمینهای جنگلی به میزان (3415 هکتار) کاهش یافته، درحالی‌که زمینهای کشاورزی با روند افزایشی (3514 هکتار) روبرو بوده است. از سوی دیگر، وسعت مراتع متوسط به میزان (20440 هکتار) روند کاهشی داشته (در هر دو دوره) و اراضی مرتعی فقیر روند افزایش داشته است که نشان‌دهنده روند تخریب در عرصه مورد مطالعه می‌باشد. نتایج بدست‌آمده نشان داد که افزایش تعداد لکه‌ها و کاهش میانگین مساحت دو شاخص مهم تجزیه بوده و روند تخریب و تجزیه سیمای‌سرزمین به صورت افزایشی بوده است. نتایج بدست آمده بیانگر لزوم توجه به وضعیت کاربری و پوشش سرزمین در منطقه، بهمنظور بهره‌برداری مناسب و منطقی از منابع طبیعی و کاهش تخریب منابع است.
محمد فیاض؛ حسن یگانه؛ میرطاهر قائمی؛ حسین پیری صحراگرد؛ مهدی معمری
دوره 21، شماره 3 ، آذر 1393، صفحه 482-493
چکیده
انتخاب گیاه به وسیله دام پدیده پیچیده‌ای است که به طور مسلم به نوع دام، نوع گیاه، شرایط آب و هوایی و غیره بستگی دارد. ارزش رجحانی گونه‌های مختلف مرتعی در زمان‌های مختلف فصل چرا برای هر نوع دام متفاوت است. شناخت خصوصیات ارزش رجحانی گونه‌های مرتعی در طول دوره چرا، از عوامل ضروری در برنامه‌ریزی و مدیریت مرتع و دام می‌باشد. از این ...
بیشتر
انتخاب گیاه به وسیله دام پدیده پیچیده‌ای است که به طور مسلم به نوع دام، نوع گیاه، شرایط آب و هوایی و غیره بستگی دارد. ارزش رجحانی گونه‌های مختلف مرتعی در زمان‌های مختلف فصل چرا برای هر نوع دام متفاوت است. شناخت خصوصیات ارزش رجحانی گونه‌های مرتعی در طول دوره چرا، از عوامل ضروری در برنامه‌ریزی و مدیریت مرتع و دام می‌باشد. از این رو شناخت ارزش رجحانی گونه‌های مختلف مورد چرای دام یکی از نکات کلیدی مهم در موفقیت یا عدم موفقیت مدیریت در دستیابی به اهداف مورد نظر می‌باشد. با در نظر داشتن این نکات، این تحقیق بهمنظور بررسی ارزش رجحانی گونه‌های مورد چرای گاو دو رگه در مقاطع مختلف فصل چرا و با استفاده از روش شاخص انتخاب گونه‌ها در مرتع تزخراب ارومیه انجام شد. اطلاعات مورد نیاز (اطلاعات مربوط به تولید و مصرف گونه‌ها در داخل و خارج و قرق) در شش ماه فصل چرا و به مدت چهار سال بهمنظور محاسبه شاخص انتخاب گونه جمع‌آوری شد. تجزیه و تحلیل داده‌ها بیانگر معنی‌دار بودن اثرات مربوط به گونه، زمان چرا و اثرات متقابل بین این دو بر روی ارزش رجحانی گونه‌ها برای دام مورد مطالعه بوده است. بر اساس نتایج به‌دست آمده بیشترین ارزش رجحانی مربوط به گونه‌های Aeluropus littoralis (48/1، کلاس I) و Puccinella distans (شاخص 42/1، کلاس I) و کمترین ارزش رجحانی مربوط به گونه Halocenumum strobilaceum (41/0، کلاس III) و گراس‌های یکساله (6/0، کلاس III) بود. البته تغییرات ارزش رجحانی گونه‌های مختلف در طی ماه‌های فصل چرا و سالهای مختلف ثابت بود. در این مطالعه با داشتن میزان ارزش رجحانی گونه‌های گیاهی می‌توان علوفه قابل برداشت مراتع شورروی منطقه ارومیه را تعیین کرد.
ابوالفضل رحمتی زاده؛ محمد جعفری
دوره 21، شماره 3 ، آذر 1393، صفحه 496-506
چکیده
امروزه رشد جمعیت و گسترش فعالیت انسانی در طبیعت آنچنان افزایش یافته که واژه بیابان را دستخوش تغییرات نموده و طی آن بیابان از بودن به شدن تبدیل شده است. هدف این تحقیق بررسی اثرات احداث سدهای 15 خرداد و غدیر ساوه بر روند بیابان‌زایی دشت‌مسیله می‌باشد. حوزه آبریز مسیله در قسمت جنوب ارتفاعات البرز میانی قرار دارد. در این طرح وضعیت پوشش ...
بیشتر
امروزه رشد جمعیت و گسترش فعالیت انسانی در طبیعت آنچنان افزایش یافته که واژه بیابان را دستخوش تغییرات نموده و طی آن بیابان از بودن به شدن تبدیل شده است. هدف این تحقیق بررسی اثرات احداث سدهای 15 خرداد و غدیر ساوه بر روند بیابان‌زایی دشت‌مسیله می‌باشد. حوزه آبریز مسیله در قسمت جنوب ارتفاعات البرز میانی قرار دارد. در این طرح وضعیت پوشش گیاهی، حجم آب ورودی به منطقه، ویژگی‌های شیمیایی خاک و آمار محصولات کشاورزی منطقه طی دو دوره با فاصله زمانی پنج سال، در زمان قبل و بعد از احداث سدها مورد بررسی و مقایسه قرار گرفته است. نتایج نشان داد که میانگین سالانه حجم آب ورودی به دشت مسیله توسط رودخانه قم‌رود قبل از احداث سد 15 خرداد (طی سالهای 43 تا 73) سالانه حدود 80 میلیون مترمکعب بوده است ولی پس از زمان احداث سد (سال 1374) یعنی از سال 1375 به بعد میزان آب ورودی به دشت مسیله به صفر رسیده است. هیدروگراف واحد دشت مسیله طی سالهای 1376 تا 1380 نشان داد که سطح آب زیرزمینی سالانه به طور متوسط 5 متر افت داشته است. البته در بیشتر تیپ‌های گیاهی به دلیل عدم ورود سیلاب و عدم شستشوی خاک، تراکم نمک در افق‌های سطحی خاک افزایش یافته و در تیپ‌های گیاهی که گیاهان آن نم‌شورپسند بود و ریشه کم عمق داشتند، مانند گونه‌های گیاهیAeloropus litoralis و Spp Cyperus به دلیل عدم دسترسی ریشه به آب تا حدود 100 درصد با کاهش تاج‌پوشش مواجه شده و گونه‌های گیاهی جدید مانند Halocnemum strobilaceumوHalostachys caspica جایگزین علفزارهای طبیعی منطقه شده‌اند و از نظر کشاورزی نیز تغییرات چشمگیری در ترکیب و نوع کشت محصولات پدید آمده است. بدین‌ترتیب دشت مسیله از یک منطقه کشاورزی مولد، در حال تبدیل به یک بیابان واقعی است.
فرهنگ قصریانی؛ مینا بیات؛ افسانه جبارزارع؛ میرطاهر قائمی
دوره 21، شماره 3 ، آذر 1393، صفحه 507-517
چکیده
هدف از مدیریت مراتع، حفظ، احیاء، توسعه و بهره‌برداری پایدار از منابع مرتعی می‌باشد، که چشم‌انداز آن بهره‌برداری مناسب و پایدار از مراتع به نحوی که به سایر منابع مرتعی به‌ویژه آب و خاک خسارتی وارد نشود. برای مدیریت پایدار مرتع، محاسبه ظرفیت مراتع و تعیین حد بهره‌برداری مجاز گونه‌های مهم و کلیدی مراتع لازم و ضروری می‌باشد. ...
بیشتر
هدف از مدیریت مراتع، حفظ، احیاء، توسعه و بهره‌برداری پایدار از منابع مرتعی می‌باشد، که چشم‌انداز آن بهره‌برداری مناسب و پایدار از مراتع به نحوی که به سایر منابع مرتعی به‌ویژه آب و خاک خسارتی وارد نشود. برای مدیریت پایدار مرتع، محاسبه ظرفیت مراتع و تعیین حد بهره‌برداری مجاز گونه‌های مهم و کلیدی مراتع لازم و ضروری می‌باشد. با داشتن ظرفیت واقعی مراتع و ارائه دقیق برنامه‌های مدیریتی می‌توان از نابودی پوشش گیاهی، خاک و کاهش منابع آب در اراضی مرتعی جلوگیری نمود. در این پژوهش گونه Puccinella distans که یکی از گونه‌های کلیدی و مهم مراتع شور تزخراب ارومیه می‌باشد مورد بررسی قرار گرفت. بهمنظور انجام تحقیق ابتدا مساحتی معادل 5/0 هکتار در مراتع شورپسند اطراف دریاچه ارومیه انتخاب و در سال اول برای انجام عملیات قرق محصور گردید. از گونه مورد نظر 40 پایه انتخاب شده که به صورت ماهیانه در فصل چرا در منطقه توسط قیچی باغبانی برداشت‌های 25، 50 و 75 درصد انجام شد. همچنین به ازای هر 10 پایه یک تیمار اعمال گردید. در پایان تأثیر بهره‌برداری با بررسی تغییرات ایجاد شده در خصوصیات فنولوژیکی، تولید علوفه، شادابی و مرگ و میر در پایه‌های منتخب مطالعه شد. نتایج نشان داد که افزایش میزان بهره‌برداری موجب بروز مشکلات و زوال در توانایی‌های حیاتی گونه مورد نظر گردید. بنابراین با بررسی اثرات برداشت در تیمارهای منتخب بر روی پایه‌های گیاهی حد بهره‌برداری 50 درصد با بروز کمترین اثرات منفی در خصوصیات گیاهی و توانایی حیاتی و استفاده بهینه از تمام علوفه مجاز مناسب تشخیص داده شد.
کاظم ساعدی؛ عادل سپهری؛ محمد پسرک لی؛ حسین قره داغی؛ رضا عزیزی نژاد
دوره 21، شماره 3 ، آذر 1393، صفحه 518-529
چکیده
در بیشتر مراتع کشور، چرای دام با ذوب شدن برف شروع و تا زمان آغاز بارش برف ادامه دارد. به نظر می‌رسد که این روش سنتی تطابق چندانی با مبانی علم مرتعداری ندارد. این مطالعه با هدف بررسی تأثیر این سیستم چرایی متداول بر برخی از ویژگی‌های ریخت‌شناختی گیاهی دو گونه Bromus tomentellus و Ferula haussknekhtii در طول سالهای 89 و 90 در مراتع منطقه سارال استان کردستان ...
بیشتر
در بیشتر مراتع کشور، چرای دام با ذوب شدن برف شروع و تا زمان آغاز بارش برف ادامه دارد. به نظر می‌رسد که این روش سنتی تطابق چندانی با مبانی علم مرتعداری ندارد. این مطالعه با هدف بررسی تأثیر این سیستم چرایی متداول بر برخی از ویژگی‌های ریخت‌شناختی گیاهی دو گونه Bromus tomentellus و Ferula haussknekhtii در طول سالهای 89 و 90 در مراتع منطقه سارال استان کردستان انجام شد. قرق 30 ساله ایستگاه تحقیقاتی کشاورزی و منابع طبیعی سارال به‌عنوان مرتع شاهد انتخاب شد. در هر یک از این دو سال بخشی همگن با داخل قرق انتخاب و از ورود دام به این بخش‌ها نیز جلوگیری شد. در مراحل مختلف رویشی اقدام به اندازه‌گیری ویژگی‌های ریخت‌شناختی قطر کوچک و بزرگ یقه، قطر کوچک و بزرگ تاج و ارتفاع 10 پایه از گونه‌های مذکور شد. برای اندازه‌گیری شدت برداشت، رویش سالانه تعداد 30 پایه از هر گونه در هر سال قطع و توزین شد. برای تجزیه آماری داده‌ها از تجزیه مرکّب با طرح پایه کاملاً تصادفی نامتعادل استفاده شد. تمامی مراحل تجزیه داده‌ها ازجمله مقایسه میانگین آنها به روش دانکن انجام شد. چرای مداوم به میزان 82 درصد به طور معنی‌داری باعث افزایش قطر یقه و قطر تاج گونه Bromus tomentellus شده است، اما ویژگی ارتفاع با توجه به شرایط سال در دو تیمار اصلی چرا و عدم چرا رفتار متفاوتی نشان داد. هر سه پارامتر مورد مطالعه بر روی گونه Ferula haussknekhtii بشدت تحت تأثیر چرای مداوم به میزان 86 درصد قرار گرفتند. در این گونه، به طور کلی شرایط سال توانسته است یقه گیاه را بیشتر از دو ویژگی دیگر تحت تأثیر قرار دهد. در هر دو گونه، پایه‌های چرا نشده بیشتر از پایه‌های چرا شده توانستند به بارندگی‌های به‌موقع واکنش نشان دهند.
مسعود برهانی؛ حسین ارزانی؛ مهدی بصیری؛ محمدعلی زارع چاهوکی؛ مهدی فرح پور
دوره 21، شماره 3 ، آذر 1393، صفحه 530-540
چکیده
بهمنظور بررسی اثر اجرای طرح‌های مرتعداری بر درصد تاج پوشش گیاهی، تولید، درصد لاشبرگ و تراکم زادآوری گیاهان در مراتع شهرستان سمیرم استان اصفهان از بین سامان‌های عرفی شهرستان 54 عرف انتخاب گردید که 29 عرف دارای طرح مرتعداری و 25 عرف بدون طرح بود. اجرای طرح‌های مرتعداری در این منطقه کاهش معنی‌دار میزان دام‌گذاری را به دنبال ...
بیشتر
بهمنظور بررسی اثر اجرای طرح‌های مرتعداری بر درصد تاج پوشش گیاهی، تولید، درصد لاشبرگ و تراکم زادآوری گیاهان در مراتع شهرستان سمیرم استان اصفهان از بین سامان‌های عرفی شهرستان 54 عرف انتخاب گردید که 29 عرف دارای طرح مرتعداری و 25 عرف بدون طرح بود. اجرای طرح‌های مرتعداری در این منطقه کاهش معنی‌دار میزان دام‌گذاری را به دنبال داشته است که خود عامل مؤثر بر تغییرات پوشش گیاهی می‌باشد. نتایج نشان داد که اختلاف بین میانگین پوشش، تولید و تراکم زادآوری کل گیاهان در مراتع دارای طرح و بدون طرح، در سطح خطای 5 درصد معنی‌دار نبوده است، اما پوشش، تولید و تراکم زادآوری گیاهان کلاس I و پوشش و تولید گندمیان چند‌ساله در مراتع دارای طرح، بطور معنی‌داری بیشتر از مراتع بدون طرح بوده است. همین نتیجه در مورد درصد لاشبرگ نیز صادق است. این تغییرات ترکیب پوشش گیاهی، ناشی از تأثیر کنترل شدت و زمان چرا بر رقابت بین گیاهان خوشخوراک و چند‌ساله با گیاهان مهاجم و یکساله می‌باشد. همچنین افزایش درصد لاشبرگ، در مراتع دارای طرح، ناشی از کاهش لگدکوب شدن بقایای گیاهی و جابجایی کمتر آنهاست، که خود به بهبود شرایط رطوبتی و پایداری خاک منطقه و تقویت پوشش گیاهی کمک نموده است.
شکوفه شکراللهی؛ حمیدرضا مرادی؛ قاسم علی دیانتی تیلکی؛ زهرا جابرالانصار
دوره 21، شماره 3 ، آذر 1393، صفحه 541-548
چکیده
هدف از این مطالعه، بررسی پراکنش گونه‌های گیاهی در رابطه با برخی عوامل فیزیوگرافی و فیزیکی و شیمیایی خاک در بخشی از مراتع ییلاقی پلور به مساحت تقریبی 4600 هکتار در منطقه کوهستانی البرز مرکزی است. بدین منظور بعد از بازدید مقدماتی و انتخاب منطقه مورد مطالعه، 23 واحد‌کاری از تلفیق نقشه‌های شیب، جهت شیب، ارتفاع و زمین‌شناسی، با استفاده ...
بیشتر
هدف از این مطالعه، بررسی پراکنش گونه‌های گیاهی در رابطه با برخی عوامل فیزیوگرافی و فیزیکی و شیمیایی خاک در بخشی از مراتع ییلاقی پلور به مساحت تقریبی 4600 هکتار در منطقه کوهستانی البرز مرکزی است. بدین منظور بعد از بازدید مقدماتی و انتخاب منطقه مورد مطالعه، 23 واحد‌کاری از تلفیق نقشه‌های شیب، جهت شیب، ارتفاع و زمین‌شناسی، با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی تعیین گردید. سپس در هر واحد، نمونه‌برداری از پوشش گیاهی به روش سیستماتیک-تصادفی و از طریق پلات‌گذاری در امتداد 3 ترانسکت 100 متری انجام شد. در طول هر ترانسکت، 10پلات با ابعاد یک متر مربع و به فاصله 10 متر از هم قرار داده شد. همچنین در ابتدا و انتها و وسط هر ترانسکت پروفیل حفر و از عمق 30-0 سانتی‌متری نمونه خاک برداشت شد. خصوصیات خاک از قبیل ازت،pH ، فسفر، ماده آلی، EC و بافت خاک اندازه‌گیری گردید. از نرم‌افزار CANOCO و روش آنالیز افزونگی RDA، برای آزمون روابط بین گونه‌های گیاهی و عوامل محیطی استفاده شد. محور یک RDA همبستگی معنی‌داری با شیب، جهت، شن، سیلت، فسفر، اسیدیته و لاشبرگ نشان داد، در حالی که محور دوم تنها با عامل شوری همبستگی معنی‌دار داشت. این گرادیان‌ها همبستگی نزدیکی با دو محور اول RDA دارند و 93 درصد از روابط گونه و عوامل محیطی را در مراتع ییلاقی پلور شامل می‌شوند.
بایزید یوسفی؛ علی اشرف جعفری
دوره 21، شماره 3 ، آذر 1393، صفحه 549-561
چکیده
به منظور بررسی تنوع ژنتیکی و روابط بین صفات در جمعیت‌های اسپرس زراعی در شرایط آبی و تنش خشکی دو آزمایش مجزا در قالب دو طرح بلوک‌های کامل تصادفی با 50 جمعیت در 3 تکرار در نهالستان تحقیقاتی زاله سنندج در سال 1389 اجرا گردید. نتایج تجزیه واریانس تلفیقی نشان داد که بین شرایط آبی و دیم از لحاظ صفات شادابی گیاه، درصد فیبر خام، قندهای محلول در ...
بیشتر
به منظور بررسی تنوع ژنتیکی و روابط بین صفات در جمعیت‌های اسپرس زراعی در شرایط آبی و تنش خشکی دو آزمایش مجزا در قالب دو طرح بلوک‌های کامل تصادفی با 50 جمعیت در 3 تکرار در نهالستان تحقیقاتی زاله سنندج در سال 1389 اجرا گردید. نتایج تجزیه واریانس تلفیقی نشان داد که بین شرایط آبی و دیم از لحاظ صفات شادابی گیاه، درصد فیبر خام، قندهای محلول در آب و دیواره سلولی منهای همی‌سلولز ADF در سطح احتمال 1 درصد و از لحاظ صفات ارتفاع گیاه، تعداد ساقه ، وزن خشک گیاه، عملکرد علوفه خشک و درصد قابلیت هضم در سطح احتمال 5 درصد اختلاف معنی‌دار وجود داشت. عملکرد علوفه خشک و بقیه صفات به استثنای تعداد روز تا گلدهی، درصد قابلیت هضم و قندهای محلول در آب در شرایط آبی بیشتر از شرایط دیم بود. تفاوت بین اکوتیپ‌ها از لحاظ صفات تعداد بوته ، تعداد ساقه در سطح احتمال 1 درصد و عملکرد علوفه خشک در سطح 5 درصد معنی‌دار بودند. هیچکدام از صفات مورد بررسی در این آزمایش اثر متقابل محیط (آبی و دیم)× اکوتیپ معنی‌داری را نشان ندادند. به‌طوری‌که تا این مرحله اکوتیپ‌های شماره14 (سنقر2)، 19 (الیگودرز2)، 25 (میاندوآب) و 3 (سراب) به‌ترتیب با تولید علوفه برابر 299، 289، 266 و 249 گرم در کرت (2 متر مربع ) بیشترین میزان علوفه خشک را تولید نمودند. عملکرد علوفه خشک با تعداد بوته ، شادابی گیاه، ارتفاع گیاه، تعداد ساقه و درصد خاکستر دارای رابطه مثبت و معنی‌داری در سطح احتمال 1 درصد و با نسبت برگ به ساقه و روز تا گلدهی رابطه منفی و معنی‌دار داشت نتیجه رگرسیون گام به گام نشان داد که صفات وزن خشک گیاه، تعداد بوته ، شادابی گیاه، روز تا گلدهی و ارتفاع گیاه به‌عنوان اجزای اصلی عملکرد علوفه خشک با ضریب رگرسیون معنی‌دار در بین صفات بودند (91٪= R2). گروه‌بندی اکوتیپ‌های اسپرس مورد بررسی الگوی مشخصی را منطبق بر اختلافات اکولوژیکی (اقلیمی و مکانی منشأ جمع‌آوری بذر اکوتیپ‌های اسپرس) در دندروگرام تجزیه خوشه‌ای نشان نداد.
سعیده سادات میرزاده واقفی؛ عادل جلیلی؛ سهیلا اشرافی
دوره 21، شماره 3 ، آذر 1393، صفحه 562-569
چکیده
تیمار خراش یکی از تیمارهای مؤثر در بهبود جوانه‌زنی است. درصد جوانه‌زنی در برخی از گونه‌ها با اعمال تیمار خراش به طور معنی‌داری افزایش می‌یابد. در این تحقیق به منظور بررسی اثر تیمار خراش بر جوانه‌زنی، بذر هفت گونه بومی مراتع ایران با سمباده خراش داده شدند. سپس اثرات خراش‌دهی بر روی درصد، سرعت و شاخص جوانه‌زنی بذر مورد بررسی قرار ...
بیشتر
تیمار خراش یکی از تیمارهای مؤثر در بهبود جوانه‌زنی است. درصد جوانه‌زنی در برخی از گونه‌ها با اعمال تیمار خراش به طور معنی‌داری افزایش می‌یابد. در این تحقیق به منظور بررسی اثر تیمار خراش بر جوانه‌زنی، بذر هفت گونه بومی مراتع ایران با سمباده خراش داده شدند. سپس اثرات خراش‌دهی بر روی درصد، سرعت و شاخص جوانه‌زنی بذر مورد بررسی قرار گرفت. بذرها از مناطق مختلف کشور جمع‌آوری گردید. گونه‌ها شامل Hedysarum formosum،Sesbania punicea ، Vicia lathyroides و Ononis spinosa از خانواده Papilionaceae، Althea wilhelminae از خانواده Malvaceae، Bryonia aspera از خانواده Cucurbitaceae و Vaccaria grandiflora از خانواده Caryophyllaceae بودند. نتایج نشان داد که بجز گونه Bryonia aspera تیمار خراش بر روی درصد و سرعت جوانه‌زنی تمام گونه‌ها اثر مثبت و معنی‌داری داشت. البته در گونه Hedysarum formosum خراش‌دهی روی درصد جوانه‌زنی اثر معنی‌داری نداشت، ولی بر روی سرعت جوانه‌زنی آن اثر افزایشی داشت. به‌طوری‌که تیمار خراش‌دهی بر روی بذرهای خانواده Papilionaceae موجب افزایش سرعت جوانه‌زنی بیشتری نسبت به سایر خانوادهها شد.
