نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• حمیدرضا عباسی ¹
• محمدتقی کاشکی ²
• محمدرضا راهداری ³
• آزاده گوهردوست ⁴
• سکینه لطفی نسب اصل ⁵

¹ استادیار پژوهشی، بخش تحقیقات بیابان، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران،

² استادیار پژوهشی، مرکزتحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی، سازمان تحقیقات،آموزش و ترویج کشاورزی، مشهد، ایران

³ استادیار، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه تربت حیدریه، تربت حیدریه، ایران

⁴ کارشناس ارشد پژوهشی، بخش تحقیقات بیابان، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

⁵ استادیار پژوهش، بخش تحقیقات بیابان، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

چکیده

هدف از این پژوهش بررسی ویژگی‌های رژیم بادی و پتانسیل حمل ماسه در ریگ سرخس واقع در گوشه شمال شرقی کشور است. بر همین اساس با استفاده از داده های سرعت و جهت باد ساعتی (1395-1366) ایستگاه سینوپتیک سرخس (تنها ایستگاه موجود در محدوده)، پتانسیل حمل ماسه و پارامترهای مرتبط با روش فرایبرگر (1979) محاسبه شدند و تغییرات مکانی و زمانی انرژی بادهای فرساینده بررسی شد. نتایج حاصل از شکل شناسی ریگ سرخس نشان داده است که مقدار74 درصد % محدوده ریگ را پهنه ماسه ای (که 36 درصد آن تثبیت شده) و مابقی 26% را نبکازار تشکیل داده است. جهت باد غالب محدوده عمدتا شمال غربی است که رسوبات را از اراضی کشاورزی بویژه در فصل آیش و همچنین رسوبات رودخانه مرزی تجن مخصوصا در قسمت های خشکیده مئآندری برداشت و منتقل می کند. نتایج دوره ای (1395-1366) پتانسیل حمل ماسه نشان داد که انرژی باد ریگ سرخس (DP=193 , UDI=7/0) در کلاس کم قرار دارد که بیشترین میزان مقدار در مرداد ماه ( VU 3/28) و کمترین در آبان ( VU 6/5) است. روند تغییرات پتانسیل حمل ماسه بیانگر افزایش چشم گیر پتانسیل حمل ماسه در سال 1395 برابر ( VU 781)، در سال 1394 برابر ( VU 387) و در سال 1393 برابر ( VU 533) است. بر این اساس، توانایی دبی ماسه برای این محدوده در حدود 51/13 مترمکعب در واحد عرض برآورد گردید. بر اساس مشاهدات میدانی، فعالیت ماسه های روان از شمال و جنوب به سمت مرکز ریگ کاهش می یابد؛ بطوریکه در روستاهای یاس تپه و تام رسول در قسمت شمالی ریگ سرخس، گنبدلی در شمال غربی و روستاهای نوروز آباد، صمد آباد و چاله زرد در قسمت جنوبی میزان تحرک ماسه های روان بیشتر می باشد.

کلیدواژه‌ها

• رژیم بادی
• پتانسل حمل ماسه
• فرایبرگر
• ریگ سرخس

عنوان مقاله [English]

The Features of Wind's Regime and Sand Transport Potential in Sarakhs Erg

نویسندگان [English]

• Hamidreza Abassi ¹
• mohammad kashki ²
• Mohammad Reza Rahdari ³
• azade gohardoust ⁴
• Sakineh Lotfi Nasab Asl ⁵

¹ Research Instructor, Desert Research Division, Research Institute of Forests and Rangelands, Agricultural Research Education and Extension Organization (AREEO), Tehran, Iran

² Assistant Professor , Agricultural and Natural Resources Research and Training Center of Khorasan Razavi, Agricultural Research Education and Extension Organization (AREEO), Mashhad, Iran

³ Assistance Professor, Agriculture & Natural Resources Faculty, University of Torbat Heydarieh, Torbat Heydarieh, Iran

⁴ Researcher, Desert research division, Research Institute of Forests and Rangelands, Agricultural Research Education and Extension Organization (AREEO), Tehran, Iran

⁵ Assistant Professor, Desert research division, Research Institute of Forests and Rangelands, Agricultural Research Education and Extension Organization (AREEO), Tehran, Iran

چکیده [English]

The purpose of this study was to investigate the characteristics of wind regime and sand transport potential in the Sarakhs Erg, located in the north-eastern corner of Iran. Accordingly, using the data of wind speed and direction (1978-2016) of the Sarakhs synoptic station, the potential of sand transport (DP), Resultant Drift Potential (RDP), Resultant Direction Drift (RDD), and the ratio of RDP/DP were calculated using Fryberger-Dean (1979) method. Also, the characteristics of erosive winds and temporal changes were investigated based on sand transport (DP) potential. The results showed that the dominant wind direction and the sandy wind were northwest. Agricultural lands, especially in the fall season, as well as the sediments of the Tajan Border River, were the sources of wind sediments. In general, wind energy in the Sarakhs region based on the sand transport (DP) potential is put in the low class (DP=193 v.u) with the highest and the lowest in July and November, respectively. On the other hand, sand discharge capacity based on the average sand carrying potential (DP = 193 v.u) for this range was estimated to be about 13.51 m³ in width. Field studies and satellite images showed that sand and nebka zones were two main forms of wind sediments in Sarakhs Erg sediments.

کلیدواژه‌ها [English]

• : wind regime
• sand transport potential
• Fryberger
• Sarakhs Erg