نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• سیف الحق غراوی ¹
• بهاره بهمنش ²
• ابوالفضل طهماسبی ³
• اسماعیل نامور ⁴

¹ دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی مرتع گرایش مدیریت مرتع، دانشگاه گنبد کاووس، گنبد کاووس، گلستان، ایران

² استادیار گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه گنبد کاووس، گلستان، ایران،

³ استادیار گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه گنبد کاووس، گنبد کاووس، گلستان، ایران

⁴ کارشناس حقوقی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان گلستان، گرگان، ایران

چکیده

سابقه و هدف
مقابله با عوامل تخریب مراتع و تلاش در جهت احیای این منابع به عنوان گامی اساسی و ضروری در راستای توسعه پایدار است. به طوری که تصمیم‌گیری‌ها و برنامه‌های حفاظت از آن می‌تواند به کاهش روند تغییر کاربری و تصرفات کمک نماید. در همین راستا، تحقیق حاضر به واکاوی و تحلیل راهکارهای پیشگیری از تغییر کاربری و تصرفات اراضی مرتعی از دیدگاه کارشناسان در شهرستان گنبدکاووس استان گلستان پرداخته است.
 
مواد و روش‌ها
 این تحقیق از نوع توصیفی- پیمایشی بوده که جامعه آماری آن را 45 نفر از قضات دادگستری، کارشناسان و نیروهای حفاظتی در سطح شهرستان تشکیل داده‌اند که 40 نفر از آن‌ها بر اساس جدول کرجسی مورگان به عنوان حجم نمونه به روش تصادفی انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده‌ها، پرسشنامه محقق ساخت بود. گویه‌های مربوط به آن از طریق پنج مصاحبه به صورت گروه متمرکز به دست آمد. به طوری که پس از حذف گویه‌های مشترک و غیرمرتبط، 25 گویه به عنوان راهکارهای حفاظتی از مراتع شهرستان جمع‌بندی و بر اساس آن پرسشنامه تنظیم و توزیع گردید. هر یک از گویه‌های مشخص شده در قالب طیف پنج گزینه‌ای لیکرت مورد سنجش قرار گرفت. روایی پرسشنامه با استفاده از نظرات کارشناسان منابع طبیعی و پایایی آن نیز از طریق محاسبه ضریب آلفای کرونباخ به مقدار 81/0 انجام شد. پس از جمع‌آوری و دسته‌بندی داده‌ها، از میانگین و انحراف معیار برای توصیف گویه‌ها و اولویت‌بندی آن‌ها در محیط نرم‌افزار SPSS₂₅ استفاده شد. برای بررسی همبستگی درونی و دسته‌بندی کردن راهکارهای‌های حفاظتی تغییر کاربری و تصرفات اراضی مرتعی در قالب چند راهکار و تعیین مقدار واریانس تبیین شده توسط هر یک از آن‌ها، از تکنیک تحلیل عاملی از نوع اکتشافی استفاده شد.
 
نتایج
 با توجه به نتایج به دست آمده از تحلیل عاملی، مقدار KMO و بارتلت به ترتیب برابر با 806/0 و 830/967 شده که در سطح 99 درصد اطمینان، معنی‌دار نشان داده شدند که حاکی از مناسب بودن همبستگی متغیرهای وارد شده در تحلیل بود. بر این اساس تعداد پنج نوع راهکار استخراج شد که در مجموع قادر به تبیین 074/71 درصد از کل واریانس متغیرها بودند. راهکار آموزشی- فرهنگی در پیشگیری از تغییر کاربری و تصرفات اراضی مرتعی در بالاترین و راهکار قانونی- کنترلی نیز در پایین درجه اهمیت قرار گرفتند. نتایج حاکی از آن است که، گویه‌های «فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی در پیشگیری از وقوع جرم» از استراتژی آموزشی- فرهنگی، «ایجاد فرصت‌های شغلی، توانمندسازی و منابع درآمدی جایگزین برای جوامع محلی و دامداران» از راهکار حمایتی- خدماتی، «خصوصی‌سازی مرتع و واگذاری آن به دامداران دارای صلاحیت» از راهکار مدیریتی، «اجرای درست قوانین توسط سازمان‌های اجرایی» از راهکار قانونی- کنترلی و «استفاده از پتانسیل بسیج جوامع محلی و مشارکت آن‌ها در حفاظت از مرتع» از راهکار مشارکتی، با بالاترین مقدار بار عاملی بیشترین تأثیرگذاری را در راهکار مختلف حفاظتی بر جلوگیری از تصرفات مراتع داشته‌اند. نتایج مربوط به آزمون تی‌تک‌نمونه‌ای نیز نشان داد، تأثیرگذارترین راهکار در پیشیگیری از تغییر کاربری و تصرفات مرتعی مربوط به آموزشی- فرهنگی و کم‌تأثیرترین آن مربوط به مشارکتی بود.
 
نتیجه گیری
 با توجه به نتایج به دست آمده از تحقیق، تمرکز بر فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی با استفاده از فناوری‌های نوین ارتباطی و شبکه‌های اجتماعی، پایش و ارزیابی دامداران و ایجاد فرآیندی کنترلی در جهت خنثی نمودن وقوع جرم در مراتع، به عنوان مهم‌ترین راهبرد پیشگیری پیشنهاد می‌گردد. تدوین برنامه‌ای جامع دوسویه که یک طرف مربوط به حمایت‌ها و خدماتی دولتی باشد و طرف دیگر، مربوط به بسیج جوامع بومی و مشارکت آن‌ها در فعالیت‌های حفاظت، احیاء، اصلاح و بهره‌برداری اصولی از مراتع قرار گیرد، می‌تواند توصیه‌ای دیگر در جهت کاهش تخریب در مراتع باشد.

کلیدواژه‌ها

• تخریب
• حفاظت
• دامدار
• گنبدکاووس
• مرتع

20.1001.1.17350875.1402.30.2.8.8

عنوان مقاله [English]

An analysis of strategies to prevent land use change and the tenure of rangelands from the perspective of experts in the city of Gonbad-e-Kavous

نویسندگان [English]

• Seifolhagh Gharavi ¹
• Bahareh Behmanesh ²
• Aboulfazl Tahmasebi ³
• Esmaeil Namvar ⁴

¹ M.Sc. student of Rangeland Engineering, Range Management Orientation, Gonbad Kavous University, Gonbad Kavous, Golestan, Iran

² Assistant professor, Department of Rangeland and Watershed Management, Faculty of Agricultural Sciences and Natural Resources, Gonbad Kavous University, Gonbad Kavous, Golestan, Iran

³ Assistant professor, Department of Rangeland and Watershed Management, Faculty of Agricultural Sciences and Natural Resources, Gonbad Kavous university, Gonbad Kavous, Golestan, Iran

⁴ Law expert of General Department of Natural Resources and Watershed Mmanagement of Golestan province, Gorgan, Iran

چکیده [English]

Background and objectives
 Dealing with rangeland degradation factors and rehabilitating these resources are fundamental and necessary steps toward sustainable development. So, decisions and protection programs can reduce land use change and tenure. In this regard, the present study has excavated and analyzed strategies to prevent land use change and tenure of rangelands from the perspective of experts in Gonbad Kavous city of Golestan province.
 
Methodology:
This research is a descriptive-survey type in which the statistical population consists of 45 judges, experts, and conservation guards in the city. Forty individuals were randomly selected as a sample size based on the Krejcie Morgan table. The data collection tool was a researcher-made questionnaire. Through five focus group interviews, we obtained items related to it. So that after removing the common and unrelated items, 25 items were summarized as protection solutions from the rangelands of the city. Based on that, a questionnaire was prepared and distributed. Each of the specified items was evaluated on a five-point Likert scale. The questionnaire validity was assessed using natural resources experts' opinions. The reliability was determined by calculating Cronbach's alpha coefficient, equal to 0.81. After collecting and analyzing the data, the mean and standard deviation were used to describe and prioritize the items in the SPSS25 software environment. An exploratory factor analysis technique was used to examine the internal correlation and categorize the protection strategies of land use change and rangeland tenure in the form of several strategies and to determine the amount of variance explained by each. After collecting and categorizing the data, descriptive and inferential statistics were used in the SPSS25 software environment.
 
Results
 According to the results obtained from factor analysis, the values of KMO and Bartlett were respectively equal to 0.806 and 967.830, significant at 99% confidence. This indicated the appropriateness of the variables' correlation in the analysis. Based on this, five strategies were extracted that explained 71.74% of the total variance of the variables. The educational-cultural solution to preventing land use and land tenure change in the study area was ranked the highest, and the legal-control solution was ranked the lowest in importance. The results indicate that the items "culturalization and information in crime prevention" from the educational-cultural strategy, "creating job opportunities, empowerment and alternative sources of income for local communities and pastoralists" from the strategy support-service, "privatization of rangeland and handing it over to qualified pastoralists" from the management solution, "correct implementation of laws by executive organizations" from the legal-control solution and "using the potential of mobilizing local communities and their participation in rangeland conservation" from the collaborative approach, with the highest amount of factor load, had the greatest impact in different protection strategies on preventing rangeland tenure. The sample t-test results showed that the most effective strategy in preventing land use change and rangeland acquisitions was related to educational-cultural, and the least effective was related to participatory.
 
Conclusion
 According to the research results, the focus is on culture and information using advancing communication technologies and social networks, monitoring and evaluating pastoralists, and creating a control process to neutralize crime in rangelands. This is proposed as the most effective prevention strategy. Developing a two-way comprehensive program, one side of which is related to government support and services, and the other side is related to the mobilization of local communities and their participation in the activities of conservation, restoration, improvement, and fundamental exploitation of rangelands, can be another recommendation to reduce rangelands degradation.

کلیدواژه‌ها [English]

• Conservation
• Degradation
• Gonbad Kavous
• Pastoralist
• Rangeland