نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• امین محمدی استاد کلایه ¹
• ابوالفضل طهماسبی ²
• مجتبی کاشانی ³
• مهدی کشاورز قرابایی ⁴

¹ استادیار، گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه گنبدکاووس، گنبدکاووس،

² استادیار، گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه گنبدکاووس، گنبدکاووس، ایران.

³ استادیار، گروه آمار و ریاضی، دانشکده علوم پایه و فنی و مهندسی، دانشگاه گنبدکاووس، گنبدکاووس، ایران

⁴ استادیار، گروه مدیریت، دانشکده علوم انسانی آزادشهر، دانشگاه گنبدکاووس، گنبدکاووس، ایران

چکیده

سابقه و هدف
حکمرانی خوب منابع طبیعی برآیندی از تعامل و برخواسته از کنش و واکنش های اجتماعی نهادی- محیطیِ کلیه گروداران است، این رویکرد با فراهم کردن فضا برای فرآیندهای مشارکتی، بستر مناسبی برای تقویت جامعه مدنی در کنار دولت و بخش خصوصی در اداره منابع طبیعی به­شمار می­رود. با توجه به پیچیده­ترشدن مسائل و مشکلات منابع طبیعی، مدیریت آن به شکل سنتی جوابگوی چالش­های موجود نیست؛ به همین دلیل در سال­های اخیر رویکردهای متعددی در حوزۀ مدیریت منابع طبیعی مطرح شده که ازجمله مهمترین این رویکردها می­توان به حکمرانی خوب اشاره کرد. استان گلستان یکی از استان‌های شمالی کشور ایران است که با مساحتی بالغ بر 20367 کیلومتر مربع، 3/1 درصد از مساحت کشور را به­خود اختصاص داده است. متأسفانه منابع طبیعی استان گلستان طی چند دهه اخیر در نتیجه برداشت مازاد از جنگل‌ها و چرای بیش از حد دام‌ها و دیگر اقدامات انسانی مورد تهدید واقع شده و امروزه با چالش‌های اساسی در این زمینه مواجه است. حجم بالای تخریب منابع طبیعی در کنار بروز بحران­های زیست محیطی از قبیل سیل و خشکسالی و غیره ضرورت بررسی و تحقیق دقیق وضعیت مدیریت منابع طبیعی در استان را بیش از پیش نمایان می­سازد تا ضمن اصلاح و برطرف نمودن مشکلات، زمینه بهبود وضعیت مدیریت منابع طبیعی در استان گلستان فراهم شود. تحقیق حاضر درصدد ارزیابی الگوی مدیریت منابع طبیعی مبتنی بر شاخص­های حکمرانی خوب در استان گلستان است.
مواد و روش­ها
در گام نخست با توجه به فراوانی شاخص­های استخراج شده از مطالعات و تحقیقات جهانی و منطقه‌ای، هفت شاخص مشارکت، پاسخگویی، مسئولیت­پذیری، حاکمیت قانون و عدالت، شفافیت، کارایی و اثربخشی و شاخص اجماع گرایی مورد توجه پژوهش حاضر قرار گرفتند. شهرستان­های واقع در نواحی شرقی استان گلستان سطح تحلیل و بهره­برداران و کارشناسان منابع طبیعی این نواحی به­عنوان واحد تحلیل در نظر گرفته شدند. جهت تعیین تعداد نمونه­های بهره­بردار از فرمول کوکران- در سطح اطمینان 95 درصد و ضریب خطای 7 درصد- استفاده شد. بر این اساس حجم نمونه برآوردی، 189 نمونه تعیین شد که پس از دریافت پرسشنامه­ها و بررسی اولیه آنها، در نهایت 177 پرسشنامه صحیح جهت تحلیل آماری مورد قبول واقع شدند.  همچنین 70 کارشناس منابع طبیعی جهت تکمیل پرسشنامه انتخاب شدند. انتخاب نمونه­های بهره­بردار به صورت نمونه­های تصادفی دردسترس و انتخاب کارشناسان از طریق تمام شماری صورت گرفت. تجزیه و تحلیل اطلاعات پژوهش با استفاده از روش تحلیل t و تحلیل واریانس انجام گردیده است.
نتایج
نتایج بدست آمده نشان می‌دهد میانگین کلی شاخص حکمرانی خوب منابع طبیعی از دیدگاه بهره­برداران به 8884/2 می­باشد که پایین­تر از میزان میانگین نظری بوده و نشانگر حکمرانی ضعیف منابع طبیعی از دیدگاه بهره­برداران منابع طبیعی در منطقه مورد مطالعه می­باشد. از دیدگاه بهره­برداران کمترین امتیاز میانگین به ترتیب مربوط به شاخص­های حاکمیت قانون و عدالت، شفافیت  و پاسخگویی می­باشد. بررسی دیدگاه کارشناسان نشان داد، میزان رضایت از وضعیت تمامی شاخص‌ها، بیشتر از حد متوسط بوده که در این میان بیشترین امتیاز حکمرانی خوب به ترتیب با امتیاز 46/3 و 42/3 مربوط به شاخص­های پاسخگویی و مسئولیت­پذیری می­باشد. با توجه به نتایج بدست آمده از نظر کارشناسان، مهم­ترین فاکتور حکمرانی خوب، کارایی و اثربخشی است این در حالی است که بهره­برداران از مشارکت به عنوان مهمترین فاکتور حکمرانی خوب یاد کرده­اند.
نتیجه­ گیری
براساس نتایج تحقیق میانگین کلی شاخص پایین­تر از میزان میانگین بوده، که این موضوع بیانگر حکمرانی نسبتاً ضعیف منابع طبیعی از دیدگاه بهره­برداران در منطقه مورد مطالعه می­باشد. این در حالی است که از دیدگاه کارشناسان میزان رضایت از وضعیت تمامی ابعاد و شاخص‌های حکمرانی خوب بیشتر از میانگین می­باشد. با توجه به نتایج به دست آمده از تحقیق و همچنین جایگاه حکمرانی منابع طبیعی به­ویژه از طریق فعالیت­های مشارکتی، دخالت دادن بهره­برداران در پروژه­های منابع طبیعی و استفاده بهینه از دانش بومی بهره­برداران، در کنار تقویت تعاونی­های منابع طبیعی در تحقق حکمرانی خوب منابع طبیعی موثر واقع شود.

کلیدواژه‌ها

• حکمرانی مطلوب
• حکمرانی مشارکتی
• شفافیت
• استان گلستان

عنوان مقاله [English]

Evaluation of natural resource management using good governance indexes

نویسندگان [English]

• Amin Mohammadi Ostadkalayeh ¹
• Abolfazl Tahmasebi ²
• Mojtaba Kashani ³
• Mehdi Keshavarz Ghorabaee ⁴

¹ Assistant Prof., Department of Range and Watershed Management, Faculty of Agriculture and Natural Resources, Gonbad Kavous University, Gonbad Kavous, I.R. Iran.

² Assistant Prof., Department of Range and Watershed Management, Faculty of Agriculture and Natural Resources, Gonbad Kavous University, Gonbad Kavous, I.R. Iran.

³ Assistant Prof., Department of Mathematics and Statistics, Faculty of Basic Sciences and Engineering, Gonbad Kavous University, Gonbad Kavous, I.R. Iran.

⁴ Assistant Prof., Department of Management, Faculty of Azadshahr Humanities, Gonbad Kavous University, Gonbad Kavous, I.R. Iran

چکیده [English]

Background and objectives
Good governance of natural resources arises from the interplay of social and institutional-environmental responses by all stakeholders. This approach, by providing a platform for collaborative processes, serves as a suitable mechanism for strengthening civil society alongside the government and the private sector in the administration of natural resources. Today, natural resources play a crucial role in human life and are a significant factor contributing to the economic growth of societies. However, the increasing complexity of natural resource issues and problems renders traditional management inadequate in addressing existing challenges. As a result, various approaches to natural resource management have been proposed in recent years, with good governance emerging as one of the most crucial among them. Golestan province, located in the northern part of Iran, covers an area of 20,367 square kilometers, accounting for 1.3% of the country's total area. Unfortunately, the natural resources of Golestan province have been under threat in recent decades due to deforestation, excessive livestock grazing, and other human activities. As a result, the province faces significant challenges in this regard. The considerable depletion of natural resources, coupled with environmental crises such as floods and droughts, highlights the need for a detailed investigation and research into the management state of natural resources in the province. The purpose of this study is to evaluate the alignment of natural resource management with good governing indexes in Golestan province.
 
Methodology
 In the first step, seven indexes were selected: participation, responsiveness, responsibility, rule of law and justice, transparency, efficiency, effectiveness, and consensus. For this research, the natural resource offices located in the east of Golestan province, including the cities of Gonbad Kavous, Kalaleh, Minodasht, Galikesh, Maraveh-Tepe, and Ramyan, were considered as the level of analysis. The stakeholders and experts of the natural resources offices of the analysis unit were included as participants in the study. Cochran's formula was employed to determine the required sample size. Based on this calculation, the estimated sample size was determined to be 189 samples. After receiving and reviewing the questionnaires, a total of 177 valid questionnaires were accepted for statistical analysis. The experts sample size included 70 questionnaires. In summary, this study aims to assess the extent to which natural resource management in Golestan province aligns with good governing indexes. By examining the selected indexes and surveying stakeholders and experts, this research seeks to provide a comprehensive picture of the effectiveness and efficiency of current natural resource management practices in the region.
Results
The users were randomly selected based on availability, while the experts were chosen through a full count method. The research data was analyzed using t-tests and analysis of variance. The findings indicate that the consensus and responsibility indices received the highest scores with 3.373 and 3.361 respectively, whereas the law and justice and transparency indexes received average scores of 2.2551 and 2.257 respectively, indicating lower levels of satisfaction. According to the user perspective, natural resource governance had an average rating of 2.8884, which is below the theoretical average, suggesting poor governance in the studied area. Based on the indicators, the rule of law and justice, transparency, and accountability received the lowest average scores from the users. On the other hand, according to the experts, efficiency and effectiveness were identified as the most critical factors of good governance, while stakeholders highlighted participation as the key factor for good governance.
Conclusion
Based on the results, the overall average of the good governance index is lower than the theoretical average, indicating relatively weak governance of natural resources from the stockholders' perspective in the studied area. The research highlights the importance of involving users in natural resource projects, utilizing local knowledge effectively, and strengthening cooperatives to enhance the governance of natural resources in the region.

کلیدواژه‌ها [English]

• Consensus
• Desirable Management
• Golestan province
• Participatory Management