نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• محمد جنگجو ¹
• فریدون ملتی ²
• زهره آتشگاهی ³
• مجید وطن پور ⁴

¹ دانشیار، گروه مرتع و آبخیزداری دانشگاه فردوسی مشهد

² مربی، گروه مرتع و آبخیزداری، دانشگاه فردوسی مشهد

³ دانشجو دکتری اکولوژی گیاهی، گروه زیست شناسی، دانشگاه فردوسی مشهد

⁴ دانشجو دکتری بوم شناسی کشاورزی، گروه زراعت، دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

اکولوژی فردی سه گونه Prangos latiloba Korov. (جاشیر گچ­دوست)، Convolvulus commutatus Boiss. (پیچک سرسان) و Stachys  trinervis Aitch. & Hemsl. (سنبله­ای سه­رگه­ای) در مراتع میان­بند استان خراسان شمالی بررسی شد. این گیاهان از منابع مهم تولید علوفه به­ویژه در اراضی دارای سازند شیل هستند. محدوده گسترش جغرافیایی، توپوگرافی، سازند زمین­شناسی، خاکشناسی و شرایط اقلیمی سایتهای محل رویش بررسی شد. مراحل فنولوژی طی 2 سال بازدید صحرایی ثبت گردید. پنج شاخص اصلی کیفیت علوفه شامل پروتئین خام، دیواره سلولی منهای همی‌سلولز، همی­سلولز و لیگنین، درصد ماده خشک و درصد خاکستر اندازه­گیری شد. براساس نتایج، گیاه سنبله­ای بیشتر در مراتع میان­بند استان و در انواع سازندهای کنگلومرا، ماسه­سنگ و شیل و در شرایط اقلیمی مختلف از نیمه­استپ تا استپ سرد مشاهده می­شود. جاشیر و پیچک در سایتهای کمتر، عمدتاً در سازندهای شیل و کنگلومرا و مناطق نیمه­استپ حضور دارد. شروع دوره رشد در هر سه گونه ابتدای فروردین­ماه بود. در دو گیاه جاشیر و پیچک تولید گل و بذر با شروع فصل گرما مقارن بود. ولی در گیاه سنبله­ای مراحل گل­دهی و بذردهی از اردیبهشت تا مردادماه بطور همزمان مشاهده شد. در طی فصل رویش، مقدار پروتئین خام کاهش اما ADF و NDF افزایش یافت، که باعث کاهش کیفیت علوفه هر سه گونه شد. در گیاه پیچک، خوشخوراکی و کیفیت بالای علوفه و چرای شدید دام و در گیاه جاشیر حمله حشره آفت و سابقه برداشت علوفه برای ذخیره زمستانی، باعث محدودیت گسترش شده بود. اما در گیاه سنبله­ای دارا بودن اسانس، خشبی بودن و تولید ساقه­های گل­دار در دوره طولانی رشد، باعث سازگاری بیشتر به شرایط اقلیم و آسیب کمتر از چرای دام شده بود.

کلیدواژه‌ها

• فنولوژی
• کیفیت علوفه
• سازگاری اقلیمی
• جاشیر
• پیچک
• سنبله ای
• شیل

عنوان مقاله [English]

Introducing three forage species, Prangos latiloba, Convolvulus commutatus, and Stachys trinervis from the Northern Khorasan Rangelands

نویسندگان [English]

• Mohammad Jangju ¹
• Fereidoon Mellati ²
• Zohreh Atashgahi ³
• Majid Vatanpour ⁴

¹ Associate Professor, Department of Rangeland and Watershed Management, Ferdousi University, Mashhad, Iran

² Instructor, Department of Rangeland and Watershed Management, Ferdousi University, Mashhad, Iran

³ PhD. Student in Plant Ecology, Department of Biology, Ferdousi University, Mashhad, Iran

⁴ PhD. Student in Crop Ecology, Department of Agronomy, Ferdousi University, Mashhad, Iran

چکیده [English]

Autecology of three range plant species, i.e. Prangos latiloba Korov., Convolvulus commutatus  Boiss, Stachys trinervis Aitch., was studied in the Northern Khorasan Province. These species provide forage for the grazing livestock in the rural rangelands, especially on the sheil formations. Geographical distribution was studied, in addition to topography, soil characteristics, and climate conditions of their natural habitats. Forage quality was assessed by measuring crude protein, ADF, NDF, dry matter, and ash. S. trinervis was growing in most of the rural rangelands, on the conglomerate, sandstone and shale formations, and under the arid and semiarid climate conditions. All species started their yearly growth at early April. For P. latiloba and C. commutatus, flowering and seed ripening stages similarly occurred at the early June and early August, respectively. For S. trinervis, phenological stages were overlapped, in which flowering, seed ripening and seed shedding were simultaneously found from the early May till early September. There was a sharp reduction in crude protein and increase in ADF and NDF factors, which led to significant reduction in the forage quality of all three species. The major limiting factors on geographic distribution of C. commutatus were: its high forage palatability and quality which had led to high effect of livestock grazing. For P. latiloba the main limiting factors were seed predation by pests and herbage harvesting by farmers. On the other hand, higher distribution of S. trinervis was due to having higher essences, lower palatability, overlap of phonological stages, and probably higher adaptation to climate and soil conditions.

کلیدواژه‌ها [English]

• phenology
• forage quality
• climatic adaptation
• shale