نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• علی فرمهینی فراهانی ¹
• محمد درویش ²

¹ مربی پژوهشی، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی

² مربی پژوهشی، بخش تحقیقات بیابان، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور

چکیده

بیابان‏­­­­‏‏‏زایی معضلی جهانی بوده و اغلب کشورهای خشک و نیمه­خشک جهان ازجمله ایران با این پدیده مواجه هستند. بیابان­زایی محدودیت­های بسیاری از لحاظ کشاورزی، تأمین مواد غذایی، پرورش دام، توسعه صنعت و ارائه هزینه­های خدماتی ایجاد می­نماید. این پدیده فرایندی است که به تدریج توسعه و تشدید یافته و هزینه­های اصلاح آن بشکل تصاعدی افزایش می­یابد، بنابراین شناسایی و ارزیابی عوامل مؤثر در بیابان­زایی و تعیین مناطق مبتلا به این معضل از ضروریات امر در هر منطقه می­باشد. یکی از مناسبترین روشها جهت ارزیابی بیابان­زایی روش فائو و یونپ می­باشد که در آن فرایندهای متعددی جهت ارزیابی بیابان­زایی بررسی و مطالعه می­شود. زوال پوشش گیاهی، فرسایش آبی، فرسایش بادی، افت کمی و کیفی منابع آب و شورشدن خاک به همراه فشار دام و جمعیت بر روی محیط­زیست فرایندهای اصلی مورد مطالعه در این تحقیق بوده­اند. دوره زمانی ارزیابی یک دوره 20 ساله (87-1368) و با توجه به قدیمی­ترین اطلاعات، عکس­های هوایی و تصاویر ماهواره­ای موجود بود. برای ارزیابی هر فرایند چندین شاخص در نظر گرفته شده و با برداشت­های میدانی و مطالعات کتابخانه­ای شاخصهای منتخب ارزیابی و امتیازدهی شده­اند. چهار کلاس ناچیز، متوسط، شدید و خیلی شدید نیز جهت تفکیک درجات بیابان­زایی در نظر گرفته شد. هر یک از فرایندها از سه جنبه وضعیت کنونی، سرعت و استعداد طبیعی بیابان­زایی بررسی شدند. نقشه­های بیابان­زایی از جنبه­های مذکور در محیط GIS ترسیم و برای تهیه نقشه نهایی بیابان­زایی تلفیق گردیدند. براساس نتایج بدست­آمده در حوزه آبخیز کویر میقان به­ترتیب 125853 هکتار (23%) اراضی در کلاس ناچیز، 251504 هکتار (45%) در کلاس متوسط و 158819 هکتار (29%) در کلاس شدید بیابان­زایی قرار دارند. بیابان­زایی شدید عمدتاً در سنگلاخهای کوهستانی و مناطق با شیب بالای 60 درصد که پوشش گیاهی فقیری دارند و در اراضی شور و سدیمی حاشیه کویر میقان مشاهده می­گردد. زوال پوشش گیاهی و فرسایش آبی از عوامل اصلی بیابان­زایی در این حوزه بوده و فشار چرای دام عامل اصلی تشدید بیابان­زایی می­باشد. نتایج بدست­آمده بستری پایه و مناسب در راستای شناخت بهتر و مبارزه صحیح­تر با پدیده بیابان­زایی در منطقه مورد مطالعه ارائه داده است.
 

کلیدواژه‌ها

• روش فائو و یونپ
• کویر میقان
• بیابان¬زایی
• زوال پوشش گیاهی
• فرسایش آبی

عنوان مقاله [English]

Assessment and generating desertification map using FAO and UNEP method in Kavire-e-Meighan basin

نویسندگان [English]

• Ali Farmahini Farahani ¹
• Mohammad Darvish ²

¹ Research Instructor, Research Center for Agriculture and Natural Resources, Markazi, Arak, Iran

² Research Instructor, Desert Research Division, Research Institute of Forests and Rangelands, Tehran, Iran

چکیده [English]

Desertification is a global problem and most of arid and semi-arid countries of the world including Iran face this phenomenon. Desertification causes many limitations in terms of agriculture, food supply, livestock farming, industry development and so forth. This phenomenon is a process that has gradually developed and intensified and the costs of modifications increase exponentially. Therefore, identification and assessment of factors effective in desertification, and determining the regions affected by this disaster are necessary for each region. FAO and UNEP method is considered as one of the best methods to evaluate desertification in which several processes are investigated. Vegetation degradation, water erosion, wind erosion, decline in the quality and quantity of water resources and soil salinization as well as livestock and population pressure on the environment are considered as the main processes in this study. This study was carried out in a twenty-year period with considering the oldest data, aerial photographs and satellite images. To evaluate each process, several indicators were considered and selected indicators were evaluated by field and library work. Four classes of low, moderate, severe and very severe were also selected for separation of desertification intensity. Each process was studied from three aspects i.e. current situation, velocity and the potential of desertification. Desertification maps were generated in GIS and then integrated to produce final map of desertification. According to the results, 125853 ha (%23), 251504 ha (%45), and 158819 ha (%29) were classified in classes of low, moderate, severe and very severe, respectively. Severe desertification mainly was observed in mountainous areas with slopes over 60 percent, and in saline and sodic marginal lands of Kavire-e-Meighan basin. Vegetation degradation and water erosion were identified as the main factors of desertification in this basin and livestock grazing was the main cause of worsening desertification. Obtained results provide a basis for better recognition and proper combating desertification in this area.
 

کلیدواژه‌ها [English]

• FAO-UNEP method
• Meighan basin
• desertification
• vegetation degradation
• Water erosion