نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• سیدجعفر سیداخلاقی ¹
• حمیدرضا عباسی ¹
• عمار رفیعی امام ²
• محمد درویش ¹

¹ مربی پژوهشی، بخش تحقیقات بیابان، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور

² دانشجوی دکترای سنجش از دور، دانشکده جغرافیا و علوم زمین، دانشگاه گوتینگن آلمان

چکیده

بیابان­زایی، پدیده‌ای چندعاملی و ناظر به ابعاد مختلف است. از این­رو این مفهوم در حوزه منابع طبیعی و محیط­زیست حول محورهای متعددی قابل بررسی است. امروزه یکی از مهمترین دغدغه­هایی که موجبات تعمق و توجه جدی صاحب­نظران و برنامه­ریزان را به سوی مفهوم بیابان­زدایی و یا مهار بیابان­زایی جلب نموده، واقعیت رشد شتابان و انبوهی جمعیت در محیط­ها و مناطق اکولوژیک و تداوم آن در آینده از یکسو و رشد حیرت­آور و چشم­گیر کلان­شهرها و توسعه صنعتی لجام­گسیخته به­ویژه در کشورهای جنوب و پیامدهای زیانبار آن برای ساکنان این مناطق می­باشد. از طرفی زمین یک منبع محدود است و با گذشت زمان در بسیاری از کشورها، با توجه به رشد تصاعدی جمعیت و مراکز شهری و همچنین استفاده­های وسیع از زمین و از سوی دیگر با توجه به این واقعیت که تنها 5 میلیون km2 از سطح کره­زمین برای استفاده پایدار در آینده باقیمانده است، وضعیت بدتر خواهد شد. مباحث زیادی پیرامون پذیرش میزان جمعیت بر اساس کیفیت اراضی به­منظور حفظ پایداری منابع و محیط زیست وجود دارد. هدف این مقاله برآورد توان تحمل جمعیت­پذیری منطقه تهران و البرز بر مبنای قابلیت واحدهای اراضی به­کمک روش معرفی شده توسط بخش مرکزی کشاورزی آمریکاست. این کار اولین گام برای تعیین میزان تخریب سرزمین جهت تشخیص خطر بیابان­زایی انسان­ساخت می­باشد. در شرایط کنونی آنچه مسلم است روند تحولات جمعیتی استان­های تهران و البرز منجر به پیدایش زمینه­های ناپایداری محیطی و بیابان­زایی به مفهوم تخریب و افت کارایی سرزمین شده است. برپایه نتایج به­دست­آمده کلاس­های 1، 4 و 9 کیفیت اراضی در منطقه به­ترتیب 38/20، 93/14و 44/37 درصد از مساحت استان را داراست و این سه کلاس با توجه به توان تولید مربوطه، 9/81 درصد کل توان جمعیت­پذیری منطقه را به خود اختصاص می­دهند. ارزیابی قلمرو تحت تأثیر بیابان­زایی ناشی از فشار جمعیت نشان داد که 38/13 درصد از اراضی مناطق مورد مطالعه با مساحتی معادل 251800 هکتار در گروه مناطق در معرض بیابان­زایی کم، 23 درصد در دسته مناطق در معرض بیابان­زایی متوسط، 06/25 درصد در قلمرو نواحی با درجه تأثیرپذیری زیاد از بیابان­زایی و 55/38 درصد دیگر از اراضی در معرض بیابان­زایی شدید قرار دارند. بر همین اساس معلوم شد که جمعیت کنونی استان تهران 05/3 برابر جمعیت مطلوب آن است. این نسبت در مناطق پرتراکمی مانند تهران، کرج، شهریار و رباط کریم تا 7/4 برابر نیز می­رسد. البته محدوده عملیاتی این پژوهش به دلیل انجام آن در زمان قبل از تأسیس استان البرز  شامل محدوده اداری سیاسی استان تهران در سال 1387می­باشد.

کلیدواژه‌ها

• فشار انسانی
• ظرفیت تحمل جمعیتی
• بیابان زایی
• جمعیت
• استان تهران

عنوان مقاله [English]

Land Resources & Population Supporting Capacity in Tehran province

نویسندگان [English]

• Seyed Jafar Seyed Akhlaghi ¹
• Hamid Reza Abbasi ¹
• Ammar Rafiee Imam ²
• Mohammad Darvish ¹

¹ Research Instructor, Desert Research Division, Research Institute of Forests and Rangelands, Tehran, Iran

² PhD. Student of Remote Sensing, Faculty of Geography and Geoscience, University of Goettingen, Goettingen, Germany

چکیده [English]

Desertification is a multifactorial phenomenon and relates to different aspects. Thus, this concept can be studied around multiple axes in natural resources and environment. Nowadays, the rapid growth and huge population in environments and ecological areas are of the most important concerns that have attracted the attention of experts and planners to the concept of desertification or combat desertification .On the one hand, astounding growth of metropolises and unbridled industrial development have led to adverse outcomes for the residents. Moreover, land is a limited resource and the situation will get worse over time in many countries due to the exponential growth of population and extensive use of land and with regard to the fact that only 5 million km² of the earth has remained for sustainable utilization in future. There are many issues surrounding population supporting capacity based upon the quality of the land in order to maintain the sustainability of resources and environment. The purpose of this article was to estimate population supporting capacity of Tehran and Alborz on the basis of the potential of land units through the method introduced by Central Department of Agriculture of USA. This is the first step to determine the extent of land degradation and detection of man-made desertification. In the current situation, it is obvious that a demographic development of Alborz and Tehran provinces has led to instability in the environment and desertification. Based on the results, classes 1, 4 and 9 of the land quality covered 20.38, 14.93, and 37.44 percent of the surface area, respectively. These three classes could be accounted for 81.9% of population supporting capacity according to the potential of production. Our results showed that lands of the study area were exposed to desertification classified as very high risk (38.55 % of the total area), high risk (25.06 % of the total are), moderate risk (23 % of the total area), and low risk (13% of the total area). Accordingly, it was found that the current population of Tehran province was 5 times higher than the optimal population. This ratio also reaches 4.7 times in high-density areas such as Tehran, Karaj, Shahriar and Robat Karim.
 

کلیدواژه‌ها [English]

• human pressure
• population supporting capacity
• desertification
• population
• Tehran province