الهام فخیمی؛ تورج مختارپور؛ جواد معتمدی؛ گلناز تاسلی؛ حمزه علی شیرمردی؛ یعقوب ایرانمنش؛ محسن حبیبی
دوره 31، شماره 4 ، بهمن 1403، ، صفحه 395-407
چکیده
سابقه و هدفتالاب گندمان در استان چهارمحال و بختیاری یکی از ده تالاب برتر ایران است که از نظر تنوع زیستی، زیبایی‌شناختی، تولید علوفه، حفظ منابع آب‌وخاک و پرنده‌‌نگری دارای اهمیت زیست‌محیطی فراوانی است. متأسفانه در چند دهه اخیر، به دلیل دخالت‌‌های انسانی (تغییر کاربری، چرای بی‌رویه دام و خارج از فصل و آتشسوزی) و تغییرات اقلیمی، ...
بیشتر
سابقه و هدفتالاب گندمان در استان چهارمحال و بختیاری یکی از ده تالاب برتر ایران است که از نظر تنوع زیستی، زیبایی‌شناختی، تولید علوفه، حفظ منابع آب‌وخاک و پرنده‌‌نگری دارای اهمیت زیست‌محیطی فراوانی است. متأسفانه در چند دهه اخیر، به دلیل دخالت‌‌های انسانی (تغییر کاربری، چرای بی‌رویه دام و خارج از فصل و آتشسوزی) و تغییرات اقلیمی، شاخصههای پوشش گیاهی ازجمله سطح تاج‌‌پوشش گیاهان، تراکم، بیوماس، تنوع و غنای گونهای در تالاب گندمان دچار تغییر شده‌‌اند. بنابراین، برای ارزش‌گذاری اقتصادی خدمات و کارکردهای آنها و بهره‌برداری بهینه از پوشش گیاهی و دستیابی به برنامه مدیریت پایدار، می‌‌بایست این تغییرات شناسایی و ارزیابی شوند. این مطالعه با هدف ارزیابی شاخصههای پوشش گیاهی (درصد پوشش‌‌تاجی و مقدار زی‌توده هوایی (بیوماس)) رویشگاه‌‌های مختلف تالاب گندمان انجام شد.مواد و روش‌هابدین منظور، ابتدا تیپبندی پوشش گیاهی تالاب گندمان انجام و گونههای گیاهی موجود در هر تیپ گیاهی (رویشگاه) جمع‌‌آوری و شناسایی شد. سپس در هر توده معرف، سه ترانسکت 100 متری مستقر و فواصل بین ترانسکتها با توجه به وسعت توده معرف و نحوه پراکنش پوشش گیاهی و فاصله بین لکه‌‌های گیاهی، متغیر و 50 تا 100 متر لحاظ شد. بر روی هر ترانسکت نیز 10 پلات یک مترمربعی با فواصل یکسان مستقر گردید. درمجموع، در هر توده معرف، 30 پلات یک مترمربعی برای اندازهگیری مشخصه‌‌های گیاهی استفاده شد. در هر پلات، درصد پوشش‌‌تاجی، تعداد پایه گیاهی و زی‌توده هوایی گونههای گیاهی، درصد سنگ و سنگریزه، درصد لاش‌‌برگ و درصد خاک لخت اندازهگیری گردید. برای برآورد زی‌توده، از روش نمونه‌گیری مضاعف و رابطه بین درصد پوشش‌‌تاجی با مقدار زی‌توده هوایی، استفاده .نتایجبررسی‌ها نشان داد درمجموع پنج تیپ گیاهی در تالاب گندمان پراکنش دارد. تیپ گیاهیPhragmites australis-Carex riparia با مساحت 90/52 هکتار، بیشترین مساحت تالاب گندمان را به خود اختصاص داده است. براساس نتایج، متوسط پوشش‌‌تاجی رویشگاه‌ها، 02/76 درصد و زی‌توده هوایی آنها، 52/1695 گرم در مترمربع است که بیشترین مقدار (5/3198 گرم بر مترمربع) مربوط به تیپ گیاهی Phragmites australis-Carex riparia و کمترین مقدار (4/511 گرم بر مترمربع) مربوط به تیپ گیاهی Potentilla anserina-Carex riparia-Cynodon dactylon میباشد. در بین گونههای گیاهی نیز بیشترین مقدار زی‌توده هوایی (7/2986 گرم بر مترمربع)، مربوط به گونه australis Phragmites (نی) است.نتیجه‌گیریبه‌طورکلی با توجه به مقدار قابل‌توجه زی‌توده هوایی تیپ‌های گیاهی، پیشنهاد می‌گردد برای بهره‌برداری بهینه از پوشش گیاهان تولیدی و حفظ تعادل پایدار تالاب گندمان، تیپ‌های گیاهی قطعه‌بندی شده و قطعات دارای گیاهان در معرض خطر انقراض به‌طور کامل حفاظت‌شده و در قطعات با تراکم زیاد پوشش گیاهی و حساسیت بالا به آتشسوزی با رعایت ملاحظات زیست‌محیطی از روشهای برداشت تعادلی، انتخابی و تناوبی بهمنظور ایجاد آتش‌بر استفاده شود.
یاسر قاسمی آریان؛ حسین آذرنیوند؛ جواد معتمدی؛ فیروزه مقیمی نژاد
دوره 31، شماره 1 ، خرداد 1403، ، صفحه 15-27
چکیده
سابقه و هدفمرتع‌داری، علم و هنر مدیریت و اداره مرتع بوده که در تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی برای حفظ، احیا و بهره‌برداری پایدار از آن لازم است مبانی فنی و مدیریتی، به موازات یکدیگر و متناسب با شرایط اکولوژیکی مرتع و شرایط اجتماعی و اقتصادی ذینفعان، به‌ویژه مرتع‌داران مورد توجه قرار گیرد. در بخش مبانی فنی همواره چند پروژه کلیدی شامل ...
بیشتر
سابقه و هدفمرتع‌داری، علم و هنر مدیریت و اداره مرتع بوده که در تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی برای حفظ، احیا و بهره‌برداری پایدار از آن لازم است مبانی فنی و مدیریتی، به موازات یکدیگر و متناسب با شرایط اکولوژیکی مرتع و شرایط اجتماعی و اقتصادی ذینفعان، به‌ویژه مرتع‌داران مورد توجه قرار گیرد. در بخش مبانی فنی همواره چند پروژه کلیدی شامل نهال‌کاری، قرق، مدیریت چرا، بذرکاری، بذرپاشی، کودپاشی، پیتینگ (چاله‌چوله کردن)، ری‌پینگ (شیارزدن) و کنتورفاروئینگ (ایجاد جوی‌پشته) پیش‌روی کارشناسان است که هریک معیارها و شاخصهای خاص خود را دارد. با توجه به سطح وسیع و تنوع فیزیوگرافی و ژئومورفولوژی مرتع، هر ابزاری که بتواند با تلفیق شاخص‌ها، کارشناسان را در انتخاب پروژه‌های اصلاحی و احیایی کمک کند می‌تواند مفید باشد. هدف این پژوهش، بهره‌گیری از ابزار سامانه اطلاعات جغرافیایی برای مکان‌یابی عرصه‌های مناسب عملیات اصلاح و مدیریت مرتع، در حوزه آبخیز چاه‌تلخ است.مواد و روش‌هادر این پژوهش، ابتدا ضمن تیپبندی مراتع مورد مطالعه و تعیین وضعیت و گرایش تیپ‌های گیاهی، روش مرتع‌داری برای هریک ارائه شد. برای تیپ‌هایی که دارای وضعیت عالی تا خوب بودند، روش مرتع‌داری تعادلی و برای تیپ‌هایی که دارای وضعیت متوسط بودند، روش مرتع‌داری طبیعی و به‌تبع آن، سیستم‌های چرایی توصیه شد. روش مرتع‌داری مصنوعی یا اصلاحی برای تیپ‌هایی در نظر گرفته شد که دارای وضعیت ضعیف و خیلی ضعیف بودند. در گام بعد، نقشه واحدهای همگن مقدماتی، از تلفیق نقشه‌های طبقات ارتفاعی، شیب و جهت تهیه گردید. سپس لایه تیپ‌های مرتعی با آن تلفیق و واحدهای همگن نهایی تهیه شد. با توجه به اطلاعات وضعیت و گرایش مراتع و شایستگی تولید تیپ‌های گیاهی، نقشه‌های زمین‌شناسی، خاک‌شناسی، هم‌باران، هم‌دما و منابع آب، خصوصیات هریک از واحدهای همگن، در محیط GIS استخراج گردید. با مدنظر قرار دادن معیارها و شاخصهای اکولوژیکی و محیطی مؤثر بهمنظور اجرای عملیات اصلاح مرتع و مطابقت آنها با خصوصیات هر واحد همگن، نوع عملیات اصلاحی و مدیریتی مرتع، در هریک از واحدهای همگن پیشنهاد گردید و بر مبنای آن، نقشه عملیات مذکور، تهیه شد. در نهایت با روی‌هم‌گذاری نقشه عملیات اصلاح و مدیریت مرتع و سامان‌های‌عرفی، مدل مدیریتی مراتع منطقه، ارائه گردید.نتایجبر مبنای نتایج به‌دست آمده، سطح وسیعی از مراتع، دارای وضعیت ضعیف و خیلی ضعیف است که نیازمند اجرای مرتع‌داری اصلاحی میباشد. مدل مدیریتی حاصل، نشان داد که در 6/10 درصد از سطح مراتع، کنتورفارو، در 3/8 درصد، پیتینگ و در 9/5 درصد، ریپرینگ، قابل توصیه است. ضمن اینکه در 3/29 درصد از مراتع، مدیریت چرا و در 6/14درصد، قرق (جلوگیری از ورود دام) پیشنهاد می‌گردد.نتیجه‌گیریمدل ارائه شده در حوزه آبخیز چاه‌تلخ که با تلفیق لایه‌های وضعیت و گرایش مرتع، شایستگی تولید، کاربری اراضی، بافت و عمق خاک، طبقه ارتفاعی، شیب و جهت، خطوط هم‌دما و هم باران و نقشه سامان‌های‌عرفی، به‌دست آمد، می‌تواند نقش به‌سزایی در ارائه یک مدیریت جامع و همه‌جانبه ایفا کند. مدل مذکور، سبب دستیابی سریع و راحت به تمامی معیارها و شاخصهای اکولوژیکی و محیطی مؤثر برای اجرای عملیات اصلاح و مدیریت مرتع میشود. در این راستا وزن‌دهی به شاخص‌ها و استفاده از ابزارهای تصمیم‌گیری چندمتغیره، می‌تواند نقش مهمی در انتخاب دقیق‌تر مکان‌های مناسب پروژه‌های اصلاحی و احیایی مرتع ایفا نماید.
اسماعیل شیدای کرکج؛ جواد معتمدی
دوره 28، شماره 2 ، شهریور 1400، ، صفحه 238-251
چکیده
این تحقیق بهمنظور مطالعه تغییرات تنوع گونهای در مراتع کوهستانی چهار باغ استان گلستان در پنج سایت با مدیریت متفاوت شامل بدون چرا (قرق)، چرای متوسط (کلید) و بحرانی (حریم روستا، حریم آبشخور و اطراف آغل) انجام شد. با برداشت دادههای پوشش گیاهی، شاخصهای تنوع عددی و پارامتری محاسبه شد. نتایج آنالیز واریانس یک‌‌طرفه ...
بیشتر
این تحقیق بهمنظور مطالعه تغییرات تنوع گونهای در مراتع کوهستانی چهار باغ استان گلستان در پنج سایت با مدیریت متفاوت شامل بدون چرا (قرق)، چرای متوسط (کلید) و بحرانی (حریم روستا، حریم آبشخور و اطراف آغل) انجام شد. با برداشت دادههای پوشش گیاهی، شاخصهای تنوع عددی و پارامتری محاسبه شد. نتایج آنالیز واریانس یک‌‌طرفه نشان داد که سایتهای قرق و کلید از لحاظ شاخص تنوع شانون (به‌‌ترتیب 6/2 و 1/2) در مقایسه با سایتهای بحرانی در وضعیت بهتری قرار دارند، اما از لحاظ شاخص غنای مارگالف تفاوتی بین سایت‌‌ها مشاهده نشد. بالاتر قرار گرفتن منحنی درجه‌‌بندی تنوع سایت کلید، بیانگر بیشتر بودن تنوع آن نسبت به سایت قرق است. به‌طوری‌که با برازش مدلهای توزیع فراوانی مشخص شد که سایت قرق و کلید با مدلهای سری لوگ (جوامع پایدار) و سایتهای بحرانی با مدل سری هندسی (جوامع ناپایدار) در سطح 05/0 برازش و ارتباط دارد. رسم منحنی فراوانی- رتبه گونهای نشان داد که سایتهای با چرای زیاد دارای گونههای نادر و غالب با تعداد زیاد است که بیانگر اثر فشار چراست، اما در سایت متوسط و قرق یکنواختی بالایی در عرصه حاکم است. نتایج کلی نشان داد که اعمال چرای متوسط، سبب حفظ تنوع گیاهی شده و قرق اثر چندانی در افزایش تنوع گیاهی مراتع نداشته است که این بر لزوم توجه به اعمال چرای متوسط در عرصه صحه می‌‌گذارد. در بین سایتهای بحرانی، سایت حریم روستا در وضعیت بدتری قرار گرفته و پیشنهاد میشود به‌‌دلیل نقش مؤثر اثبات شده چرای متوسط در منطقه، برای احیای سایتهای با شدت چرای بالا به‌ویژه حریم روستا، شدت چرای دام کاهش یابد. البته کاهش تراکم دام در نقاط بحرانی از طریق افزایش تعداد آبشخورها و محل‌‌های استراحت دام در عرصه از روشهای کمک کننده به کاهش آسیب به تنوع گیاهی سایتهای بحرانی خواهد بود.
مهشید سوری؛ طیبه علیبیگی؛ مهدی عرفانیان؛ جواد معتمدی؛ رستم خلیفه زاده
دوره 28، شماره 1 ، فروردین 1400، ، صفحه 21-33
چکیده
پایش مراتع برای تحقیق در مورد تغییرات جهانی و توسعه پایدار، مهم میباشد. تولید ناخالص اولیه یکی از عوامل کلیدی برای درک شرایط گراسلند در حال رشد است. محصولات تولید ناخالص اولیه سنجنده MODIS ماهواره‌های Terra و Aqua که بر اساس مدل LUE و دادههای بازتاب سطح زمین استخراج می‌شوند، به پارامترهای FPAR و بازدهی مصرف نور حساسیت دارند. ...
بیشتر
پایش مراتع برای تحقیق در مورد تغییرات جهانی و توسعه پایدار، مهم میباشد. تولید ناخالص اولیه یکی از عوامل کلیدی برای درک شرایط گراسلند در حال رشد است. محصولات تولید ناخالص اولیه سنجنده MODIS ماهواره‌های Terra و Aqua که بر اساس مدل LUE و دادههای بازتاب سطح زمین استخراج می‌شوند، به پارامترهای FPAR و بازدهی مصرف نور حساسیت دارند. هدف این مطالعه معرفی یک شاخص بهبودیافته مبتنی بر محصولات تولید ناخالص اولیه و شاخص پوشش گیاهی NDVI سنجنده MODIS میباشد. عملیات میدانی از تاریخ 19 اردیبهشت 1394 همزمان با رشد پوشش گیاهی در حوضه مطالعاتی رزین استان کرمانشاه انجام شد. در هریک از تیپ‌ها، مناطق معرف تعیین شد و در هریک از نقاط معرف 6 عدد ترانسکت 100 متری مستقر گردید. در امتداد هر یک از ترانسکتها 5 عدد پلات به فاصله 20 متر قرار داده شد و در مجموع 84 عدد ترانسکت و 420 پلات در سطح حوزه مورد استفاده قرار گرفت. اطلاعاتی مانند نوع تیپ مرتع و میزان علوفه تر واقعی (AFY, kg/ha) در حوضه رزین بررسی شد. در مجموع سه تیپ در حوزه شناسایی گردید. دادههای تولید ناخالص اولیه تغییریافته با دادههای اندازهگیری شده در حوضه رزین استان کرمانشاه محاسبه و اعتبارسنجی شد. نتایج نشان داد که در تیپ 1 با R2 معادل 77/0 شاخص Ss تولید ناخالص اولیه ndvi به‌عنوان شاخص بهبودیافته، در تیپ 2 شاخص Ss تولید ناخالص اولیه ndvi با R2 73/0، تیپ 3 شاخص Ss تولید ناخالص اولیه ndvi با R2 معادل 71/0 و در نهایت کل تیپ مرتع شاخص Ss تولید ناخالص اولیه ndvi با R2 معادل51/0 تعیین گردید. دادههای تولید ناخالص اولیه تغییریافته یک شاخص قابل قبول برای پایش گراسلند است. به‌طوری‌که دقت برآورد تولید مراتع بر اساس شاخص Ss تولید ناخالص اولیه ndvi، 80 درصد به‌دست آمد. نتایج آماری مقایسه مقادیر برآورد شده با مشاهدات صحرایی حکایت از دقت قابل قبول مدلهای آماری در برآورد تولید دارد. از آنجایی که دادههای MODIS دو بار در روز در دسترس می‌باشند، شاخص بهبودیافته می‌تواند نیاز واقعی پایش مراتع را در مقیاس منطقه‌ای پاسخ دهد.
اسماعیل شیدای کرکج؛ مرتضی مفیدی چلان؛ موسی اکبرلو؛ جواد معتمدی
دوره 20، شماره 4 ، اسفند 1392، ، صفحه 720-732
حسین ارزانی؛ جواد معتمدی؛ مرتضی مفیدی چلان؛ اسماعیل علی اکبرزاده آلنی
دوره 20، شماره 4 ، اسفند 1392، ، صفحه 783-794
