محمد هادی راد؛ محمد خسروشاهی
دوره 30، شماره 3 ، دی 1402، ، صفحه 395-408
چکیده
سابقه و هدف سابقه استفاده از کهور آمریکایی یا سمر (Prosopis juliflora) برای بیابانزدایی و بهویژه تثبیت شن، در ایران طولانی است. با توجه به غیر بومی بودن این گونه، توجه به نیازهای اکولوژیکی، بهویژه نیاز آبی و یا تبخیر تعرق ضروریست. این موضوع میتواند موجب پایداری برنامههای تثبیت شن و کنترل ریزگردها شده و در توسعه کیفی اکوسیستمها ...
بیشتر
سابقه و هدف سابقه استفاده از کهور آمریکایی یا سمر (Prosopis juliflora) برای بیابانزدایی و بهویژه تثبیت شن، در ایران طولانی است. با توجه به غیر بومی بودن این گونه، توجه به نیازهای اکولوژیکی، بهویژه نیاز آبی و یا تبخیر تعرق ضروریست. این موضوع میتواند موجب پایداری برنامههای تثبیت شن و کنترل ریزگردها شده و در توسعه کیفی اکوسیستمها نقش مؤثری داشته باشد. تعیین میزان تبخیر تعرق گیاهان از طریق لایسیمتری، یکی از دقیقترین روشهای اندازهگیری مستقیم تبخیر تعرق است. مواد و روشها آزمایش با استفاده از لایسیمترهای وزنی و زهکشدار از ابتدای سال 1400 با کاشت نهال در داخل لایسیمترهای موجود در سایت تحقیقات لایسیمتری ایستگاه تحقیقات بیابانزدایی شهید صدوقی یزد شروع و بهمدت دو سال ادامه یافت. از نه عدد لایسیمتر که دارای حجم 95/1 مترمکعب (ارتفاع 170 سانتیمتر و قطر 121 سانتیمتر) و سطح 15/1 مترمربع بود، استفاده شد. میزان تبخیر تعرق و ضریب گیاهی کهور آمریکایی در سطوح مختلف رطوبتی خاک شامل ظرفیت زراعی (بدون تنش)، 67% ظرفیت زراعی (تنش ملایم خشکی) و 34% ظرفیت زراعی (تنش شدید خشکی) برای مراحل مختلف رشد، مورد توجه قرار گرفت. آبیاری بهصورت قطرهای و بر اساس کسری از ظرفیت زراعی با تعبیه تعداد مناسب قطره چکان برای هر تیمار محاسبه و انجام شد. برای تیمار ظرفیت زراعی، 67% و 34% به ترتیب تعداد 6، 4 و 2 قطره چکان 8 لیتر در ساعت منظور گردید. با تنظیم دور دو بار در هفته، آبیاری بهصورت خودکار با مقدار مناسب آب برحسب تیمار رطوبتی در اختیار گیاهان قرار گرفت. نتایج نتایج بدست آمده نشان داد که کهور آمریکایی در شرایط لایسیمتری و در موقعیت اقلیمی محل آزمایش، از تبخیر تعرق سالانه 5/496 میلیمتر و ضریب گیاهی 21/0 برخوردار بود. مقادیر ذکرشده برای تیمارهای 67% و 34% ظرفیت زراعی به ترتیب 4/445 و 2/275 میلیمتر با ضریب گیاهی 18/0 و 11/0 بود. نتایج حاصل از محاسبه تبخیر تعرق در مراحل مختلف رشد درختان کهور آمریکایی نشان داد که در تمامی سطوح آبیاری، بالاترین میزان تبخیر تعرق مربوط به دوره توسعه با 124روز بود که منطبق با رشد سریع سرشاخهها، جستها و توسعه برگ بود. مقادیر تبخیر تعرق در این دوره رشد در رژیمهای مختلف آبیاری برای ظرفیت زراعی، 67% و 34% رطوبت خاک به ترتیب 11/322، 74/281 و 33/158 میلیمتر بود. کمترین میزان تبخیر تعرق نیز مربوط به دوره پایانی رشد بود. ضریب گیاهی مراحل مختلف رشد در تیمار ظرفیت زراعی به ترتیب برای دوره اول، دوم و سوم، 19/0، 24/0 و 14/0 محاسبه شد. با این شرایط میتوان منحنی رشد سیگموئید (دوره اول رشد، توسعه و انتهایی رشد) را برای این گیاه تعریف کرد.نتیجهگیری توصیه میشود برای جنگلکاری با این گونه در مناطق جنوبی کشور و بهرهگیری از توان آن در تثبیت شن و کنترل گردوغبار، ضمن توجه به تراکم بهینه کاشت برای کاهش رقابت، به میزان تبخیر تعرق آن بهویژه در ماههای گرم سال که از سرعت رشد بیشتری نیز برخوردار است و میتواند بیش از 5/2 میلیمتر در روز باشد، توجه کرد. با بررسی و محاسبه میزان تبخیر تعرق درختان بزرگسال با کارایی مناسب در تثبیت شن و کنترل گردوغبار مشخص شد که برای ایجاد سطح پوشش تاجی ذکر شده، ضروری است که مقدار 4846 مترمکعب آب در هکتار (برابر 6/484 میلیمتر در سال) در دسترس گیاه قرار گیرد. بهعبارتی، با این مقدار تبخیر تعرق، گیاه میتواند سطح پوشش تاجی خود را تا 5/19 مترمربع گسترش داده و با وجود 155 اصله در هکتار (8×8 متر)، 30% از عرصه را پوشش دهد که برای تثبیت شن، مناسب میباشد.
علی خنامانی؛ اصغر مصلح آرانی؛ حمیدرضا عظیم زاده؛ محمد هادی راد
دوره 27، شماره 2 ، شهریور 1399، ، صفحه 334-346
چکیده
تنوع بخشیدن به گونههای مورد استفاده در تثبیت شن و بیابانزدایی میتواند به پایداری این اکوسیستمها کمک نماید. اغلب گونههای مورد استفاده در تثبیت شن، نیاز به حمایتهای اولیه داشته تا به مرور به شرایط جدید، سازگار شوند. از مهمترین این حمایتها، آبیاری در سالهای اولیه کاشت است. در این تحقیق، عملکرد و کارایی مصرف آب گیاه شن دوست ...
بیشتر
تنوع بخشیدن به گونههای مورد استفاده در تثبیت شن و بیابانزدایی میتواند به پایداری این اکوسیستمها کمک نماید. اغلب گونههای مورد استفاده در تثبیت شن، نیاز به حمایتهای اولیه داشته تا به مرور به شرایط جدید، سازگار شوند. از مهمترین این حمایتها، آبیاری در سالهای اولیه کاشت است. در این تحقیق، عملکرد و کارایی مصرف آب گیاه شن دوست دیودال (Ammodendron persicum) در شرایط لایسیمتری تحت تأثیر سطوح مختلف آبیاری، مورد توجه قرار گرفت. سطوح مختلف آبیاری شامل آبیاری در حد ظرفیت زراعی (شاهد)، 75، 50 و 25 درصد کم آبیاری بود که در قالب طرح کاملاً تصادفی و در چهار تکرار اعمال گردید. میزان تبخیر و تعرق در تیمارهای شاهد، 75، 50 و 25 درصد کم آبیاری به ترتیب 60، 47، 37 و26 لیتر بود. با محاسبه کارایی مصرف آب بر اساس میزان ماده خشک تولیدی به ازای هر لیتر آب تعرق یافته مشخص گردید که بین تیمارهای مختلف اختلاف معنیداری وجود دارد. بالاترین کارایی مصرف آب با 07/2 گرم ماده خشک به ازای هر لیتر تعرق مربوط به تیمار 50 درصد کم آبیاری بود. با کاهش میزان مصرف آب، نسبت ریشه به اندام هوایی افزایش یافت، بگونهای که در تیمارهای مختلف اختلاف معنیداری را نشان داد. نسبت ریشه به اندام هوایی در شاهد برابر با 84/0 و در تیمار 75 درصد کم آبیاری برابر با 51/1 بود. نتایج این تحقیق نشان داد که گیاه دیودال، در مراحل اولیه استقرار به دلیل سرعت رشد پایین، از نیاز آبی کم برخوردار و با سازوکارهای متنوعی از جمله توسعه ریشه، کارایی مصرف آب خود را بهبود میبخشد. به دلیل رشد کم، اتلاف آب از طریق تبخیر در مراحل اولیه استقرار زیاد بوده و جهت بهبود راندمان آبیاری، روشهای مناسب کاهش تبخیر و حفظ رطوبت خاک، توصیه میشود.
کاظم دشتکیان؛ مجتبی پاک پرور؛ محمد هادی راد
دوره 18، شماره 2 ، شهریور 1390، ، صفحه 292-306
چکیده
بهدلیل تغییرکاربری اراضی ازجمله افزایش سطح زیرکشت، در چند دهة اخیر حفر چاههای عمیق و نیمهعمیق در منطقه مروست بهشدت افزایش یافته و عمدهترین منبع تأمین آب در حال حاضر بر خلاف گذشته که قنوات و رودخانه بوده همین چاهها هستند. هدف از انجام این مطالعه بررسی تغییرات کاربری اراضی در رابطه با شوری خاک با بکارگیری تصاویر ماهوارهای ...
بیشتر
بهدلیل تغییرکاربری اراضی ازجمله افزایش سطح زیرکشت، در چند دهة اخیر حفر چاههای عمیق و نیمهعمیق در منطقه مروست بهشدت افزایش یافته و عمدهترین منبع تأمین آب در حال حاضر بر خلاف گذشته که قنوات و رودخانه بوده همین چاهها هستند. هدف از انجام این مطالعه بررسی تغییرات کاربری اراضی در رابطه با شوری خاک با بکارگیری تصاویر ماهوارهای و توانایی سامانههای اطلاعات جغرافیایی و بررسی تغییرات شوری خاک در هر یک از واحدهای اراضی بوده است. با استفاده از اطلاعات ماهوارهای سالهای 1363 و 1381 و روش پیشنهادی ارائه شده برای تهیه نقشه شوری خاک، اقدام به تهیه نقشه کاربری اراضی و شوری خاک برای هر دو تاریخ گردید و میزان تغییر کاربری اراضی و شوری خاک سطحی در طی این دوره بررسی گردید. محدوده مورد مطالعه منطقهای به وسعت 88980 هکتار از اراضی مروست در استان یزد بود. نتایج حکایت از آن دارد که سطح کویر مرطوب، اراضی بیابانی و اراضی مرتعی بهترتیب 8/6، 9/2 و 5/1 درصد کاهش و سطح اراضی کشاورزی و نواحی مسکونی بهترتیب 8/77 و 153 درصد افزایش یافته است. همچنین در طی این دوره شوری خاک سطحی در اراضی کویری بشدت افزایش، در اراضی کشاورزی و مرتعی افزایش و در اراضی بیابانی کاهش و در بقیه نواحی تغییری نداشته است. براساس نتایج و بررسیهای بعملآمده، در طی 18 سال منابع آب زیرزمینی و آبهای شور کویری دستخوش تغییرات شدید شده، بهطوریکه متوسط شوری خاک سطحی افزایش یافته و اکوسیستم منطقه تغییر کرده که این تغییر اغلب منفی بوده است
محمد هادی راد؛ محمد علی مشکوه؛ مهدی سلطانی
دوره 16، شماره 1 ، خرداد 1388، ، صفحه 34-43
چکیده
تأثیر تنش خشکی بر برخی از خصوصیات مورفولوژیکی گیاه تاغ (Haloxylon aphyllum) با استفاده از لایسیمترهای وزنی زهکشدار از سال 1380 لغایت 1384 در ایستگاه تحقیقات بیابانزدایی شهید صدوقی یزد مورد بررسی قرار گرفت. تیمارهای رطوبتی شامل ظرفیت گلدانی(شاهد)، یک سوم ظرفیت گلدانی و تنش خشکی بود که در قالب طرح پایه کاملا" تصادفی و با ...
بیشتر
تأثیر تنش خشکی بر برخی از خصوصیات مورفولوژیکی گیاه تاغ (Haloxylon aphyllum) با استفاده از لایسیمترهای وزنی زهکشدار از سال 1380 لغایت 1384 در ایستگاه تحقیقات بیابانزدایی شهید صدوقی یزد مورد بررسی قرار گرفت. تیمارهای رطوبتی شامل ظرفیت گلدانی(شاهد)، یک سوم ظرفیت گلدانی و تنش خشکی بود که در قالب طرح پایه کاملا" تصادفی و با سه تکرار اعمال شد. با کنترل رطوبت خاک، آب مورد نیاز برای رسیدن به رطوبت مورد نظر در اختیار گیاهان قرار گرفت، ضمن اینکه در تیمار تنش خشکی، پس از استقرار کامل نهالها، آبیاری قطع شد. تیمارهای رطوبتی طی دو فصل رویش اعمال شد و تأثیر آن بر فاکتورهای مورفولوژیکی شامل ارتفاع، قطر و حجم تاج پوشش، طول برگ و تعداد گره در واحد طول برگ و وزن تاج پوشش مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصل نشان داد که میزان رطوبت خاک بر فاکتورهای مورد اندازهگیری شامل ارتفاع، حجم تاج پوشش، تعدادگره در واحد طول برگ تاثیر معنیداری نداشت، در حالی که بر وزن خشک اندام هوایی (004/0=P)، قطر تاج پوشش (030/0=P) و طول برگ (010/0=P) تأثیر معنیداری داشت.
محمد هادی راد؛ سید رضا میرحسینی؛ محمد علی مشکوه؛ مهدی سلطانی
دوره 15، شماره 1 ، خرداد 1387، ، صفحه 51-58
چکیده
به منظور برآورد آب مورد نیاز درختان و درختچهها در مناطق خشک از روش مستقیم و همچنین بررسی روابط آب، خاک و گیاه، نسبت به طراحی، ساخت و نصب ده عدد لایسیمتر وزنی در ایستگاه تحقیقات بیابان زدایی شهید صدوقی یزد اقدام گردید. لایسیمترها استوانهای شکل (قطر2/1 متر و ارتفاع 7/1 متر) بوده و از ورقهای فولادی طراحی و ساخته شده و در ...
بیشتر
به منظور برآورد آب مورد نیاز درختان و درختچهها در مناطق خشک از روش مستقیم و همچنین بررسی روابط آب، خاک و گیاه، نسبت به طراحی، ساخت و نصب ده عدد لایسیمتر وزنی در ایستگاه تحقیقات بیابان زدایی شهید صدوقی یزد اقدام گردید. لایسیمترها استوانهای شکل (قطر2/1 متر و ارتفاع 7/1 متر) بوده و از ورقهای فولادی طراحی و ساخته شده و در مقابل نیروهای وارده کاملا" مقاوم سازی گردیدند. با هدف مطالعه دقیق وضعیت رطوبت خاک در اعماق مختلف بوسیله نمونهبرداری مستقیم و یا استفاده از TDRو همچنین انجام مطالعات مربوط به ریشه و تزریق آب به اعماق مختلف خاک، در اعماق 30 ، 60 ، 90 و 120 سانتیمتری و بر روی بدنه لایسیمترها دریچههایی نصب گردید. بدنه خارجی لایسیمترها برای به حداقل رساندن اثرات جانبی دما با یک لایه پشم شیشه عایقبندی شد. پس از قرار گرفتن لایسمترها در مکان اصلی با خاک دست خورده پر گردیدند. عملیات توزین بوسیله یک دستگاه جرثقیل و یک دستگاه ترازوی دیجیتالی 5000 کیلوگرمی با دقت 1/0 درصد که به یک خرک متحرک اتصال دارند، انجام میشود. سیستم زهکش استفاده شده در لایسیمترها آزاد بوده و هرز آب هر لایسیمتر بطور جداگانه قابل جمعآوری میباشد. نتایج بررسی ها در استفاده از لایسیمترها برای مطالعه روابط آبی گیاه تاغ (Haloxylon Spp.) نشان داد که از کارایی خوبی برخوردار بوده، بگونهای که با استفاده از آنها، اهداف از پیش تعیین شده به خوبی تحقق یافت. همچنین میتوان با تغییر در سیستم توزین آنها نسبت به ذخیره سازی و پردازش اطلاعات بوسیله کامپیوتر نیز اقدام نمود
