نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• کاظم دشتکیان ¹
• حمیدرضا عباسی ²
• محمد ابوالقاسمی ¹

¹ کارشناس ارشد پژوهشی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان یزد، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، یزد، ایران

² مربی پژوهشی، بخش تحقیقات بیابان، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

چکیده

همواره در مناطق بیابانی این سؤال مطرح بوده که منشأ تپه‌های ماسه‌ای کجاست؟ در این زمینه نظریه‌های متعددی ارائه گردیده و روش‌های مختلفی جهت یافتن منشأ تپه‌های ماسه‌ای ابداع و به‌کار گرفته شده است. با توجه به نظر مطروحه راجع به نقش کویرها به عنوان منشأ ماسه‌های بیابانی، در این پژوهش ارتباط موقعیت سطوح کویری نسبت به ماسه‌زارهای استان یزد با استفاده از فنون پیشرفته GIS مورد بررسی قرار گرفته است. در ابتدا نقشه ماسه‌زارهای استان و همچنین نقشه کویرهای استان و مناطق همجوار تهیه گردید. سپس فاصله و جهت جغرافیایی نزدیکترین کویرها نسبت به واحدهای ماسه‌ای مجاور اندازه‌گیری و بررسی گردید. ضمناً مرکز ثقل جغرافیایی واحدهای ماسه‌ای استان و کویرهای مجاور تعیین شد. بر اساس نتایج، حدود 60 درصد از واحدهای ماسه‌ای فاصله‌ای کمتر از 10 کیلومتر تا کویرها دارند و میانگین فاصله آنها تا نزدیکترین کویر  12745 متر است. در بیش از 79 درصد از ماسه‌زارها، نزدیکترین کویر در جهت غرب تا شمال قرار دارد. متوسط زاویه جهت کویرها نسبت به ماسه‌زارها 332 درجه در امتداد شمال و جهت گردش عقربه‌های ساعت بود که با گل‌بادها و گل‌طوفان‌های عمده استان نیز مطابقت دارد. بنابراین اگر همه ماسه‌زارها و کویرهای استان به یک ماسه‌زار و یک کویر تبدیل شود آن‌گاه ماسه‌زاری با مساحت تقریبی 424567 هکتار و یک کویر مجتمع به مساحت 220506 هکتار وجود خواهد داشت. این کویر مجتمع دقیقا در شمال غربی ماسه‌زار مجتمع شده قرار خواهد گرفت. و سرانجام، با توجه به هم سویی بادهای غالب، فرضیه نقش کویرها به عنوان منشأ اصلی ماسه‌زارهای استان یزد قوت بیشتری می‌گیرد.

کلیدواژه‌ها

• منشأ ماسه
• بیابان
• کویر
• یزد
• GIS

عنوان مقاله [English]

Examination of the role of Playa in formation of Yazd sand deserts

نویسندگان [English]

• Kazem Dashtakian ¹
• Hamidreza Dashtakian ²
• Mohammad Abolghasemi ¹

چکیده [English]

The source of sandy dunes has been the main question in desert regions. Several theories have been already presented about this question around the world. In addition, several methods have been already invented and applied to find the source of sandy dunes. In this research, the relationship between playa and sandy area in Yazd province was studied using GIS. At first, the maps of sand dunes and playa in the province as well as neighboring areas were produced. Then, the distance and direction of all sandy polygons to the nearest playa was calculated. Meanwhile, the geographic center of sandy polygons and playa polygons were identified. According to the results, around 60% of sandy polygons had a distance less than 10 kilometers to the playa, and their average distance to the nearest playa was calculated to be 12745 meter. In more than 79% of sandy dunes, the nearest playa was located in the North West. The average angle of playas to the sandy dunes was 332 degree (N), matching with the main windroses and sandroses of province. Therefore, if all sandy dunes and playas are converted to one place, we will have one sandy dune with an average area of 4717 hectares as well as a playa with an average area of 220506 hectares in the northwest of sand dune. Eventually, according to the prevailing wind direction, the hypothesis of the role of playas as the main source of sand dunes in the Yazd province is reinforced. 
 

کلیدواژه‌ها [English]

• Sand source
• desert
• playa
• Yazd
• GIS