نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• محمد فیاض ¹
• هوشمند صفری ²
• حسن یگانه ³
• غلامحسین رحمانی ⁴
• حسین توکلی ⁵
• محمد اکبرزاده ⁶
• محمد قیطوری ²
• احمد احمدی ⁷

¹ عضو هیئت علمی، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

² عضو هیئت علمی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان کرمانشاه، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرمانشاه، ایران

³ استادیار، گروه مرتع و آبخیزداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، ایران

⁴ عضو هیئت علمی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان کرمان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرمان، ایران

⁵ دانشیار، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان خراسان رضوی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، مشهد، ایران

⁶ عضو هیئت علمی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان مازندران، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، ساری، ایران

⁷ عضو هیئت علمی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان‌غربی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، ارومیه، ایران

چکیده

مراتع یکی از منابع عمده تولید علوفه در کشور بوده و علاوه بر اثراتی که در تولید محصولات دامی دارد، جمعیت قابل توجهی نیز از طریق اشتغال به حرفه دامداری وابسته به مراتع هستند. نظر به اینکه دولت مدیریت مراتع را از طریق تهیه و اجرای طرح‌های مرتعداری اعمال می‌کند، از این رو در این بررسی، با استفاده از تجزیه علیت اثرات مستقیم و غیرمستقیم متغیرهای مدیریتی بر روی تغییر در وضعیت، گرایش و بهبود تولید مرتع با انتخاب 3 طرح مرتع‌داری (به انتخاب و پیشنهاد اداره کل منابع طبیعی استان‌ها) در 3 سطح موفق، نیمه موفق و ناموفق در استان‌های کرمان، کرمانشاه، مازندران، خراسان رضوی و آذربایجان‌غربی مورد مطالعه قرار گرفت. متغیرهای مدیریتی یا متغیرهای علت شامل: دقت اطلاعات مرتع و دام، سازگاری پروژه‌ها با شرایط طبیعی و با شرایط بهره‌بردار، با نظام تأمین بودجه و سازگاری پروژه‌ها با توانمندی نیروی انسانی، پیش‌بینی تعهدات سازمان اجرایی براساس قانون واگذاری حق بهره‌برداری سی ساله از مرتع، پیش‌بینی تعهدات بهره‌بردار براساس تعهد قرارداد مرتع‌داری در طرح، تناسب تقویم اجرای طرح با قرارداد منعقده فیمابین، مشخص بودن، فعال بودن و توجه به گزارش‌های ناظر طرح و متغیرهای معلول یا وابسته شامل تغییر در وضعیت، تغییر در گرایش و بهبود تولید مرتع بودند. بر اساس نتایج همبستگی رتبه‌ای با روش اسپیرمن متغیرهای تغییر در گرایش، تغییر در وضعیت و بهبود تولید مرتع همبستگی رتبه‌ای بالایی با همدیگر داشتند. بر اساس نتایج حاصل از تجزیه علیت نیز متغیرهای دقت اطلاعات مرتع، سازگاری پروژه با توانمندی نیروی انسانی، پیش‌بینی تعهدات سازمان اجرایی، فعال بودن ناظر و پیش‌بینی تعهدات بهره‌بردار از عواملی بودند که در طرح‌های مرتع‌داری باعث بهبود گرایش، وضعیت و تولید مرتع شده‌اند و متغیر‌های سازگاری پروژه با نظام تأمین بودجه، سازگاری پروژه با شرایط بهره‌بردار و تناسب تقویم اجرایی طرح بعلت تأثیر منفی بر بهبود گرایش، وضعیت و تولید مرتع باید در طرح‌ها بازنگری شده و عدم کارکرد آنها مورد ارزیابی قرار گیرد. همچنین پیشنهاد می‌گردد با توجه به تأثیر منفی این متغیرها در برنامه‌ریزی‌های آینده با حساسیت بیشتری مورد بررسی قرار بگیرند. دیگر متغیرها بطور مستقیم تأثیر مطلوب یا منفی نداشتند، اما بصورت غیرمستقیم بر بهبود وضعیت، گرایش و تولید مرتع مؤثر بودند.

کلیدواژه‌ها

• کارآیی
• مدیریت مراتع
• طرح‌های مرتع‌داری
• تجزیه علیت

عنوان مقاله [English]

Effects of some management variables on the changes of range condition in range management plans (Khorasan Razavi, Kerman, Kermanshah, Mazandaran, and west Azarbaijan)

نویسندگان [English]

• Mohammad Fayaz ¹
• Hooshmand Safari ²
• Hasan Yeganeh ³
• Gholam Hosein Rahmani ⁴
• Hosein Tavakoli ⁵
• Mohammad Akbarzadeh ⁶
• Mohammad Ghaytoori ²
• Ahmad Ahmadi ⁷

چکیده [English]

Rangelands are one of the major sources of forage production in the country and in addition to its effects on the production of livestock products, a large population is dependent on rangelands because of animal husbandry. Since the government applies management on rangelands through range management plans, therefore, in this study, direct and indirect effects of management variables on range condition and trend as well as rangeland production were investigated by selecting three range management plans at three levels of successful, moderately successful and unsuccessful in Kerman, Kermanshah, Mazandaran, Khorasan Razavi and  West Azarbaijan provinces. Management variables were included as follows: the accuracy of rangeland and livestock data, project compatibility with natural conditions, beneficiaries' conditions, funding and the capabilities of human resources, predicting the executive and beneficiaries' obligations, executive calendar, and active supervisors. According to the results of rank correlation by Spearman, variables of range condition and trend as well as rangeland production had a high rank correlation together.According to the results of path analysis, variables including the accuracy of rangeland data, project compatibility with the capabilities of human resources, predicting the executive obligations, active supervisors, and beneficiaries' obligations were the factors which improved range condition and trend as well as rangeland production. Due to the negative impact of variables including project compatibility with funding, project compatibility with beneficiaries' conditions, and executive calendar on range condition and trend as well as rangeland production, these variables must be revised and their function need be evaluated. In addition, it is emphasized that greater sensitivity is required in planning for the future due to the negative effect of these variables. Other variables had no favorable or negative effect directly; however, they affected range condition and range trend as well as rangeland production indirectly.

کلیدواژه‌ها [English]

• Rangeland management efficiency
• range management plans
• path analysis