جواد معتمدی؛ اسماعیل شیدای کرکج؛ یاسر قاسمی آریان
دوره 30، شماره 1 ، فروردین 1402، ، صفحه 1-23
چکیده
ارائه مدلهای مدیریتی عرصه‌‌های طبیعی، به‌‌دلیل وسعت زیاد و عدم امکان دسترسی به تمام سطح، از اهمیت زیادی برخوردار است. در این راستا، مراتع کوهستانی امام کندی، به‌‌منظور ارائه مدل مکانی- اکولوژیکی، هدف پژوهش قرار گرفت. واحد‌‌های همگن اکولوژیک، با تلفیق لایه‌‌های طبقات ارتفاعی، شیب، جهت جغرافیایی ...
بیشتر
ارائه مدلهای مدیریتی عرصه‌‌های طبیعی، به‌‌دلیل وسعت زیاد و عدم امکان دسترسی به تمام سطح، از اهمیت زیادی برخوردار است. در این راستا، مراتع کوهستانی امام کندی، به‌‌منظور ارائه مدل مکانی- اکولوژیکی، هدف پژوهش قرار گرفت. واحد‌‌های همگن اکولوژیک، با تلفیق لایه‌‌های طبقات ارتفاعی، شیب، جهت جغرافیایی و تیپ‌‌های گیاهی تهیه شد. با توجه به خصوصیات اکولوژیکی و محیطی هر واحد همگن اکولوژیک و در نظر گرفتن ضوابط و معیارهای ارزیابی توان کاربری مرتع، نسبت به ارزیابی توان و تناسب استفاده از مراتع اقدام گردید. با توجه به وضعیت و گرایش مرتع، روش مرتع‌داری و سیستم‌‌های چرایی برای هر یک از کلاس‌‌های مرتعی ارائه شد. بر اساس نتایج، 23 واحد همگن اکولوژیک تشخیص داده شد که بخش‌‌های زیادی از آن به اراضی مرتعی با کلاس یک تا سه اختصاص دارد. بر این اساس، در 9/26 درصد (4/248 هکتار) از مراتع که دارای وضعیت خوب و توان کلاس یک بودند، روش مرتع‌داری تعادلی در نظر گرفته شد. در 4/37 درصد (4/346 هکتار) که دارای وضعیت متوسط و توان کلاس دو بودند، روش مرتع‌داری طبیعی توصیه گردید. عملیات اصلاح مرتع یا مرتع‌داری مصنوعی، برای 7/35 درصد (9/329 هکتار) اراضی که دارای وضعیت ضعیف و توان کلاس سه بودند، پیشنهاد شد. به‌‌منظور جلوگیری از فرسایش و افزایش تولید علوفه، برای دیمزارهای رها شده نیز روش مرتع‌داری مصنوعی توصیه شد. نتایج بیانگر آن است که کاربرد مدل مکانی- اکولوژیکی و به‌‌تبع آن شناسایی مناطق همگن اکولوژیک بهعنوان واحد‌‌های مدیریتی و برنامهریزی در سطح کلان، بهعنوان روشی توانا و کم‌‌هزینه، علاوه بر ارزیابی توان مراتع، قادر است مدیریت مرتع را در پیشنهاد روش مرتع‌داری و سیستم‌‌های چرایی و مکان‌‌یابی عملیات اصلاح مرتع، کمک کند.
اسد صادقپور؛ جواد معتمدی؛ اسماعیل شیدای کرکج
دوره 26، شماره 4 ، دی 1398، ، صفحه 838-854
چکیده
اطلاع از تنوعگونهای گیاهی و ارتباط آن با عوامل‌‌محیطی، از مقدمات ضروری در عملیات احیای مرتع و اولویت حفاظت و حمایت از تنوعگونهای رویشگاه‌‌هاست. بدین‌‌منظور، مراتع کوهستانی نمین، انتخاب و به روش تصادفی سیستماتیک در زیرحوزه‌‌ها، اقدام به برداشت داده‌‌های پوشش‌‌گیاهی شد. با ثبت ویژگیهای فیزیوگرافی و توپوگرافی ...
بیشتر
اطلاع از تنوعگونهای گیاهی و ارتباط آن با عوامل‌‌محیطی، از مقدمات ضروری در عملیات احیای مرتع و اولویت حفاظت و حمایت از تنوعگونهای رویشگاه‌‌هاست. بدین‌‌منظور، مراتع کوهستانی نمین، انتخاب و به روش تصادفی سیستماتیک در زیرحوزه‌‌ها، اقدام به برداشت داده‌‌های پوشش‌‌گیاهی شد. با ثبت ویژگیهای فیزیوگرافی و توپوگرافی و اندازهگیری خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک، رابطه بین تنوع گیاهی و خصوصیات زیرحوزه‌‌ها، بررسی شد. بدین‌‌منظور برای بررسی ارتباط تنوعگونهای با ویژگیهای محیطی، با توجه به طول گرادیان محاسبه شده، از روش آنالیزافزونگی (RDA) بهعنوان روش خطی استفاده شد. بر مبنای نتایج، ویژگیهای فیزیوگرافی و توپوگرافی، بر غنای‌‌گونه‌‌ای و خصوصیات‌‌شیمیایی خاک و بر مقدار یکنواختی و تنوعگونهای زیرحوزه‌‌ها، بیشترین تاثیر را داشت و میزان 64/89 درصد از تغییرات را تبیین می‌‌کرد. در مجموع؛ مقدار شیب، کربن‌‌آلی و هدایت‌‌الکتریکی خاک، از مهمترین عوامل موثر بر افزایش مقادیر شاخصهای تنوعگونهای و پارامترهای طول، مساحت و جهت زیرحوزه، از مهمترین عوامل موثر بر کاهش شاخصهای مذکور بود. لذا در شرایطی که هدف مدیریت، افزایش تنوعگونهای باشد، بایستی مکان‌‌هایی که از نظر خصوصیات‌‌شیمیایی خاک (ماده‌‌آلی و به‌‌تبع‌‌آن کربن‌‌آلی) در معرض خطر هستند، در اولویت قرار گیرند و اگر هدف مدیریت، افزایش ساختار پوشش‌‌گیاهی و افزایش درصد حفاظت گیاهی از فرسایش‌‌پاشمانی باشد، در این صورت بایستی مکان‌‌هایی که در جهات جنوبی واقع هستند و دارای شیب تند می‌‌باشند، در اولویت قرار گیرند. ضمن اینکه انجام عملیات احیای مرتع، در زیرحوزه‌‌های با مساحت بزرگتر، به‌‌واسطه پائین بودن غنای‌‌گونه‌‌ای، در اولویت میباشد و زیرحوزه‌‌های کوچکتر، به‌‌واسطه دارا بودن غنای بالا، باید در اولویت حفاظت و حمایت، قرار گیرند.
اسماعیل شیدای کرکج؛ حسین رضائی؛ حمید نیک نهاد قره ماخر؛ عیسی جعفری فوتمی؛ ابوالفضل شریفیان
دوره 26، شماره 4 ، دی 1398، ، صفحه 904-917
چکیده
پایداری خاکدانه و ساختمان خاک به عنوان شاخصهای کلیدی سلامت خاک مرتع بوده و از عوامل مؤثر در کنترل فرسایش خاک به شمار می‌روند. تحقیق حاضر به منظور بررسی اثر قرق بر وضعیت پایداری خاکدانهها و ساختمان خاک در چهار منطقه از مراتع استان گلستان شامل چهارباغ، اینچه‌برون، گمیشان و مراوه‌تپه انجام شد. نمونه‌برداری خاک از دو عمق 20-0 و ...
بیشتر
پایداری خاکدانه و ساختمان خاک به عنوان شاخصهای کلیدی سلامت خاک مرتع بوده و از عوامل مؤثر در کنترل فرسایش خاک به شمار می‌روند. تحقیق حاضر به منظور بررسی اثر قرق بر وضعیت پایداری خاکدانهها و ساختمان خاک در چهار منطقه از مراتع استان گلستان شامل چهارباغ، اینچه‌برون، گمیشان و مراوه‌تپه انجام شد. نمونه‌برداری خاک از دو عمق 20-0 و 40-20 سانتیمتر با حفر پروفیل و به روش تصادفی-سیستماتیک و در امتداد هر ترانسکت در هر یک از سایتهای قرق و مجاور قرق مناطق چهارگانه انجام شد. پایداری خاکدانهها به روش الک تر در آزمایشگاه مورد اندازهگیری قرار گرفت. نتایج حاصل برای سایتهای قرق و مجاور قرق و نیز دو عمق مربوطه به ترتیب با استفاده از آزمون تی نمونه‌های مستقل و جفتی مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت. نتایج نشان داد در اغلب سایتهای مورد مطالعه مقادیر پایداری در خاک سطحی نسبت به خاک عمقی بیشتر میباشد. نتایج بررسی اثر قرق مرتع بر تغییر مورفولوژیکی و وضعیت ساختمان خاک نشان از نقش مثبت قرق در توسعه ساختمان خاک در تمامی مناطق مورد بررسی داشته است ولی این نتایج در بررسی آماری پایداری خاکدانه تنها در منطقه اینچه‌برون و گمیشان از لحاظ آماری معنی‌دار شد. بالاترین مقدار پایداری خاکدانه در عمق اول سایت قرق گمیشان (52/4 میلیمتر) و کمترین میزان پایداری خاکدانه در عمق دوم سایت چرایی گمیشان (15/1 میلیمتر) مشاهده شد. بررسی نهایی نتایج نشان داد صرفنظر از نقش مثبت قرق در ارتقای وضعیت پایداری خاکدانه، عواملی همچون موقعیت جغرافیایی مرتع، اقلیم، نوع پوشش گیاهی و شرایط چرای دام به عنوان عوامل همراه قرق مؤثر بر پایداری خاکدانه و ساختمان خاک بایستی مورد توجه واقع شوند.
غلامعلی حشمتی؛ حمید سیروسی؛ اسماعیل شیدای کرکج
دوره 24، شماره 4 ، دی 1396، ، صفحه 742-756
چکیده
مراتع بوم‌سازگان‌های پویا و دینامیکی هستند که به ناهنجاری‌هایی چون نوسانات اقلیمی و عواملی چون الگوهای مدیریتی و چرای دام واکنش نشان می‌دهند. استخراج روند مکانی این تغییرات می‌تواند در برنامهریزی برای مدیریت و احیای چشم‌اندازهای تخریب شده کمک شایانی نماید. در این مطالعه روند تغییرات عملکرد بوم‌سازگان بوته ای تحت تأثیر چرای ...
بیشتر
مراتع بوم‌سازگان‌های پویا و دینامیکی هستند که به ناهنجاری‌هایی چون نوسانات اقلیمی و عواملی چون الگوهای مدیریتی و چرای دام واکنش نشان می‌دهند. استخراج روند مکانی این تغییرات می‌تواند در برنامهریزی برای مدیریت و احیای چشم‌اندازهای تخریب شده کمک شایانی نماید. در این مطالعه روند تغییرات عملکرد بوم‌سازگان بوته ای تحت تأثیر چرای دام نسبت به آغل مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور در گرادیان چرای دام در مراتع قشلاقی دشت گرگان در نقاط تعیین شده اقدام به ارزیابی چرخه عناصر غذایی، نفوذپذیری و پایداری خاک به عنوان عملکرد بوم‌سازگان این مراتع در سه تکرار شد. شاخصهای اندازهگیری شده با استفاده از روش‌های آماری و مدلهای رگرسیونی به منظور مشخص کردن روند تغییرات عملکرد بوم‌سازگان در طول گرادیان چرا مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد روند تغییرات شاخصهای عملکردی در طول گرادیان چرای دام روند معنی‌داری دارد. مناطق نزدیک به آغل کمترین مقدار و نقاط انتهای گرادیان بیشترین میزان این شاخص‌ها را به خود اختصاص دادند. با بررسی انواع مدلهای رگرسیونی از لحاظ میزان ضریب اطلاعات آکائیک، بهترین مدل پیش‌بینی روند تغییرات عملکرد بوم‌سازگان در گرادیان چرای دام از نظر شاخص های پایداری و چرخه عناصر غذایی بوم‌سازگان مدل سیگموئید سه پارامتری و از نظر شاخص نفوذپذیری مدل سیگموئید چهار پارامتری با کمترین میزان ضریب اطلاعات آکائیک و سطح اطمینان بالاتر انتخاب شدند. نتایج این مطالعه می‌تواند به عنوان ورودی مدلهای کمی‌سازی مرتع برای شناسایی مناطق بحرانی و پیش‌بینی اثرات مدیریت بر تولید و پایداری بوم‌سازگان کاربرد داشته باشد.
فاطمه علیلو؛ فرشاد کیوان بهجو؛ اسماعیل شیدای کرکج؛ رضا احمدخانی؛ جواد معتمدی
دوره 24، شماره 3 ، مهر 1396، ، صفحه 596-609
چکیده
در پژوهش حاضر، اثر مدیریت چرای دام بر روی ویژگیهای عملکردی و ساختاری اکوسیستم در مراتع کوهستانی خوی مورد ارزیابی قرار گرفت. برای ارزیابی این ویژگی‌ها، سه سایت مدیریتی دام با شدتهای چرایی سبک (مرجع) ، متوسط و سنگین در مراتع دیزج بطچی خوی در استان آذربایجان غربی انتخاب شدند. در هر یک از مناطق مذکور با استفاده از روش تصادفی- سیستماتیک ...
بیشتر
در پژوهش حاضر، اثر مدیریت چرای دام بر روی ویژگیهای عملکردی و ساختاری اکوسیستم در مراتع کوهستانی خوی مورد ارزیابی قرار گرفت. برای ارزیابی این ویژگی‌ها، سه سایت مدیریتی دام با شدتهای چرایی سبک (مرجع) ، متوسط و سنگین در مراتع دیزج بطچی خوی در استان آذربایجان غربی انتخاب شدند. در هر یک از مناطق مذکور با استفاده از روش تصادفی- سیستماتیک در امتداد ترانسکت 50 متری لکه‌های اکولوژیک از هریک از فرم‌های رویش گراس، بوته، فورب و ترکیبی و فضای بین لکه‌ای (خاک لخت) انتخاب و از هر یک از لکهها 5 تکرار جهت امتیازدهی به هر یک از شاخصهای 11 گانه خاک بر حسب دستورالعمل روش تجزیه و تحلیل عملکرد چشم انداز در نظر گرفته شد شامل؛ پوشش سطح خاک، یقه گیاهان، پوشش نهانزادان، لاشبرگ، وهمچنین منشأ لاشبرگ، شکنندگی پوسته خاک، شدت و نوع فرسایش، میزان لاشبرگ ترکیب شده با خاک، میکرو توپوگرافی سطح خاک، مقاومت پوسته سطح خاک در برابر رطوبت و بافت خاک بودند. در امتداد ترانسکت برداشت داده‌ها و اندازه گیری شاخصهای ساختاری طول و عرض لکه‌های اکولوژیک انجام شد. در نهایت با استفاده از نرم‌افزار LFA سه شاخص عملکردی خاک مراتع شامل پایداری، نفوذپذیری و چرخه عناصر غذایی برای هر یک از لکهها و فضای بین لکه‌ای به دست آمد. نتایج مقایسه آماری میانیگن شاخصهای مختلف نشان داد که افزایش شدت چرا باعث تغییر در ویژگیهای ساختاری و عملکردی می‌شود و مناطق مختلف چرایی با یکدیگر از نظر ویژگیهای مورد مطالعه باهم دارای تفاوت معنی‌داری بوده که این تفاوت در تیمارهای چرایی سبک و متوسط جزئی است. به عبارتی افزایش شدت چرا باعث تخریب لکه‌های اکولوژیکی شده و فاصله بین لکهها افزایش یافته و تخریب لایه سطحی خاک باعث افزایش فرسایش خاک و در نتیجه کاهش ویژگیهای عملکردی را به دنبال داشته است. به طوری که اختلاف میانگین ویژگیهای پایداری، نفوذپذیری و چرخه عناصر سایت چرایی کم با متوسط برابر 05/3، 58/4 و 9/6 بوده در حالی که اختلاف میانگین این ویژگی‌ها در سایتهای چرایی کم و سنگین به ترتیب برابر 26/3، 75/16 و 96/49 است.
اسماعیل شیدای کرکج؛ سیده زهره؛ موسی اکبرلو
دوره 22، شماره 1 ، خرداد 1394، ، صفحه 31-46
چکیده
در این تحقیق جهت تدابیر صحیح مدیریتی منطبق بر اصول اکولوژیک، رابطه پراکنش گروه گونه‌های اکولوژیک مراتع ییلاقی چهارباغ با عوامل خاکی و مدیریت‌های مختلف چرای دام بررسی شده است. بر اساس نوع مدیریت و بهره‌برداری از مرتع، پنج واحد پوشش گیاهی غالب مرتع شامل مرجع (قرق)، کلید و بحرانی (آغل نیمروزی، مراتع حریم روستا و اطراف آبشخور) در منطقه ...
بیشتر
در این تحقیق جهت تدابیر صحیح مدیریتی منطبق بر اصول اکولوژیک، رابطه پراکنش گروه گونه‌های اکولوژیک مراتع ییلاقی چهارباغ با عوامل خاکی و مدیریت‌های مختلف چرای دام بررسی شده است. بر اساس نوع مدیریت و بهره‌برداری از مرتع، پنج واحد پوشش گیاهی غالب مرتع شامل مرجع (قرق)، کلید و بحرانی (آغل نیمروزی، مراتع حریم روستا و اطراف آبشخور) در منطقه شناسایی شد. اندازهگیری اطلاعات پوشش گیاهی و عوامل خاکی در نقاط معرف بهره‌برداری‌های مختلف مرتع صورت پذیرفت. بطوریکه در نقاط معرف هر واحد بهره‌برداری، نمونه‌برداری از تراکم و درصد تاج پوشش گونه‌های گیاهی و خاک دو عمق به صورت تصادفی - سیستماتیک انجام شد. برای تعیین گروه گونه‌های اکولوژیک منطقه از آنالیز خوشه‌بندی و جهت تجزیه و تحلیل اثرات خصوصیات فیزیکی شیمیایی خاک و مدیریتی مورد مطالعه بر پراکنش گروه گونه‌های اکولوژیک از روش‌های تجزیه مولفه‌های اصلی و تقسیم‌بندی واریانس با بهره‌گیری از نرم‌افزارهای PC-ORD 5 و Canoco 4.0 استفاده شد. نتایج منجر به تفکیک هر پنج گروه گونه‌های اکولوژیک از هم گردید. 48/90 درصد از پراکنش گروه گونه‌های اکولوژیک در منطقه توسط خصوصیات فیزیکوشیمیایی خاک، 008/0 درصد توسط عامل مدیریتی و حدود 10 درصد تحت تأثیر اثر مشترک این دو عامل بوده است. از میان خصوصیات فیزیکوشیمیایی خاک، به ترتیب پارامترهای درصد رس در عمق اول (999/0)، فسفر در عمق دوم (991/0)، وزن مخصوص (989/0-)، تخلخل (985/0) و درصد رطوبت اشباع (982/0) در عمق اول و پتاسیم در عمق دوم (966/0) از بیشترین تأثیر در پراکنش گروه گونه‌های اکولوژیک منطقه برخوردار بودند.
اسماعیل شیدای کرکج؛ مرتضی مفیدی چلان؛ موسی اکبرلو؛ جواد معتمدی
دوره 20، شماره 4 ، اسفند 1392، ، صفحه 720-732
