زهرا زمانی؛ رضا تمرتاش؛ قدرت اله حیدری؛ زینب جعفریان جلودار
دوره 30، شماره 4 ، بهمن 1402، ، صفحه 489-504
چکیده
سابقه و هدف طبق مطالعات انجام شده، فاکتورهای محیطی می‌تواند بر متابولیت‌های ثانویه در گیاهان اعم از اسانس و ترکیب شیمیایی آن تأثیر بگذارد. ازاین‌رو، درک اثر این عوامل و اینکه در میان عوامل محیطی کدام پارامترها نقش مؤثرتری بر کمیت و کیفیت ترکیبات ثانویه مستخرج از گیاهان دارند امری ضروریست. این مطالعه با هدف بررسی و مقایسه اثر خصوصیات ...
بیشتر
سابقه و هدف طبق مطالعات انجام شده، فاکتورهای محیطی می‌تواند بر متابولیت‌های ثانویه در گیاهان اعم از اسانس و ترکیب شیمیایی آن تأثیر بگذارد. ازاین‌رو، درک اثر این عوامل و اینکه در میان عوامل محیطی کدام پارامترها نقش مؤثرتری بر کمیت و کیفیت ترکیبات ثانویه مستخرج از گیاهان دارند امری ضروریست. این مطالعه با هدف بررسی و مقایسه اثر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک و عوامل اقلیمی شامل دما و بارندگی بر ترکیبات شیمیایی اسانس گونه دارویی چای کوهی (Stachys lavandulifolia) در دو دامنه شمالی و جنوبی مرتع باغ تیلک ساری انجام شده است. مواد و روش‌ها این پژوهش در رویشگاه مرتعی باغ تیلک که از مراتع ییلاقی استان مازندران است انجام شد. به منظور نمونه‌برداری نمونه‌های گیاهی، با توجه به پراکنش لکه‌ای گیاه در منطقه، سرشاخه‌های هوایی گیاه به صورت تصادفی در سه لکه انتخابی با سه تکرار از دو دامنه شمالی و جنوبی در اواخر خردادماه برداشت شدند. سپس نمونه‌های خاک نیز در پای گیاه از عمق 30-0 سانتی‌متری برداشت گردید. پس از انتقال نمونه‌ها به آزمایشگاه، اسانس گیاهان توسط دستگاه کلونجر استخراج و ترکیب آنها توسط دستگاه GC و GC/MS مشخص شد. نمونه‌های خاک نیز براساس دستورالعمل‌های موجود اندازه‌گیری و ارزیابی شدند. همچنین، اطلاعات هواشناسی مورد نیاز از ایستگاه هواشناسی کیاسر به‌دست آمد. برای تجزیه‌وتحلیل داده‌های کمی و کیفی خاک و اسانس، ابتدا نرمال بودن داده‌ها با استفاده از آزمون کولموگراف- اسمیرنوف بررسی شد. پس از تأیید نرمال بودن داده‌ها، با استفاده از آزمون T- student مستقل، مقایسه ترکیب‌های شیمیایی گیاه و شاخصهای کیفیت خاک در دو دامنه شمالی و جنوبی توسط نرم‌افزار SPSS نسخه 22 انجام شد و تحلیل روابط بین داده‌های ترکیب شیمیایی گیاه با شاخصهای کیفیت خاک و داده‌های اقلیمی با روش تجزیه به مؤلفه‌های اصلی PCA در محیط PC ord5 انجام گردید. نتایج نتایج نشان داد که میزان بازده اسانس در دامنه جنوبی به‌طور معنی‌داری P≤0.05)) بیشتر از دامنه شمالی است. همچنین در میان ترکیبات به‌دست آمده از اسانس، ترکیبات α-Pinene، α-Fenchene، p-cymene، Sabinene، Thymol، α –Thujene، Limonene، GermacreneD، bicyclogermacrene و cis-sabinene hydrate با بالاترین مقدار، اختلاف معنی‌داری را از خود در دو دامنه نشان دادند. داده‌های حاصل از تجزیه مؤلفه‌های اصلی در ارتباط با عوامل خاکی و اقلیمی با ترکیبات اسانس حکایت از آن دارد که فاکتورهای شیمیایی خاک شامل هدایت الکتریکی، ماده آلی، منیزیم، شاخص پایداری خاکدانه، وزن مخصوص ظاهری، شن و سیلت ارتباط قوی تری در مقایسه با سایر فاکتورها دارند. همچنین در این تحلیل فاکتورهای خاکی از قبیل وزن مخصوص ظاهری، اسیدیته، کلسیم، شن و عامل اقلیمی دما ارتباط مثبت و مستقیمی با ترکیبات Sabinene، β- Pinene، Myrcene، α-phellandrene، p-cymene، Limonene، cis-sabinene hydrate، thymol، Germacrene D، bicyclogermacrene و Phytol دارند. همچنین فاکتورهای خاکی از قبیل هدایت الکتریکی، ماده آلی، وزن مخصوص ظاهری، سیلت، آهک، فسفر، سدیم، نسبت جذب سدیم و عامل اقلیمی بارندگی رابطه منفی و معکوس با ترکیبات Cyclofenchene، 1-8-Cineole، cis-ocimene، α-Terpineol، Terpinene -4- acetate، Bicyclo، Caryophyllene و Hexadecanoic acid برقرار کردند. نتیجه‌گیری دستاورد حاصل از این پژوهش گویای آن است که عملکرد کمی و کیفی گیاهان دارویی متأثر از عواملی مانند نوع گونه، خصوصیات اقلیمی، ویژگی های خاک و شرایط توپوگرافی بوده و تأثیر عوامل محیطی بر اجزای متابولیت های ثانویه می تواند به دلیل اثرهای مختلف این عوامل بر مسیرهای بایو سنتزی این ترکیب ها در گیاه باشد. همچنین این مطالعه نشان داد که میزان بازده اسانس دریافتی از گیاه چای کوهی در دامنه جنوبی رویشگاه باغ تیلک به‌طور معنی‌داری بیشتر از دامنه شمالی می باشد، ازاین‌رو توصیه می‌گردد برای بهره برداری این دامنه بیشتر مدنظر قرار گیرد.
مریم میردیلمی؛ محمد رحیمی؛ شیما نیکو؛ علی‌اکبر دماوندی
دوره 27، شماره 1 ، فروردین 1399، ، صفحه 58-74
چکیده
در چهار دهه گذشته تغییرات کاربری اراضی در ایران به‌عنوان یک عامل انسانی بیابانزایی با سرعت فزاینده به وقوع پیوسته و منجر به تشدید روند تخریب اراضی در انواع کاربریها گردیده است. در این پژوهش با توجه به دامنه گسترده این تغییرات، از فنآوری سنجش‌ازدور در ارزیابی تغییرات کاربری اراضی و پوشش گیاهی در دشت دامغان استفاده شد. اراضی ...
بیشتر
در چهار دهه گذشته تغییرات کاربری اراضی در ایران به‌عنوان یک عامل انسانی بیابانزایی با سرعت فزاینده به وقوع پیوسته و منجر به تشدید روند تخریب اراضی در انواع کاربریها گردیده است. در این پژوهش با توجه به دامنه گسترده این تغییرات، از فنآوری سنجش‌ازدور در ارزیابی تغییرات کاربری اراضی و پوشش گیاهی در دشت دامغان استفاده شد. اراضی منطقه با روش طبقهبندی نظارت‌شده به سه کلاس با کاربری اراضی بایر، اراضی دارای پوشش گیاهی (کشاورزی و مرتعی) و شهری تقسیم گردید و تغییرات کاربریها در طی چهار دوره زمانی با یکدیگر مقایسه شدند. نتایج حاکی از وجود روند افزایشی 184 و07/1 درصدی به ترتیب در سطح کاربریهای اراضی شهری و بایر و کاهش 7/15 درصدی در کاربری اراضی دارای پوشش گیاهی (کشاورزی و مرتعی) بوده است. با بهرهگیری از شاخص نرمال شده اختلاف پوشش گیاهی NDVI نیز نتایج حاصل از کلاسهبندی پوشش گیاهی منطقه بدین‌صورت بود که کلاس یک (شاخص کوچک‌تر از صفر)، از 2/93 به 5/99 درصد افزایش، کلاس دو (شاخص بین 0 تا 2/0)، از6/5 به 38/0 درصد، کلاس سه (شاخص بین 2/ 0تا 5/0)، از 1/1 به 01/0 درصد و کلاس چهار (شاخص بین 5/ 0تا 1) از 03/0 درصد به صفر کاهش‌یافته است که حاکی از صحت یافتههای حاصل از بررسی تغییرات کاربری بوده و هر دو مؤید افزایش اراضی بایر و کاهش پوشش گیاهی میباشند. همچنین با بهرهگیری از شاخصهای اقلیمی مدل ایرانی ارزیابی پتانسیل بیابانزایی نتایج حاصل از محاسبات 17 ساله در طی دوره آماری 1376 تا 1392 نشاندهندهی روند کاهشی بیابانزایی در سه کلاس ضعیف، شدید و بسیار شدید و روند افزایشی در کلاس متوسط بوده است. درنهایت با تلفیق یافتههای حاصل از مدل ایرانی و نتایج حاصل از روشهای سنجش‌ازدور، وجود روندی ضعیف از بیابانزایی بر اساس معیار اقلیم در منطقه مورد تائید قرار گرفت.
مسعود برهانی؛ زهرا جابرالانصار
دوره 26، شماره 3 ، مهر 1398، ، صفحه 741-753
چکیده
همبستگی بین پوشش‌گیاهی و عوامل محیطی از مهمترین مباحث مرتبط با ساختار و عملکرد جوامع گیاهی است. عوامل محیطی نظیر اقلیم، توپوگرافی و خاک، می تواند پویایی جوامع گیاهی را دستخوش تغییرات کند. در این پژوهش، اثر عوامل محیطی بر پوشش گیاهی برخی مکان‌های مرتعی منطقه سمیرم استان اصفهان بررسی شد. نمونه‌برداری در 52 مکان مرتعی مورد مطالعه ...
بیشتر
همبستگی بین پوشش‌گیاهی و عوامل محیطی از مهمترین مباحث مرتبط با ساختار و عملکرد جوامع گیاهی است. عوامل محیطی نظیر اقلیم، توپوگرافی و خاک، می تواند پویایی جوامع گیاهی را دستخوش تغییرات کند. در این پژوهش، اثر عوامل محیطی بر پوشش گیاهی برخی مکان‌های مرتعی منطقه سمیرم استان اصفهان بررسی شد. نمونه‌برداری در 52 مکان مرتعی مورد مطالعه به روش تصادفی- سیستماتیک انجام گرفت. در هر مکان، 40 پلات یک متر مربعی در امتداد چهار ترانسکت انداخته و در هر پلات درصد پوشش گونههای گیاهی به روش تخمین نظری اندازه‌گیری شد. لایههای رقومی متغیرهای اقلیمی و توپوگرافی در محیط 1/10 ArcGIS تهیه و مقادیر مربوط به مکان‌های مرتعی استخراج گردید. نمونه‌های خاک از مناطق مورد مطالعه برداشت و برخی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک اندازه‌گیری شد. نتایج حاصل از آنالیز افزونگی (RDA) و تجزیه خوشهای نشان داد که متغیرهای میانگین دمای سالانه، همدمایی و متوسط دما در مرطوبترین فصل، اسیدیته، بافت و ماده آلی خاک و ارتفاع از سطح دریا تاثیرگذارترین عوامل موثر بر درصد پوشش گونههای گیاهی میباشند.
محمد خسروشاهی؛ مرتضی ابطحی؛ محمدتقی کاشکی؛ سکینه لطفی نسب؛ فاطمه درگاهیان؛ زهره ابراهیمی خوسفی
دوره 24، شماره 2 ، تیر 1396، ، صفحه 404-417
چکیده
تا کنون آمارهای متفاوتی از سطح بیابانهای دنیا و ایران به وسیله افراد و سازمانهای مختلف ارایه شده است. دلیل عمده وجود آمار و ارقام متفاوت از عرصه بیابانها، اختلاف عقیده صاحب نظران و دست اندکاران در ارایه تعریفی جامع از بیابان و عوامل موثر در تشکیل آن است. در این مقاله عوامل محیط طبیعی از جمله اقلیم، پوشش گیاهی، ژئومرفولوژی، خاک، زمین ...
بیشتر
تا کنون آمارهای متفاوتی از سطح بیابانهای دنیا و ایران به وسیله افراد و سازمانهای مختلف ارایه شده است. دلیل عمده وجود آمار و ارقام متفاوت از عرصه بیابانها، اختلاف عقیده صاحب نظران و دست اندکاران در ارایه تعریفی جامع از بیابان و عوامل موثر در تشکیل آن است. در این مقاله عوامل محیط طبیعی از جمله اقلیم، پوشش گیاهی، ژئومرفولوژی، خاک، زمین شناسی و هیدرولوژی که اثر مشترک آنها به صورت مستقیم یا غیر مستقیم در پیدایش و سیمای عمومی بیابان نقش دارند بررسی شده است. از این رو برای شناسایی و تعیین محدوده های بیابانی از جنبه عوامل مورد مطالعه، شاخص هایی تعیین و تعریف شد و بر اساس آنها ابتدا پهنه های بیابانی برای هر عامل بصورت انفرادی مشخص شد. سپس با همپوشانی لایه های تهیه شده میزان اشتراک و انفکاک آنها با ارایه نقشه های رقومی و مساحی شده تعیین گردید. نتایج نشان داد بیشترین مساحت مناطق بیابانی ایران با سطحی معادل 693690 و 567711 کیلومتر مربع به ترتیب متأثر از عامل اقلیم و پوشش گیاهی است وکمترین آن در مرحله نخست متعلق به عامل زمین شناسی با سطحی معادل 208041 کیلومتر مربع و بعد از آن به عامل ژئومرفولوژی به مساحت 272258 کیلومتربع می باشد. مساحت مناطق بیابانی ایران از جنبه خاکشناسی نیز سطحی معادل 514930 کیلومتر مربع را در بر می گیرد. مجموع سطوح بیابانی تحت پوشش عوامل پنجگانه اعم از سطوح مشترک و غیر مشترک معادل 907293 کیلومتر مربع برآورد گردید که این مقدار 55 درصد از مساحت کل ایران را در برمیگیرد.
محمدتقی کاشکی؛ رضا غفوریان؛ محمد خسروشاهی
دوره 12، شماره 1 ، خرداد 1384، ، صفحه 1-20
محمد خسروشاهی؛ مجید حسنی؛ شیرین محمدخان؛ عباس عطارپور؛ سید عزیز کرمی؛ ابوالفضل خلیل پور؛ ابراهیم فراهانی؛ حمیدرضا عباسی
دوره 10، شماره 4 ، بهمن 1382، ، صفحه 409-428
جواد ترکان؛ حسین ارزانی
دوره 9، شماره 2 ، شهریور 1381، ، صفحه 605-618
