آذین شرفی؛ سید اکبر جوادی؛ احسان زندی اصفهان؛ محمد جعفری؛ مهشید سوری
دوره 31، شماره 3 ، مهر 1403، ، صفحه 266-283
چکیده
سابقه و هدفگیاهان شورروی گیاهانی هستند که در شرایط آب و خاک بسیار شور رشد کرده و تولید دارند؛ ولی با محصولات کشاورزی بر سر خاک و آب با کیفیت به عنوان منابع اصلی تولید رقابتی ندارند. گیاهان شورروی به دلایل مختلف مانند ویژگی‌های ظاهری، شکل رویشی، فیزیولوژی و مکانیسم‌های تحمل به شوری قادرند شوری بالا را تحمل کنند. اگرچه مطالعات خوبی ...
بیشتر
سابقه و هدفگیاهان شورروی گیاهانی هستند که در شرایط آب و خاک بسیار شور رشد کرده و تولید دارند؛ ولی با محصولات کشاورزی بر سر خاک و آب با کیفیت به عنوان منابع اصلی تولید رقابتی ندارند. گیاهان شورروی به دلایل مختلف مانند ویژگی‌های ظاهری، شکل رویشی، فیزیولوژی و مکانیسم‌های تحمل به شوری قادرند شوری بالا را تحمل کنند. اگرچه مطالعات خوبی در مورد رشد و تحمل به شوری گونه‌های هالوفیت انجام شده است، ولی اطلاعات در مورد جذب عناصر سنگین و توان گیاه پالایی گونه های مختلف هالوفیت اندک است. آلودگی به فلزات سنگین یک مشکل جدی در اراضی مجاور معادن است، که می توان به روش هایی از جمله گیاه پالایی برای اصلاح خاک های آلوده اقدام کرد، ولی مطالعات بیشتری در این زمینه مورد نیاز است. هدف از انجام پژوهش حاضر، ارزیابی پتانسیل چند گونه شورروی در گیاه‌پالایی خاک‌های آلوده معدنی بود.مواد و روش‌هابدین منظور توان چند گونه گیاهی Haloxylon persicum، Tamarix ramossisima و Halocnemum strobilaceum در گیاه پالایی فلزات سنگین آرسنیک، مس، سرب و نیکل در سایت معدن‌کاری میدوک بررسی شد. معدن مس میدوک در ۴۲ کیلومتری شمال شرقی شهر‌بابک در قرار گرفته است. پوشش گیاهی این منطقه شامل بوته‌های کوتاه و درختان جنگلی پراکنده مانند درختان ارژن (Buxus hyrcana)، بادام کوهی (Prunus antarctica)، بنه (Pistacia atlantica)، اسکنبیل (Calligonum comosum)، گز (Tamarix spp.)، قیچ (Astragalus spp.) و گیاهان بوته‌ای مانند جاز (Artemisia sieberi)، ، جفنه (Salsola richteri)، ، ریواس (Rheum ribes)، کنگر (Cirsium vulgare)، جاشیر (Ferula communis) و کاه کوتی (Ziziphora clinopodioides) می باشد. از پنج گونه شوروری مذکور در فاصله‌های 1000، 1500، 2000 و 5000 متری از معدن مس میدوک نمونه‌برداری انجام شد که شامل 4 تکرار و هر تکرار شامل 20 پایه بود. نمونه‌گیری با برداشت گیاه و سپس جداسازی شاخساره (اندام‌های هوایی) و ریشه (اندام زیرزمینی) در زمان گل‌دهی گیاه انجام شد. اندازه‌گیری عناصر مس، نیکل، آرسنیک و سرب با استفاده از دستگاه پلاسمای جفت شده القاییICP-OES انجام شد.نتایجنتایج نشان داد که تفاوت‌های معنادار بین گونه‌های Ha.strobilaceum، Ha.persicum و Ta.ramossisima در مورد مقادیر آرسنیک، مس و سرب در اجزای مختلف گیاهان و خاک مشاهده شده است. گونه Ha.persicum بیشترین مقادیر آرسنیک و مس را در شاخساره، ریشه و خاک داشت. در فاصله 1000 متری، بیشترین غلظت آرسنیک در شاخساره، ریشه و خاک و همچنین مقادیر مس در شاخساره و خاک مشاهده می‌شود. در حالتی که در فاصله 5000 متری، غلظت کمتری از مس در خاک و غلظت بیشتری از آرسنیک در شاخساره و خاک دیده می‌شود. در حالتی که در گونه Ta.ramossisima بیشترین غلظت آرسنیک در ریشه و بیشترین مقدار سرب نیز در شاخساره مشاهده می‌شود. نتایج تائید کننده پتانسیل گیاه‌پالایی هر پنج گونه شورروی برای اصلاح خاک‌های آلوده در فاصله 1000 متری معدن مس بود، در عین حالی که گونه Halocnemum strobilaceum توان بالاتری برای گیاه پالایی خاک های آلوده داشت. همچنین، آلودگی‌های زیست‌محیطی در منطقه فاقد آلودگی تا آلودگی متوسط مشاهده نشد؛ که احتمالا نشان‌دهنده عدم انتقال فلزات سنگین به محصولات کشاورزی در زمین‌های با فاصله بیشتر از معدن بود.نتیجه‌گیریتفاوت‌های معناداری در توزیع و غلظت عناصر بین این گونه‌ها و در فواصل مختلف مشاهده شده است، که این نتایج می‌تواند به درک بهتری از تأثیرات محیطی بر تراکم و توزیع عناصر در گیاهان کمک کند. نتایج این پژوهش پتانسیل گیاه پالایی گونه‌های گیاهی Haloxylon persicum، Tamarix ramossisima و Halocnemum strobilaceum را نشان داد، که بیانگر توان قابل قبول گونه های شورروی برای اصلاح خاک های آلوده معدنی بود. پتانسیل گیاه پالایی گونه Halocnemum strobilaceum بالاتر از سایر گونه ها بود. همچنین، بر اساس شاخص‌های تجمع عناصر و مقدار پایین آلودگی گونه های مورد بررسی در نقاط با فاصله بیشتر از معدن (بیشتر از 1500 متر) نشان داد که به نظر می رسد کشاورزی در منطقه اطراف معدن با رعایت احتیاط و بررسی متناوب منطقه از نظر غلظت فلزات سنگین امکان‌پذیر باشد.
فرهاد رضوی سلیم؛ حسین ارزانی؛ محمد جعفری؛ سید اکبر جوادی
دوره 30، شماره 1 ، فروردین 1402، ، صفحه 39-47
چکیده
تولید علوفه، محصول اصلی مرتع و کالای ملموس ارزشمندی است که ارزشگذاری اقتصادی آن در مراتع احیایی، با توجه به استفاده مستقیم جهت تعلیف و تولیدات دامی، می‌تواند نقش مهمی در برنامه‌ریزی‌های مدیریتی ایفا نماید. در این راستا تحقیق حاضر با هدف ارزشگذاری اقتصادی کارکرد علوفه تولیدی مراتع احیاء‌شده مناطق خشک در شهرستان سربیشه در استان ...
بیشتر
تولید علوفه، محصول اصلی مرتع و کالای ملموس ارزشمندی است که ارزشگذاری اقتصادی آن در مراتع احیایی، با توجه به استفاده مستقیم جهت تعلیف و تولیدات دامی، می‌تواند نقش مهمی در برنامه‌ریزی‌های مدیریتی ایفا نماید. در این راستا تحقیق حاضر با هدف ارزشگذاری اقتصادی کارکرد علوفه تولیدی مراتع احیاء‌شده مناطق خشک در شهرستان سربیشه در استان خراسان جنوبی انجام شد. برای این منظور ابتدا پروژه‌های بوته‌کاری غرب این شهرستان تحت عنوان حسین‌آباد، نازدشت و جنت‌آباد انتخاب گردید. سپس ضمن تعیین توده معرف در هر پروژه، نسبت به استقرار سه ترانسکت 300 متری به فاصله 20 متر از یکدیگر به شکل تصادفی– سیستماتیک اقدام و در طول هر ترانسکت با استقرار 10 پلات 3 مترمربعی تولید سال جاری گونه‌های مورد‌استفاده دام با روش قطع و توزین برداشت گردید. پس از خشک شدن نمونه‌های گیاهی و توزین هر نمونه، با در نظر گرفتن خوشخوراکی و حد بهره‌برداری مجاز مشخص و مقدار علوفه قابل‌برداشت تعیین گردید. جهت ارزشگذاری اقتصادی کارکرد علوفه تولیدی از روش هدونیک استفاده گردید. برای این منظور ابتدا رابطه رگرسیونی بین قیمت نهاده‌های دامی و کل مواد غذایی قابل هضم TDN گونه‌های مورد استفاده دام استخراج گردید. در ادامه با قرار دادن میزان TDN گونه‌های مرتعی در هر پروژه، با استفاده از داده‌های انرژی متابولیسمی طرح ملی تعیین کیفیت علوفه گیاهان مرتعی کشور، ارزش اقتصادی علوفه تولیدی تعیین گردید. نتایج نشان داد قیمت هر کیلوگرم علوفه 5/1046 تومان است. بر‌این‌اساس میزان ارزش اقتصادی علوفه برای هر هکتار از مراتع احیاشده، 318223 تومان و ارزش اقتصادی کل برای مراتع احیایی در 5/4375 هکتار، 1,386,498,185 تومان برآورد گردید. نتایج این تحقیق می‌تواند نقش سرمایه‌گذاری در مرتع را بیش‌از‌پیش آشکار نموده و حتی برای ارائه راهکارهای جدید جهت مشارکت مالی دولت و بهره‌برداران مورد استفاده قرار گیرد. البته لازم است علاوه‌‌بر اقتصاد زیست‌محیطی مراتع، به عملکرد و توان اکولوژیک آن نیز توجه شود تا در درازمدت هم هدف بهره‌برداران و هم هدف مدیران و کارشناسان منابع طبیعی محقق گردد.
معصومه رحیمی دهچراغی؛ حسین ارزانی؛ حسین آذرنیوند؛ محمد جعفری؛ محمدعلی زارع چاهوکی
دوره 30، شماره 1 ، فروردین 1402، ، صفحه 48-59
چکیده
مراتع اکوسیستم‌هایی هستند که علاوه بر تأمین علوفه خدمات و کارکردهای گوناگونی دارند. چنانچه با ارزیابی صحیح، تناسب مرتع برای استفاده‌های مختلف تعیین گردد و با بهره‌برداری اصولی و استفاده از فناوری و روشهای مناسب در هر نوع استفاده، از هزینه‌های مرتع‌داران کم کرد و درآمد آن‌ها را ارتقا داد؛ می‌توان مدیریت بهینه را در مرتع اجرا ...
بیشتر
مراتع اکوسیستم‌هایی هستند که علاوه بر تأمین علوفه خدمات و کارکردهای گوناگونی دارند. چنانچه با ارزیابی صحیح، تناسب مرتع برای استفاده‌های مختلف تعیین گردد و با بهره‌برداری اصولی و استفاده از فناوری و روشهای مناسب در هر نوع استفاده، از هزینه‌های مرتع‌داران کم کرد و درآمد آن‌ها را ارتقا داد؛ می‌توان مدیریت بهینه را در مرتع اجرا کرد. چرای دام، گردشگری، زنبورداری و بهره برداری از گیاهان دارویی از مهمترین استفاده‌های اصلی در مراتع کشور می‌باشد. در این پژوهش چرای دام، گردشگری در سامان عرفی، زنبورداری و بهره‌برداری از گیاهان دارویی در مرتع لار آبسر مازندران مورد بررسی قرار گرفت و تناسب مرتع برای هر نوع استفاده امتیازدهی شد. روش مرتعداری و سیستم‌های چرایی با توجه به وضعیت و گرایش مرتع و در نظر گرفتن عوامل محدودکننده خاک ارائه شد. در ادامه اولویت استفاده از مرتع برای هر یک تعیین شد. هزینه‌ها، درآمد و سود خالص برای هر نوع استفاده بر اساس شرایط روز بازار و نرخ ارز در سال 1400 در طول یک دوره 100 روزه محاسبه گشت. نتایج نشان داد چرای دام یکی از بهره‌برداری‌های مناسب در مرتع لار آبسر است و بهترین دام چراکننده (با توجه به پوشش گیاهی و عوامل محیطی) گوسفند می‌باشد که برخی از تیپ‌های گیاهی با استفاده از روش مرتعداری طبیعی و بخش دیگری از مرتع با روش مرتعداری تعادلی و سیستم‌های چرایی تناوبی و تأخیری، می‌توان مدیریتی خوب اعمال نمود تا موجب افزایش سطح بهره‌وری و ارتقاء وضعیت مرتع باشد و با یک برنامه‌ریزی برای بهره‌برداری اصولی با مدیریت صحیح و ارزان می‌توان مراتع این سامان را مدیریت نمود و ترکیب پوشش گیاهی آن را ارتقاء داد. نتایج نشان داد چنانچه در مرتع دامداری صورت گیرد حدود 42 میلیون تومان عاید مرتعدار خواهد شد و اگر گردشگری، زنبورداری، استحصال گیاهان دارویی اجرا شود؛ در مجموع بیش از 380 میلیون تومان به درآمد مرتعدار افزوده خواهد شد. این افزایش درآمد قادر است معیشت بهره‌بردار (یک خانوار) را بهبود بخشد. و در دامداری حصارکشی مرتع، در زنبورداری استفاده از کندوهای هوشمند و در استفاده دارویی ماشین برداشت گیاهان دارویی پیشنهاد می‌گردد.
محبوبه عباسی؛ محمد جعفری؛ علی طویلی؛ حامد رفیعی؛ شهرام خلیقی سیگارودی
دوره 30، شماره 1 ، فروردین 1402، ، صفحه 164-179
چکیده
یکی از مهمترین کارکردهای اکوسیستمهای مرتعی، ممانعت از فرسایش خاک و افزایش قدرت نگهداشت مواد مغذی، است. پژوهش حاضر، با هدف برجسته نمودن تاثیر تخریب مراتع بر حفظ عناصر غذایی Mg، Ca، N، P و K در خاک و با تأکید بر نقش پوشش گیاهی در ممانعت از هدررفت این عناصر، در درمنه‌‌زارهای حوزه آبخیز سلمان قم، انجام شده است. برای این منظور، در هر یک ...
بیشتر
یکی از مهمترین کارکردهای اکوسیستمهای مرتعی، ممانعت از فرسایش خاک و افزایش قدرت نگهداشت مواد مغذی، است. پژوهش حاضر، با هدف برجسته نمودن تاثیر تخریب مراتع بر حفظ عناصر غذایی Mg، Ca، N، P و K در خاک و با تأکید بر نقش پوشش گیاهی در ممانعت از هدررفت این عناصر، در درمنه‌‌زارهای حوزه آبخیز سلمان قم، انجام شده است. برای این منظور، در هر یک واحد‌های کاری، در طبقات وضعیت ضعیف و خوب مرتع که به‌‌ترتیب، معرف مراتع تخریب شده و تخریب نشده می‌‌باشند؛ از خاک رویشگاه، نمونه‌برداری شد. سپس، با کاربرد مدل پسیاک اصلاح شده (MPSIAC)، میزان خاک فرسایش یافته از هر واحد، برآورد شد. در ادامه، مقدار هدررفت عناصر مغذی با استفاده از نتایج تجزیه خاک و روابط مربوطه، محاسبه و بر مبنای روش هزینه جایگزین؛ با برآورد کود جایگزین، ارزش پولی نگهداشت عناصر غذایی توسط اکوسیستم، محاسبه شد. نتایج نشان داد که؛ تخریب اکوسیستمهای مرتعی منطقه، موجب فرسایش معادل 68/35 تن در هکتار در سال می‌شود که با کاهش عناصر مغذی خاک، سالانه هزینه‌ای معادل 6/11 میلیارد ریال (11606427781 ریال) به خدمات کارکردی اکوسیستم، خسارت وارد می‌کند. همچنین هر هکتار از مراتع خوب منطقه، می‌تواند سالانه از هدررفت عناصر مغذی به ارزش تقریبی 6/335 هزار ریال جلوگیری کند. نتایج حاکی از نقش مؤثر اکوسیستمهای مرتعی در کنترل فرسایش و جلوگیری از هدررفت عناصر مغذی خاک است. آنچه مسلم است، جهت تاکید بیشتر بر نقش اکوسیستمهای مرتعی در کنترل فرسایش خاک؛ توصیه بر این است که در پژوهش‌‌های بعدی، میزان فرسایش خاک، توسط دیگر روشهای رایج نظیر؛ مدل جهانی فرسایش خاک (USLE)، EPM و ...، نیز برآورد و نتایج با همدیگر مقایسه شود.
