معصومه ناروئی؛ مرتضی خداقلی؛ راضیه صبوحی
دوره 31، شماره 3 ، مهر 1403، ، صفحه 284-300
چکیده
سابقه و هدف: شناخت عوامل محیطی مؤثر در استقرار پوشش گیاهی، میتواند به مدیریت صحیح اکوسیستمهای مرتعی کمک کند. رویشگاه مطلوب، تأثیر به سزایی بر بقا و تولیدمثل گونه ها دارد. آشکارسازی تغییرات پارامترهای اقلیمی، بیانگر آن است که تغییرات اقلیمی در ایران شروع شده و ضرورت دارد که رویشگاه بالقوه گونههای شاخص، در حال حاضر ...
بیشتر
سابقه و هدف: شناخت عوامل محیطی مؤثر در استقرار پوشش گیاهی، میتواند به مدیریت صحیح اکوسیستمهای مرتعی کمک کند. رویشگاه مطلوب، تأثیر به سزایی بر بقا و تولیدمثل گونه ها دارد. آشکارسازی تغییرات پارامترهای اقلیمی، بیانگر آن است که تغییرات اقلیمی در ایران شروع شده و ضرورت دارد که رویشگاه بالقوه گونههای شاخص، در حال حاضر و سالهای آینده، تحت مدلهای هشدار اقلیمی، مشخص گردد. با پیشرفت علم آمار و سیستم اطلاعات جغرافیایی، پیشبینی رویشگاه گونههای گیاهی با استفاده از روش های مدلسازی ، میسر شده است. ازاینرو، این پژوهش با هدف تهیه نقشه پیشبینی رویشگاههای گونه Platychaete aucheri بر پایه مدل پیشبینی اقلیمی، در استان سیستان و بلوچستان انجام شد.مواد و روشها: ابتدا با استفاده از 8 ایستگاه سینوپتیک داخل و مناطق مجاور، پایگاه دادهها شامل متغیرهای بارش، دمای شبانه، دمای روزانه و متوسط دما، از سال تاسیس هر ایستگاه تا سال 2019 تشکیل و 19سنجه اقلیمی محاسبه شد. همچنین با استفاده از مدل رقومی ارتفاع با دقت 30 متر، سه متغیر فیزیوگرافی شامل شیب، جهت و ارتفاع تهیه گردید. سپس با استفاده از نقشههای بهنگام شده طرح شناخت مناطق اکولوژیک و بازدیدهای میدانی، نقاط حضور و غیاب گونه P.aucheri مشخص شد. اساس تجزیه و تحلیل به کار برده شده در این تحقیق را رگرسیون لجستیک تشکیل میدهد که بر اساس مقادیر محیط زیستی مربوط به نقاط حضور و غیاب گونه میباشد. با استفاده از رگرسیون لجستیک، رفتار رویش این گونه در منطقه سیستان و بلوچستان مشخص و نقشه مدلسازی شده و معادلات مربوطه در شرایط کنونی محاسبه شد. پس از اطمینان از کارآمد بودن مدل، از دادههای اقلیمی پیشبینی شده توسط مدل گردش عمومی MRI-ESM2-0تحت سناریو 5/4 و 5/8 استفاده گردید و با استفاده از معادلات فعلی و قرار دادن دادههای استخراج شده ازپایگاه، Worldclimeنقشه پراکنش آینده گونه P.aucheriبرای سال 2050 تحت سناریوهای اقلیمی RCP4.5وRCP8.5تولیدگردید. بدین صورت که در مرحله تعریف مدل رگرسیون لجستیک در ArcGIS، به جای نقشه متغیرهای اقلیمی که در مدل وجود دارند نقشههای همان متغیرها که برای سال 2050 پیشبینی شدهاند، جایگذاری گردیدند.نتایج:نتایج حاصل از نقشههای بالقوه نشان داد که پراکنش فعلی گونه، P.aucheriدر بخشهای مرکزی و جنوبی حضور پر رنگتری داشته و با حرکت به سمت مناطق شمالی از درصد حضور گونه کاسته شده است. سطح رویشگاه مناسب (احتمال وقوع بیشتر از 75 درصد) گونه P.aucheri در استان معادل 12873269 هکتار ، تقریبا 71 درصد میباشد. ارزشیابی مدل با استفاده از دادههای حضور و عدم حضور گونه و با استفاده از ضریب آماری کاپا انجام شد در این ارتباط مقدار ضریب آماری کاپا 85/0به دست آمد که با توجه به طبقه بندی ارائه شده از ضرایب کاپا، مدل از دقت خوب و قابل قبولی برخوردار است. نقشههای حاصل از پیشبینی مدل رگرسیون لجستیک نشان میدهد که سطح رویشگاه گونه P.aucheri در سال 2050 تحت هر دو سناریو RCP4.5 و RCP8.5افزایش چشمگیری خواهد یافت و در احتمال وقوع بیشتر از 75 درصد مشاهده میشود که مساحت رویشگاه گونه P.aucheri در استان به ترتیب برابر 15506391 و 17788376 هکتار خواهد شد که به ترتیب سطحی معادل3/85 و 85/97 درصد را به خود اختصاص خواهد داد. تحت سناریوRCP8.5 احتمال وقوع حضور گونه به شدت افزایش خواهد یافت و مشاهده میشود که احتمال حضور این گونه در طبقات پایین 50 درصد به صفر میرسد. نتیجه گیری:در مجموع، تغییر اقلیم و به تبع آن افزایش شاخصههای دمایی، باعث حفظ رویشگاه فعلی، افزایش احتمال حضور گونه در سطح کل استان و گسترش عمودی گونه P.aucheri و حرکت آن به سمت عرضهای جغرافیایی بالاتر در امتداد گرادیان ارتفاعی منطقه، خواهد شد. از این رو، حد بالای مورد انتظار گستره رویشی گونه P.aucheri، طی سه دهه آینده، دستخوش تغییر قرار خواهد گرفت.
سعیده ناطقی؛ مرتضی خداقلی؛ مهشید سوری
دوره 31، شماره 3 ، مهر 1403، ، صفحه 301-322
چکیده
چکیده مقدمه اکوسیستمهای مرتعی دارای اهمیت بهسزایی بوده و نسبت به تغییرات عوامل محیطی حساس هستند. تغییرات اندک دما و رژیم بارندگی و یا سایر وقایع اقلیمی میتواند به طور اساسی ترکیب، توزیع و پراکنش گونههای گیاهی و همچنین تولید آنها را کاهش دهد. برای درک بهتر از تغییرات اقلیم آینده، ضروری است که توزیع کنونی و آینده گونهها ...
بیشتر
چکیده مقدمه اکوسیستمهای مرتعی دارای اهمیت بهسزایی بوده و نسبت به تغییرات عوامل محیطی حساس هستند. تغییرات اندک دما و رژیم بارندگی و یا سایر وقایع اقلیمی میتواند به طور اساسی ترکیب، توزیع و پراکنش گونههای گیاهی و همچنین تولید آنها را کاهش دهد. برای درک بهتر از تغییرات اقلیم آینده، ضروری است که توزیع کنونی و آینده گونهها مشخص شود. مدلسازی توزیع گونهها در حال حاضر تنها وسیلهای است که میتوان به کمک آن ارزیابی مقدار تغییرات توزیع گونههای متعدد را در پاسخ به تغییرات آب و هوایی انجام داد. بنابراین این پژوهش با توجه به اهمیت اقلیم در پراکنش گونههای گیاهی به بررسی پراکنش گونههای گیاهی در آینده با در نظر گرفتن ارتباط بین گونههای مهم مرتعی موجود در استان البرز و عامل اقلیم میپردازد.مواد و روشهادر این پژوهش، چهار گونه گیاهی شامل Stipa arabica، Ferula ovina، Bromus tomentellus، Artemisia aucheri در محدوده استان البرز مورد بررسی قرار گرفتند. جهت تعیین میزان بارش و دما از دادههای ایستگاههای سینوپتیک که توسط روش من- کندال تحلیل روند شدند، استفاده شد. با استفاده از نقشههای طرح شناخت مناطق اکولوژیک موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور و ArcGIS نقشه پوشش گیاهی استان و پراکنش فعلی گونهها، ترسیم و ثبت نقاط حضور و غیاب گونهها انجام شد. به منظور تهیه لایه اطلاعات محیطی 19 بایو اقلیمی برای حال حاضر، محاسبه و برای سال 2050 از سایت WorldClim.org با دقت 30 ثانیه دانلود شدند. این دادهها برای دو سناریو RCP4.5 و RCP8.5 برای دوره آتی بهدست آمد. سپس، مقادیر متغیرهای محیطی به عنوان متغیرهای مستقل و اطلاعات حضور و غیاب گونه به عنوان متغیر وابسته در نرمافزار SPSS وارد شدند و مدل آماری رگرسیون لجستیک از حضور گونههای منتخب حاصل شد. این مدل آماری در محیط نرمافزار ArcGIS تعریف و نقشه بالقوه گونهها تهیه شد. برای اعتبارسنجی مدل نقشههای رویشگاه بالقوه حاصل با استفاده از 22 متغیر مستقل و با کمک ماتریس خطا، از ضریب آماری کاپا استفاده شد.نتایجنتایج بیانگر روندهای صعودی دمایی در تمامی ایستگاهها بوده که 76/65 درصد روندها معنیدار بود. در ارتفاعات شمالی و شرقی استان البرز نیز افزایش میانگین دما خصوصاً در اوایل فصول بهار، اواخر پاییز و زمستان سبب ذوب زودهنگام برف در منطقه شده و با توجه به کاهش بارش در مناطق کوهستانی موجب ایجاد مشکلات زیادی در ذخیره آب خواهد شد. بر اساس پیشبینیهای مدل رگرسیون لجستیک گونه Stipa arabica، 68626 هکتار معادل13 درصد استان، Bromus tomentellus،298842 هکتار معادل58 درصد استان، Ferula ovina، 195465هکتار معادل 38 درصد استان و Artemisia aucheri، 232539هکتار معادل 45 درصد از استان دارای احتمال رخداد طبقه 100-75 درصد جهت حضور این گونهها میباشد. ارزیابی مدل رگرسیون با استفاده از ضریب کاپا به ترتیب برای گونههای Stipa arabica، Bromus tomentellus، Ferula ovina و Artemisia aucheri برابر با 86، 85، 82 و 79 بود که طبق طبقهبندی کخ و اسمیت، مدلهایی با دقت خوب هستند. نقشه 19 بایو اقلیمی تحت دو سناریو 5/4 و 5/8 برای سال 2050 میلادی تهیه گردید. شرایط حاضر مشابه با سناریو 5/4 میباشد ولی در هر دو مدل شاهد کاهش احتمال رخداد طبقه 100-75 درصد در سال 2050 خواهیم بود. همچنین میانگین تمام پارامترهای دمایی در ایستگاه کرج تا سال 2050 در حدود 9/1 درجه سانتیگراد افزایش و مقدار بارش، 33/1 میلیمتر کاهش خواهد داشت.بحث و نتیجهگیری محققین گزارش نمودند اگر چه تغییرات معنیداری در بارش در طول 50 سال گذشته رخ نداده است اما کاهش بارش در ماه آوریل و افزایش بارش در ماه دسامبر و ژوئیه میتواند تغییر اقلیم احتمالی را در این مناطق در آینده مشخص نماید و اقلیم در ایران بهویژه در بهار در حال گرم شدن است که نتایج مطالعه حاضر را تأیید میکند. حداقل و حداکثر ارتفاعی که گونه Stipa Arabica در آنها حضور دارد به ترتیب 1400 و 2400 متر است که نتایج مدلسازی در سال 2050 این حداقل و حداکثر ارتفاع را به ترتیب در سناریو 5/4، 2400-2100 متر و در سناریو 5/8، 2900 متر نشان میدهد. حداقل و حداکثر ارتفاعی که گونه Ferula ovina در آنها حضور دارد به ترتیب 1850 و 2600 متر است. درصورتیکه نتایج مدلسازی در سال 2050 این حداقل و حداکثر ارتفاع را به ترتیب در سناریو 5/4 بدون تغییر و در سناریو 5/8، 3000-2800 متر نشان میدهد. گونه Bromus tomentellus در حال حاضر در ارتفاع 2700-1600 متر قرار گرفته است، در حالی که در سناریو 5/4 (شرایط متعادل) و سناریو 5/8 (سناریو بدبینانه) در ارتفاع بالاتر از 2500 متر میباشد که نشان میدهد این گونه از نظر ارتفاعی تفاوت چندانی نداشته است. حداقل و حداکثر ارتفاعی که گونه Artemisia aucheri در آنها حضور دارد به ترتیب 1600 و 2800 متر است. شیب و دما دو پارامتر اصلی مؤثر بر پراکنش این گونه بوده و به طوری که شیب بر روی عمق خاک تأثیر گذاشته و در نتیجه بر استقرار ریشه مؤثر است. این گونه به دلیل جبران گرما در شرایط بدبینانه به سمت ارتفاعات بالاتر یعنی در حدود 3000 متری جابهجا شده است که نتایج سایر محققین را تأیید مینماید. با افزایش دما در اثر تغییر اقلیم، وسعت رویشگاه گونههای تحت بررسی کاهش خواهد یافت و به سمت مناطقی که مرتفعتر و در نتیجه دارای دمای کمتری باشند، جابهجا خواهند شد.
مرتضی خداقلی؛ راضیه صبوحی؛ مینا بیات؛ پروانه عشوری؛ جواد معتمدی (ترکان)
دوره 29، شماره 4 ، دی 1401، ، صفحه 530-541
چکیده
شناخت عوامل محیطی موثر در استقرار پوشش گیاهی، میتواند به مدیریت صحیح اکوسیستمهای مرتعی کمک کند. رویشگاه مطلوب، تأثیرتأثیر بهسزایی بر بقا و تولید مثل گونهها دارد. با پیشرفت علم آمار و سیستم اطلاعات جغرافیایی، پیشبینی رویشگاه گونههای گیاهی با استفاده از روشهای مدلسازی، میسر شده است. از اینرو، پژوهش حاضر با هدف تهیه ...
بیشتر
شناخت عوامل محیطی موثر در استقرار پوشش گیاهی، میتواند به مدیریت صحیح اکوسیستمهای مرتعی کمک کند. رویشگاه مطلوب، تأثیرتأثیر بهسزایی بر بقا و تولید مثل گونهها دارد. با پیشرفت علم آمار و سیستم اطلاعات جغرافیایی، پیشبینی رویشگاه گونههای گیاهی با استفاده از روشهای مدلسازی، میسر شده است. از اینرو، پژوهش حاضر با هدف تهیه نقشه پیشبینی رویشگاههای گونه B. tomentellus بر پایه مدل پیشبینی اقلیمی، در زاگرس جنوبی (استان فارس) انجام شد. ابتدا با استفاده از 29 ایستگاه سینوپتیک داخل و مناطق مجاور، پایگاه دادهها شامل متغیرهای بارش، دمای شبانه، دمای روزانه و متوسط دما، تشکیل و 19 سنجه اقلیمی محاسبه شد. همچنین با استفاده از مدل رقومی ارتفاع با دقت 30 متر، سه متغیر فیزیوگرافی شامل شیب، جهت و ارتفاع، تهیه شد. سپس با استفاده از نقشههای بهنگام شده طرح شناخت مناطق اکولوژیک و بازدیدهای میدانی، نقاط حضور و غیاب گونه B. tomentellus مشخص شد. با استفاده از رگرسیون لجستیک، رفتار رویش این گونه در منطقه زاگرس جنوبی، مشخص و نقشه مدلسازی شده و معادلات مربوطه در شرایط کنونی، محاسبه شد. با استفاده از معادلات فعلی و قرار دادن دادههای استخراج شده از پایگاهWorldclime ، نقشه پراکنش آینده گونه B. tomentellus، برای سال 2050 تحت سناریوهای اقلیمی RCP4.5 و RCP8.5، تولید گردید. نتایج نشان داد که گونه B. tomentellus تحت سناریوهای RCP4.5 و RCP8.5، بهترتیب معادل 170 و 260 متر به ارتفاعات بالاتر، مهاجرت خواهد کرد. همچنین مساحت مناطق مناسب رویشگاه گونه، از 8/26 درصد مساحت رویشگاههای مرتعی زاگرس جنوبی در شرایط کنونی، به 5/8 درصد تحت شرایط سناریو RCP4.5 و 7/1 درصد تحت سناریو بدبینانه (RCP8.5)، در سال 2050 کاهش خواهد یافت.
لیلا کاشی زنوزی؛ شهرام بانج شفیعی؛ حسین سعادت
دوره 23، شماره 1 ، فروردین 1395، ، صفحه 150-160
چکیده
در این تحقیق بهمنظور بررسی ارتباط پراکنش گونههای مرتعی Astragalus microcephalus, Bromus tomentellus و Onobrichis cornuta با برخی خصوصیات فیریکی و شیمیایی خاک، پس از تلفیق نقشههای کاربری اراضی، درصد شیب و زمینشناسی و تشکیل واحدهای کاری همگن در حوزه آبخیز زیلبرچای، تعداد 35 نمونه پروفیل خاک به روش Stratified Random Sampling تهیه شدند. سپس خصوصیات فیزیکی و شیمیایی ...
بیشتر
در این تحقیق بهمنظور بررسی ارتباط پراکنش گونههای مرتعی Astragalus microcephalus, Bromus tomentellus و Onobrichis cornuta با برخی خصوصیات فیریکی و شیمیایی خاک، پس از تلفیق نقشههای کاربری اراضی، درصد شیب و زمینشناسی و تشکیل واحدهای کاری همگن در حوزه آبخیز زیلبرچای، تعداد 35 نمونه پروفیل خاک به روش Stratified Random Sampling تهیه شدند. سپس خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک شامل بافت، اسیدیته، هدایتالکتریکی، آهک و ماده آلی اندازهگیری شد. با تلفیق نقشه پراکنش گونههای گیاهی با نقشه واحدهای اراضی، عوامل خاک مربوط به هریک از این گونهها بهدست آمد. ابتدا، ارتباط حضور این گونههای مرتعی با عوامل خاک، با استفاده از روش رگرسیون لجستیک بررسی شد و بعد در آن واحدهای اراضی که گونههای مزبور، تشکیل تیپ مرتعی As.mi-Br.to-On.co را دادهاند، نقشه تراکم پوشش گیاهی، با استفاده از تصاویر ماهواره لندست و شاخص NDVI تهیه شد. مقادیر درصد سطحی تراکم پوششی تیپ مرتعی As.mi-Br.to-On.co با استفاده از مدل تراکم سطحی محاسبه گردید. بر اساس نتایج آزمون Paired Samples test بجز اسیدیته و هدایتالکتریکی خاک اختلاف معنیداری بین مقادیر اندازهگیری شده در عمقهای 15-0 و 45-15 سانتیمتری خاک وجود نداشت. تجزیهوتحلیل آماری رابطه خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک در عمقهای 15-0 و 45-15سانتیمتری خاک، بر اساس روش رگرسیون چند متغیره خطی انجام شد. ضریب تبیین مدل رگرسیون چندمتغیره خطی برای تراکم پوششی 30، 50، 65، 85 و 100 درصد برای عمق 15-0 سانتیمتر خاک بهترتیب 47/0، 47/0، 52/0، 74/0 و 74/0 بهدست آمد. همچنین مقادیر ضریب تبیین رگرسیونی در عمق 45-15 سانتیمتری خاک برای عوامل اسیدیته و هدایتالکتریکی خاک در تراکم پوششی 30، 50، 65، 85 و 100 درصد بهترتیب 24/0، 31/0، 32/0، 42/0 و 69/0 محاسبه شدند که نشان میدهد تراکم پوشش گیاهی تیپ مرتعی As.mi-Br.to-On.co تحت تأثیر مقدار ماده آلی و pH و بافت خاک در عمق 15-0 سانتیمتری خاک منطقه مطالعاتی بوده است.
زینب جعفریان؛ حسین ارزانی؛ محمد جعفری؛ قوام الدین زاهدی؛ حسین آذرنیوند
دوره 19، شماره 3 ، آذر 1391، ، صفحه 371-381
چکیده
تعیین ارتباط بین پراکنش گونههای مرتعی غالب و عوامل محیطی در مراتع رینه واقع در دامنه جنوبی کوه دماوند هدف اصلی این تحقیق بود. برای نمونهبرداری از روش نمونهگیری طبقهبندی تصادفی مساوی استفاده شد. با طبقهبندی منطقه به کمک عوامل ارتفاع، شیب و جهت، منطقه به 37 واحد نمونهبرداری تقسیم شد. در سراسر منطقه 750 پلات 1 مترمربعی و ...
بیشتر
تعیین ارتباط بین پراکنش گونههای مرتعی غالب و عوامل محیطی در مراتع رینه واقع در دامنه جنوبی کوه دماوند هدف اصلی این تحقیق بود. برای نمونهبرداری از روش نمونهگیری طبقهبندی تصادفی مساوی استفاده شد. با طبقهبندی منطقه به کمک عوامل ارتفاع، شیب و جهت، منطقه به 37 واحد نمونهبرداری تقسیم شد. در سراسر منطقه 750 پلات 1 مترمربعی و 75 پلات 25 مترمربعی مستقر شد. 150 نمونه خاک نیز از عمق 0-30 سانتیمتری از کل منطقه جمعآوری گردید و در آزمایشگاه، 16 عامل خاکی شامل نیتروژن، ماده آلی، pH، فسفر، نقطه پژمردگی، ظرفیت زراعی، آب قابل دسترس، ظرفیت نگهداری آب، پتاسیم، آهک، رطوبت اشباع، وزن مخصوص ظاهری، وزن مخصوص حقیقی، درصد شن، سیلت و رس اندازهگیری شد. بعد از جمعآوری دادههای اقلیمی 16 عامل اقلیمی شامل میانگین رطوبت نسبی، میانگین بارندگی، میانگین دمای روزانه، میانگین حداقل دما، میانگین حداکثر دمای فصل بهار، تابستان و سالانه به همراه تعداد روزهای یخبندان سالانه، برای مطالعه انتخاب و اقدام به بازسازی دادههای ناقص شد. تصاویر IRS شامل باند قرمز و مادون قرمز نزدیک و باند PAN به همراه تعدادی از باندهای ترکیبی حاصل از نسبتگیری طیفی، تجزیه مؤلفه اصلی و ترکیب باند رنگی با سیاه و سفید بهعنوان دادههای مورد بررسی انتخاب شدند. سپس به کمک رگرسیون لجستیک برای هر گونه رابطه رگرسیون چند متغیره تهیه شد. نتایج نشان داد که از عوامل مورد مطالعه بیشتر عوامل خاکی و شیب، جهت شیب، میانگین حداقل دمای فصل بهار، تعداد روزهای یخبندان، میانگین دمای روزانه تابستان و بیشتر عوامل خاکی وارد روابط رگرسیونی شدند، همچنین دادههای ماهوارهای نیز بهعنوان ابزار مفیدی در نمایش حضور گونههای گیاهی بکار رفتند.
