زهرا زمانی؛ رضا تمرتاش؛ قدرت اله حیدری؛ زینب جعفریان جلودار
دوره 30، شماره 4 ، بهمن 1402، ، صفحه 489-504
چکیده
سابقه و هدف طبق مطالعات انجام شده، فاکتورهای محیطی می‌تواند بر متابولیت‌های ثانویه در گیاهان اعم از اسانس و ترکیب شیمیایی آن تأثیر بگذارد. ازاین‌رو، درک اثر این عوامل و اینکه در میان عوامل محیطی کدام پارامترها نقش مؤثرتری بر کمیت و کیفیت ترکیبات ثانویه مستخرج از گیاهان دارند امری ضروریست. این مطالعه با هدف بررسی و مقایسه اثر خصوصیات ...
بیشتر
سابقه و هدف طبق مطالعات انجام شده، فاکتورهای محیطی می‌تواند بر متابولیت‌های ثانویه در گیاهان اعم از اسانس و ترکیب شیمیایی آن تأثیر بگذارد. ازاین‌رو، درک اثر این عوامل و اینکه در میان عوامل محیطی کدام پارامترها نقش مؤثرتری بر کمیت و کیفیت ترکیبات ثانویه مستخرج از گیاهان دارند امری ضروریست. این مطالعه با هدف بررسی و مقایسه اثر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک و عوامل اقلیمی شامل دما و بارندگی بر ترکیبات شیمیایی اسانس گونه دارویی چای کوهی (Stachys lavandulifolia) در دو دامنه شمالی و جنوبی مرتع باغ تیلک ساری انجام شده است. مواد و روش‌ها این پژوهش در رویشگاه مرتعی باغ تیلک که از مراتع ییلاقی استان مازندران است انجام شد. به منظور نمونه‌برداری نمونه‌های گیاهی، با توجه به پراکنش لکه‌ای گیاه در منطقه، سرشاخه‌های هوایی گیاه به صورت تصادفی در سه لکه انتخابی با سه تکرار از دو دامنه شمالی و جنوبی در اواخر خردادماه برداشت شدند. سپس نمونه‌های خاک نیز در پای گیاه از عمق 30-0 سانتی‌متری برداشت گردید. پس از انتقال نمونه‌ها به آزمایشگاه، اسانس گیاهان توسط دستگاه کلونجر استخراج و ترکیب آنها توسط دستگاه GC و GC/MS مشخص شد. نمونه‌های خاک نیز براساس دستورالعمل‌های موجود اندازه‌گیری و ارزیابی شدند. همچنین، اطلاعات هواشناسی مورد نیاز از ایستگاه هواشناسی کیاسر به‌دست آمد. برای تجزیه‌وتحلیل داده‌های کمی و کیفی خاک و اسانس، ابتدا نرمال بودن داده‌ها با استفاده از آزمون کولموگراف- اسمیرنوف بررسی شد. پس از تأیید نرمال بودن داده‌ها، با استفاده از آزمون T- student مستقل، مقایسه ترکیب‌های شیمیایی گیاه و شاخص‌های کیفیت خاک در دو دامنه شمالی و جنوبی توسط نرم‌افزار SPSS نسخه 22 انجام شد و تحلیل روابط بین داده‌های ترکیب شیمیایی گیاه با شاخص‌های کیفیت خاک و داده‌های اقلیمی با روش تجزیه به مؤلفه‌های اصلی PCA در محیط PC ord5 انجام گردید. نتایج نتایج نشان داد که میزان بازده اسانس در دامنه جنوبی به‌طور معنی‌داری P≤0.05)) بیشتر از دامنه شمالی است. همچنین در میان ترکیبات به‌دست آمده از اسانس، ترکیبات α-Pinene، α-Fenchene، p-cymene، Sabinene، Thymol، α –Thujene، Limonene، GermacreneD، bicyclogermacrene و cis-sabinene hydrate با بالاترین مقدار، اختلاف معنی‌داری را از خود در دو دامنه نشان دادند. داده‌های حاصل از تجزیه مؤلفه‌های اصلی در ارتباط با عوامل خاکی و اقلیمی با ترکیبات اسانس حکایت از آن دارد که فاکتورهای شیمیایی خاک شامل هدایت الکتریکی، ماده آلی، منیزیم، شاخص پایداری خاکدانه، وزن مخصوص ظاهری، شن و سیلت ارتباط قوی تری در مقایسه با سایر فاکتورها دارند. همچنین در این تحلیل فاکتورهای خاکی از قبیل وزن مخصوص ظاهری، اسیدیته، کلسیم، شن و عامل اقلیمی دما ارتباط مثبت و مستقیمی با ترکیبات Sabinene، β- Pinene، Myrcene، α-phellandrene، p-cymene، Limonene، cis-sabinene hydrate، thymol، Germacrene D، bicyclogermacrene و Phytol دارند. همچنین فاکتورهای خاکی از قبیل هدایت الکتریکی، ماده آلی، وزن مخصوص ظاهری، سیلت، آهک، فسفر، سدیم، نسبت جذب سدیم و عامل اقلیمی بارندگی رابطه منفی و معکوس با ترکیبات Cyclofenchene، 1-8-Cineole، cis-ocimene، α-Terpineol، Terpinene -4- acetate، Bicyclo، Caryophyllene و Hexadecanoic acid برقرار کردند. نتیجه‌گیری دستاورد حاصل از این پژوهش گویای آن است که عملکرد کمی و کیفی گیاهان دارویی متأثر از عواملی مانند نوع گونه، خصوصیات اقلیمی، ویژگی های خاک و شرایط توپوگرافی بوده و تأثیر عوامل محیطی بر اجزای متابولیت های ثانویه می تواند به دلیل اثرهای مختلف این عوامل بر مسیرهای بایو سنتزی این ترکیب ها در گیاه باشد. همچنین این مطالعه نشان داد که میزان بازده اسانس دریافتی از گیاه چای کوهی در دامنه جنوبی رویشگاه باغ تیلک به‌طور معنی‌داری بیشتر از دامنه شمالی می باشد، ازاین‌رو توصیه می‌گردد برای بهره برداری این دامنه بیشتر مدنظر قرار گیرد.
الهام فخیمی؛ جواد معتمدی (ترکان)؛ زینب قلی پور
دوره 30، شماره 1 ، فروردین 1402، ، صفحه 60-93
چکیده
با استفاده چندمنظوره از مراتع، می‌‌توان فشار چرا در مراتع را کاهش داد و گام مهمی، جهت حفظ اکوسیستم‌‌های مرتعی و ارتقاء خدمات اکوسیستمی مرتبط با آنها، برداشت. ازاین‌رو، پژوهش حاضر باهدف مشخص نمودن اولویت استفاده چندمنظوره از پوشش گیاهی مراتع کوهستانی کوهرنگ از جنبه‌‌های چرای دام، پرورش زنبورعسل و بهرهبرداری از گیاهان ...
بیشتر
با استفاده چندمنظوره از مراتع، می‌‌توان فشار چرا در مراتع را کاهش داد و گام مهمی، جهت حفظ اکوسیستم‌‌های مرتعی و ارتقاء خدمات اکوسیستمی مرتبط با آنها، برداشت. ازاین‌رو، پژوهش حاضر باهدف مشخص نمودن اولویت استفاده چندمنظوره از پوشش گیاهی مراتع کوهستانی کوهرنگ از جنبه‌‌های چرای دام، پرورش زنبورعسل و بهرهبرداری از گیاهان دارویی، انجام شد. برای این منظور، کلاس هر یک از گونههای گیاهی برای انواع استفاده، مشخص گردید و با مقایسه کلاس‌‌های مختلف و لحاظ نمودن گونههای مرغوب (گیاهان کلاس I و II) برای چرای دام؛ اولویت استفاده از هرگونه، تعیین شد. در آخر، بر مبنای سهم انواع استفاده برای مجموع گونههای گیاهی موجود در ترکیب گیاهی، نسبت به نوع استفاده چندمنظوره از پوشش گیاهی، تصمیم گرفته شد. بر مبنای نتایج، 178 گونه گیاهی متعلق به 32 خانواده و 138 جنس در ترکیب گیاهی منطقه، پراکنش دارند. از جنبه چرای دام، به ترتیب 79/11، 21/29، 31/48 و 67/10 درصد از گونه‌‌ها، دارای کلاس خوشخوراکی I، II، Ш قابل چرا و Ш غیرقابل چرا، می‌‌باشند.از نظر زنبور داری، گیاهان با جذابیت خوب (کلاس I)، جذابیت متوسط (کلاس II)، جذابیت کم (کلاس III قابلاستفاده) و گیاهان بدون جذابیت (کلاس III بدون استفاده)، به ترتیب 79/11، 94/44،49/4 و 76/38 درصد از سهم گونه‌‌ها در ترکیب گیاهی را تشکیل می‌‌دهند. گونههای خوراکی و دارویی قابلاستفاده حدود 50 درصد ترکیب گیاهی را شامل می‌‌شوند که به ترتیب 10/19، 85/16، 92/12 و 50 درصد از گونه‌‌ها، دارای کلاس مطلوبیت I، II، Ш قابلاستفاده دارویی و Ш غیر قابلاستفاده دارویی، می‌‌باشند. ضمن اینکه، 53/18 درصد گیاهان دارویی، قابل چرای دام هستند و در کلاس خوشخوراکی I و II ازلحاظ چرای دام قرار دارند. نتایج بیانگر آن است که بهرهبرداری از گیاهان دارویی در معیشت بهره‌برداران منطقه مؤثر است و با توجه به فنولوژی گونههای گیاهی و قطعه‌‌بندی مرتع، می‌‌توان در چارچوب استفاده چندمنظوره، از پوشش گیاهی بهرهبرداری کرد.
اسد صادقپور؛ جواد معتمدی؛ اسماعیل شیدای کرکج؛ مصطفی غنمی جابر
دوره 25، شماره 4 ، بهمن 1397، ، صفحه 944-955
چکیده
شناخت گیاهان دارویی، اندازه‌گیری ویژگی‌های ساختاری و شاخص‌های تنوع گونه‌ای آنها یکی از ملزومات اساسی به‌منظور تعیین شایستگی مراتع برای بهرهبرداری از گیاهان دارویی است. در این راستا، این پژوهش در مراتع کوهستانی عنبران انجام شد. برای این منظور، با کاربرد 320 پلات یک مترمربعی که با فاصله 10 متر از همدیگر در امتداد ترانسکت‌های 100 ...
بیشتر
شناخت گیاهان دارویی، اندازه‌گیری ویژگی‌های ساختاری و شاخص‌های تنوع گونه‌ای آنها یکی از ملزومات اساسی به‌منظور تعیین شایستگی مراتع برای بهرهبرداری از گیاهان دارویی است. در این راستا، این پژوهش در مراتع کوهستانی عنبران انجام شد. برای این منظور، با کاربرد 320 پلات یک مترمربعی که با فاصله 10 متر از همدیگر در امتداد ترانسکت‌های 100 متری در 16 توده معرف مرتبط با تیپ‌های گیاهی مستقر شده بودند، از پوشش گیاهی آماربرداری شد و مقادیر شاخص‌های تنوع گونه‌ای در طبقات مختلف ارتفاعی و جهات جغرافیایی محاسبه گردید. بر مبنای نتایج، 16 گونه دارویی در ترکیب گیاهی پراکنش دارد که مقدار اهمیت نسبی آنها از 9/0 تا 59 درصد متغیر می‌باشد. بیشترین اهمیت نسبی مربوط به گونههای Verbascum erianthum، Cynodon dactylon و Acroptilon repens و کمترین اهمیت نسبی مربوط به گونههایPapaver acrochaetum، Hyoscyamus arachnoideus، Iris falcifolia، Allium scabriscapum وMatricaria chamomilla می‌باشد. نتایج نشان داد مقادیر شاخص‌های تنوع گونه‌ای شانون- واینر گیاهان دارویی در طبقه ارتفاعی 1750-1500 متر و 2000-1750 متر به‌ترتیب 569/0 و 651/0 است که اختلاف معنی‌داری با همدیگر ندارند. مقدار شاخص مذکور در جهت‌های شمالی و جنوبی نیز برابر 691/0 و 511/0 است که جهت شمالی از مطلوبیت تنوع گونه‌ای بیشتری نسبت به جهت جنوبی برخوردار است. ازاین‌رو با توجه به دامنه تغییر مقادیر شاخص تنوع گونه‌ای شانون- واینر (5/4 – 0)، به نظر می‌رسد مراتع مورد بررسی از نظر تنوع گونه‌ای گیاهان دارویی، مطلوبیت خوبی نداشته باشند که ضرورت دارد با اعمال مدیریت مستقیم، نسبت به افزایش تنوع گونه‌ای اقدام نمود. یافته‌های این پژوهش می‌تواند به‌منظور مکان‌یابی رویشگاههای گیاهان دارویی برای حفاظت، بهرهبرداری، بذرگیری و تأمین بخشی از درآمد دامدارن مورد استفاده قرار گیرد.
علیرضا قاسمی آریان؛ جواد ایزدی؛ محمدرضا سعید افخم الشعرا؛ روزبه اجلالی
دوره 15، شماره 4 ، اسفند 1387، ، صفحه 455-463
چکیده
گیاه کندل یک گونه صنعتی، دارویی و علوفه‌ایست که در آسیای مرکزی و از جمله ایران می‌‌روید. در سالهای اخیر به علت استفاده بی‌رویه، رویشگاههای آن در کشور در حال تخریب می‌باشد. یکی از روشهای احیاء رویشگاه این گونه گیاهی، بهبود عملیات بذرکاری می‌باشد. اگر زمان کاشت منطبق بر دمای مناسب جوانه‌زنی گیاه در منطقه شود، شانس جوانه‌زنی ...
بیشتر
گیاه کندل یک گونه صنعتی، دارویی و علوفه‌ایست که در آسیای مرکزی و از جمله ایران می‌‌روید. در سالهای اخیر به علت استفاده بی‌رویه، رویشگاههای آن در کشور در حال تخریب می‌باشد. یکی از روشهای احیاء رویشگاه این گونه گیاهی، بهبود عملیات بذرکاری می‌باشد. اگر زمان کاشت منطبق بر دمای مناسب جوانه‌زنی گیاه در منطقه شود، شانس جوانه‌زنی بذرها افزایش مییابد. در این پژوهش، از یک طرح آزمایشی کاملا تصادفی با آزمایشهای فاکتوریل 5×2 با دو عامل درجه حرارت با پنجسطح3 6، 9، 12 و 15 درجه سانتیگراد و عامل شستشو با دو سطح (بدون شستشو و با شستشو) با 4 تکرار در هر تیمار استفاده شد. نتایج این تحقیق نشان داد که عامل شستشو بر جوانه‌زنی بذر کندل بی اثر بوده, ولی عامل درجه حرارت تأثیر مستقیم بر جوانه‌زنی آن دارد. اصلیترین نتیجه تحقیق حاضر عبارت است از : بهترین درجه حرارت برای جوانه‌زنی بذر کندل دمای 3 درجه سانتیگراد می‌باشد و هر چه از این دما بالاتر رویم درصد جوانه‌زنی کمتر شده بهنحوی که در دمای 15 درجه سانتیگراد جوانه‌زنی بذرها به صفر می‌رسد. بنابراین در کشت مکانیزه این گیاه, بهتر است به جای کشت فصل کاشت، بازه کاشت با دامنه دمایی متوسط 3 درجه سانتیگراد را بکار برد.
