سیدمحمدرضا حبیبیان؛ حسین بارانی
دوره 26، شماره 4 ، دی 1398، ، صفحه 809-823
چکیده
تخریب مراتع، اعمال چرای بی‌رویه و ضعف مدیریت صحیح چرا از موضوعاتی است که تعادل اکوسیستم‌های مرتعی را به هم زده و بقای زندگی شبانی را به مخاطره انداخته است. بنابراین شناخت عوامل مؤثر بر مدیریت چرا به عنوان قدم اولیه برای بهبود و تبدیل این وضعیت به حالت پایدار ضرورت دارد. این تحقیق در زیستبوم عشایر طایفه‌ی شش بلوکی از ایل قشقایی در ...
بیشتر
تخریب مراتع، اعمال چرای بی‌رویه و ضعف مدیریت صحیح چرا از موضوعاتی است که تعادل اکوسیستم‌های مرتعی را به هم زده و بقای زندگی شبانی را به مخاطره انداخته است. بنابراین شناخت عوامل مؤثر بر مدیریت چرا به عنوان قدم اولیه برای بهبود و تبدیل این وضعیت به حالت پایدار ضرورت دارد. این تحقیق در زیستبوم عشایر طایفه‌ی شش بلوکی از ایل قشقایی در استان‌های فارس و بوشهر در سال 1395 انجام گرفت. روش جمعآوری اطلاعات در این تحقیق، کتابخانه‌ای و میدانی (پرسشنامه و مصاحبه) بود. از 40 بهرهبردار خبره و 25 کارشناس خبره مرتبط با موضوع تحقیق، پرسشنامه ویژه مقایسات زوجی تکمیل گردید. برای تعیین و مقایسه وزن و اولویت عوامل مؤثر بر مؤلفه‌های مدیریت چرا از دو دیدگاه بهرهبرداران و کارشناسان از روشهای توصیفی و آماری ناپارامتریک استفاده شد. نتایج نشان داد که در اکثر موارد بین دو دیدگاه از نظر وزن‌دهی و اولویتبندی به عوامل مؤثر بر مؤلفه‌های مدیریت چرا تفاوت معنیداری وجود دارد(01/0p<). همچنین در بسیاری از موارد، تفاوت وزنی بسیار بالا بوده و در برخی از موارد، میزان تفاوت نظرات بین دو گروه پاسخگو ناچیز میباشد. برای تلفیق دو دیدگاه بهرهبرداران و کارشناسان از روش AHPبهرهگیری شد. نتایج نشان داد که در این روش ، اشتراک دو دیدگاه 6/72 درصد میباشد. حمایت دولت از طریق تامین علوفه و آب در خشکسالی‌ها، هماهنگی کارشناسان با بهرهبرداران در تعیین تقویم کوچ، جلوگیری از تغییر کاربری اراضی مرتعی در ییلاق و تثبیت ایل راه‌ها و به ثبت رساندن حق ارضی عشایر جهت انجام کوچ از جمله پیشنهادهای اجرایی این تحقیق جهت ساماندهی کوچ زود هنگام به مراتع ییلاقی و بهبود مدیریت چرا می‌باشند.
سمیرا حاجی پور؛ حسین بارانی؛ حسن یگانه؛ احمد عابدی سروستانی
دوره 26، شماره 3 ، مهر 1398، ، صفحه 531-542
چکیده
چرای دام یکی از مهمترین عوامل مؤثر بر خاک و پوشش گیاهی است که میتواند از جهات مختلف بر ساختار و کارکرد پوشش گیاهی تأثیرگذار باشد. این تحقیق در پاییز ۱۳۹۶ و با هدف بررسی عوامل مؤثر بر تکرار و شدت چرای دام در مرتع انجام شد. جامعه آماری پژوهش را سرپرستان خانوار عشایر شهرستان کوهدشت تشکیل داده است. با بهرهگیری از فرمول کوکران، از ...
بیشتر
چرای دام یکی از مهمترین عوامل مؤثر بر خاک و پوشش گیاهی است که میتواند از جهات مختلف بر ساختار و کارکرد پوشش گیاهی تأثیرگذار باشد. این تحقیق در پاییز ۱۳۹۶ و با هدف بررسی عوامل مؤثر بر تکرار و شدت چرای دام در مرتع انجام شد. جامعه آماری پژوهش را سرپرستان خانوار عشایر شهرستان کوهدشت تشکیل داده است. با بهرهگیری از فرمول کوکران، از میان ۱۰۳۸ خانوار عشایر مناطق ییلاقی شهرستان کوهدشت، ۳۱۰ سرپرست خانوار به روش نمونهگیری تصادفی طبقه‌بندی شده انتخاب شدند که پرسشنامه شامل ۷ سوال باز و ۱۷ سوال بسته بود. برای سنجش روایی از نظرات اساتید استفاده شد و اطلاعات مورد نیاز پژوهش با انجام مصاحبه حضوری و از طریق پرسشنامهها جمعآوری شد. برای سنجش پایایی اطلاعات از آلفای کرونباخ استفاده گردید که مقدار آلفای کرونباخ برای ۳۰ نمونه اولیه ۸۵/۰ بدست آمد. ضریب همبستگی کندال تائو نشان داده است که بین شاخص عوامل مؤثر بر تکرار چرای دام با متوسط درآمد سالانه و متوسط هزینه سالانه خانوار بهرهبرداران، میزان زایش سالانه ۱۰ رأس دام و فاصله بین مراتع ییلاقی و قشلاقی ارتباط معنیداری برقرار است و بین شاخص عوامل مؤثر بر شدت چرای دام با میزان زایش سالانه ۱۰ رأس دام رابطه معنیداری وجود دارد. یافتههای حاصل از آزمون من ویتنی نیز نشان داد که بین شاخص عوامل تکرار چرای دام و شدت چرا با داشتن مرتع قشلاقی تفاوت معنیداری وجود دارد. همچنین نتایج بدست آمده از آزمون کروسکال والیس نشان داده است که شاخص عوامل مؤثر بر تکرار چرا و شدت چرا با نوع بهرهبرداری از مرتع نیز تفاوت معنیداری وجود ندارد.
سیدمحمدرضا حبیبیان؛ حسین بارانی؛ احمد عابدی سروستانی
دوره 26، شماره 3 ، مهر 1398، ، صفحه 551-569
چکیده
اعمال مدیریت چرا از دو دیدگاه کارشناسان و بهرهبرداران بومی هر کدام به تنهایی تا کنون نا کارآمد بوده است. برای حل این مشکل، شناخت عوامل موثر بر مدیریت سنتی(بهرهبرداران عشایری) و مدیریت کارشناسی(فنی) چرا و مراتع به بهرهبرداری مطلوب از مرتع کمک می‌نماید. به منظور تعیین و اولویتبندی مهمترین عوامل موثر بر مدیریت چرا در زیستبوم ...
بیشتر
اعمال مدیریت چرا از دو دیدگاه کارشناسان و بهرهبرداران بومی هر کدام به تنهایی تا کنون نا کارآمد بوده است. برای حل این مشکل، شناخت عوامل موثر بر مدیریت سنتی(بهرهبرداران عشایری) و مدیریت کارشناسی(فنی) چرا و مراتع به بهرهبرداری مطلوب از مرتع کمک می‌نماید. به منظور تعیین و اولویتبندی مهمترین عوامل موثر بر مدیریت چرا در زیستبوم عشایر قشقایی(طایفه شش بلوکی) در سال‌های 1394 و 1395، اقدام به نمونه آماری به تعداد 405 خانوار(با استفاده از فرمول کوکران) از گروه بهرهبرداران عشایری و نیز 45 نفر از گروه کارشناسان مطلع و خبره در زمینه کوچ و مدیریت چرای دام در استان‌های فارس و بوشهر شد. روش تحقیق، پیمایش توصیفی و تحلیلی و ابزار تحقیق پرسشنامه همراه با مصاحبه بود. در این تحقیق نظرات دو گروه آماری در قالب طیف (پنج گزینه‌ای) لیکرت جمع آوری شد و سپس از طریق آزمون‌های ناپارامتریک مانند مان ویتنی و کروسکال والیس مورد مقایسه آماری قرار گرفت. نتایج نشان داد که نظرات کارشناسان و بهرهبرداران در اولویتبندی عوامل موثر بر مولفه‌ها و زیر مولفه‌های مدیریت چرا در اکثر موارد، تفاوت معنیداری وجود دارد(01/0 p<). در برخی موارد، میزان اختلاف نظرات بین دو گروه پاسخگو ناچیز میباشد. از نتایج تلفیق دو دیدگاه کارشناسان و بهرهبرداران می‌توان عوامل مؤثر بر مولفه زمان چرا (کاهش بارندگی و خشکسالی‌های پی در پی، وقوع سرمای زودرس در ییلاق، وقوع گرمای زودرس در قشلاق، کافی بودن علوفه در مرتع، کمبود آب در مراتع قشلاقی)، مولفه پراکنش مکانی چرا (نقش چوپان در هدایت گله، چگونگی توزیع منابع آب در مرتع)، مولفه نوع و ترکیب دام (شرایط پستی و بلندی مرتع، فاصله از منابع آب، نوسانات اقلیمی و وقوع خشکسالی‌های پی در پی) و همچنین مولفه تعداد دام (معیشت بهرهبردار، خشکسالی و نوسانات اقلیمی و میزان بارش‌های سال) را بر شمرد. به طور کلی بین نظرات کارشناسان در خصوص پاسخگویی به پرسش‌های تحقیق، همگنی بیشتری وجود دارد ولی بین نظرات بهرهبرداران(چه بین تیره‌ها و چه بین بنکوهای مختلف) همگنی کمتری وجود دارد.
لیلا خاکی پور؛ حسین بارانی؛ احمد عابدی سروستانی؛ سعید غلامرضایی
دوره 25، شماره 4 ، بهمن 1397، ، صفحه 805-816
چکیده
این تحقیق با هدف بررسی الگوی تقسیم کار حاکم بر فعالیت‌های مدیریتی مراتع نزد خانواده‌های عشایری و نیز بررسی نقش زنان در مدیریت مراتع در سامان‌های عرفی عشایری در منطقه شول‌آباد شهرستان الیگودرز واقع در استان لرستان انجام گردید. این تحقیق به شیوه پیمایشی انجام شد. به‌طوری که در بخش اول تحقیق با استفاده از شیوه مشاهده و مصاحبه نامنظم ...
بیشتر
این تحقیق با هدف بررسی الگوی تقسیم کار حاکم بر فعالیت‌های مدیریتی مراتع نزد خانواده‌های عشایری و نیز بررسی نقش زنان در مدیریت مراتع در سامان‌های عرفی عشایری در منطقه شول‌آباد شهرستان الیگودرز واقع در استان لرستان انجام گردید. این تحقیق به شیوه پیمایشی انجام شد. به‌طوری که در بخش اول تحقیق با استفاده از شیوه مشاهده و مصاحبه نامنظم (آزاد) دادههایی حاصل گردید و بعد داده‌های حاصل در طرح پرسشنامه استفاده شد. در تعیین حجم نمونه از جدول کرجسی و مورگان استفاده شد. در بخش کمی تعداد 44 پرسشنامه با سئوالات باز در بین زنان عشایر تکمیل شد. مدیریت مراتع در سه بخش بهرهبرداری، حفاظت و احیاء و توسعه بررسی گردید. یافتههای این تحقیق نشان داد الگوی تقسیم کار حاکم بر فعالیت‌های این خانوادهها به گونهای است که زنان بیشترین نقش خود را در بهرهبرداری مراتع ایفاء میکنند و در بخشهای حفاظت و احیاء مراتع نقش کمتری دارند. همچنین نتایج این تحقیق نشان داد زنان عشایر همانند گذشته در زمینه تولید محصولات دامی و فراوردههای لبنی و نیز برداشت گیاهان دارویی و خوراکی نقش قابل توجهی داشته و سهم عمدهای در تولید و عرضه این محصولات دارند.
سید محمد رضا حبیبیان؛ حسین بارانی؛ احمد عابدی سروستانی؛ عادل سپهری
دوره 25، شماره 3 ، آذر 1397، ، صفحه 475-488
چکیده
شیوه زندگی عشایری بر سه مولفه، کوچ، دام و مرتع استوار است. خشکسالی‌ها اثرات قابل توجهی بر کاهش تولیدات علوفه و خوراک دام عشایر می‌گذارد. این شیوه به دلیل وابستگی شدید به مراتع برای تعلیف دام خسارات جبران ناپذیری را متحمل می شوند. بنابراین مشخص کردن میزان و درصد وابستگی دام عشایر به مرتع در خشکسالی و ترسالی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار ...
بیشتر
شیوه زندگی عشایری بر سه مولفه، کوچ، دام و مرتع استوار است. خشکسالی‌ها اثرات قابل توجهی بر کاهش تولیدات علوفه و خوراک دام عشایر می‌گذارد. این شیوه به دلیل وابستگی شدید به مراتع برای تعلیف دام خسارات جبران ناپذیری را متحمل می شوند. بنابراین مشخص کردن میزان و درصد وابستگی دام عشایر به مرتع در خشکسالی و ترسالی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. نظر به نقش و اهمیت مراتع در تامین علوفه دام‌های عشایر، این تحقیق در زیستبوم ایل قشقایی(طایفه شش بلوکی) طی دو سال 1393 و 1394 انجام گرفت تا میزان وابستگی دام به مرتع، پس جر مزارع و علوفه دستی به تفکیک در ییلاق و قشلاق در ترسالی‌ها و در خشکسالی‌ها مشخص شود. روش جمعآوری اطلاعات در این تحقیق، کتابخانه‌ای و میدانی (پرسشنامه و مصاحبه) بود. برای تعیین حجم نمونه از روش کوکران استفاده شد. روایی-پایایی پرسشنامه انجام شد. از 405 خانوار عشایری نمونه پرسشنامه تکمیل و مصاحبه انجام و نسبت به جمعآوری و طبقه‌بندی اطلاعات مورد نیاز تحقیق اقدام شد. سپس با استفاده از نرم‌افزارهای آماری، داده‌های به دست آمده مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت. نتایج تحقیق نشان داد که بین تیره‌های مختلف عشایر طایفه شش بلوکی از نظر درصد وابستگی دام به مرتع، پسچر و تغذیه دستی در ترسالی‌ها و خشکسالی‌ها، تفاوت معنیداری(01/0 P<) وجود دارد. به طوری که در تیره‌های عشایر مورد بررسی، وابستگی دام به مرتع در تر سالی 35/53 درصد، در خشکسالی 8/34 درصد، وابسنگی دام به پسچر مزارع در ییلاق در ترسالی 6/25 درصد و در خشکسالی 5/30 درصد، وابستگی دام به علوفه دستی در قشلاق در تر سالی 9/20 درصد و در خشکسالی 6/34 درصد بدست آمد. ضمنا در این بررسی مشخص شد که هنوز با وجود تخریب شدید مراتع، درصد وابستگی دام‌های عشایر تیره‌های مذکور به مراتع چشمگیر است و به نظر می‌رسد، همین مسئله موجب شده تا هنوز کوچ عشایر به شیوه سنتی تداوم داشته باشد.
سمانه محمدی؛ حسین بارانی
دوره 25، شماره 3 ، آذر 1397، ، صفحه 562-576
چکیده
هدف از این تحقیق ارزیابی اثرات اقتصادی-اجتماعی طرح‌های مرتعداری درحوزه شهرستان مشهد است. به این منظور طرح‌های مرتعداری که از سال 1372 تا 1391 به تصویب رسیده اند، 16 طرح مرتعداری در قالب طرح‌های اجرا شده، طرح‌های اجرا نشده و طرح‌های در حال اجرا بررسی شدند. به منظور رسیدن به این هدف پرسشنامه‌هایی تهیه شد و با توجه به 15 سامان عرفی، 48 نمونه ...
بیشتر
هدف از این تحقیق ارزیابی اثرات اقتصادی-اجتماعی طرح‌های مرتعداری درحوزه شهرستان مشهد است. به این منظور طرح‌های مرتعداری که از سال 1372 تا 1391 به تصویب رسیده اند، 16 طرح مرتعداری در قالب طرح‌های اجرا شده، طرح‌های اجرا نشده و طرح‌های در حال اجرا بررسی شدند. به منظور رسیدن به این هدف پرسشنامه‌هایی تهیه شد و با توجه به 15 سامان عرفی، 48 نمونه به طور تصادفی انتخاب شد. پرسشنامهها در سفرهایی که به مناطق هدف صورت گرفت توسط بهرهبرداران پاسخ داده شدند و اطلاعات بدست آمده با استفاده از آمار توصیفی و استنباطی در نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج نشان داد که مرتعداران اجرای این طرح‌ها را اثربخش میدانند اما در این میان با مشکلات زیادی نیز مواجه هستند. در مناطق طرح‌های اجرا نشده، بهرهبرداران معتقدند این طرح‌ها نمی‌توانند بسیاری از مشکلات آنان را مرتفع سازند اما با وجود تمامی این مشکلات، امید دارند که اجرای این طرح‌ها از مسائل مربوط به مرتع از جمله مالکیت مرتع خواهد کاست و سندی که بعد از تصویب طرح برای مرتع آنها منظور می گردد آنها را صاحب امتیاز خواهد کرد. در نهایت با توجه به پاسخ بهرهبرداران و مصاحبههای زیادی که انجام شد، طرح‌های مرتعداری از دیدگاه اقتصادی-اجتماعی، مثبت ارزیابی می‌شود
سید محمد رضا حبیبیان؛ حسین بارانی؛ احمد عابدی سروستانی؛ عادل سپهری
دوره 25، شماره 2 ، مرداد 1397، ، صفحه 399-416
چکیده
به منظور شناسایی و تحلیل مهمترین عوامل موثر بر کوچ زودهنگام و بهنگام به مراتع ییلاقی در زیستبوم عشایر قشقایی (طایفه شش بلوکی) در سال 1394، اقدام به نمونه آماری به تعداد 405 خانوار از گروه بهرهبرداران عشایری و نیز 45 نفر از گروه کارشناسان مطلع و خبره در زمینه کوچ و مدیریت چرای دام در استان‌های فارس و بوشهر شد. روش تحقیق، پیمایش توصیفی ...
بیشتر
به منظور شناسایی و تحلیل مهمترین عوامل موثر بر کوچ زودهنگام و بهنگام به مراتع ییلاقی در زیستبوم عشایر قشقایی (طایفه شش بلوکی) در سال 1394، اقدام به نمونه آماری به تعداد 405 خانوار از گروه بهرهبرداران عشایری و نیز 45 نفر از گروه کارشناسان مطلع و خبره در زمینه کوچ و مدیریت چرای دام در استان‌های فارس و بوشهر شد. روش تحقیق، پیمایش توصیفی و تحلیلی و ابزار تحقیق پرسشنامه همراه با مصاحبه بود. در این تحقیق نظرات دو گروه آماری در قالب طیف (پنج گزینه‌ای) لیکرت جمعآوری شد و سپس از طریق آزمون‌های پارامتریک و ناپارامتریک از جمله: آنالیز تجزیه واریانس، u مان ویتنی، کروسکال والیس مورد مقایسه قرار گرفت. نتایج نشان داد که بین نظرات کارشناسان و بهرهبرداران از نظر اولویت عوامل موثر، تفاوت معنیداری (01/0p<) وجود دارد. به طوری که کارشناسان مهمترین عوامل موثر بر کوچ زودهنگام را به ترتیب اولویت: ناکافی بودن علوفه در مراتع قشلاقی، گرمای زودرس در قشلاق، کاهش بارندگی و خشکسالی‌های پی در پی، نداشتن پروانه چرا در قشلاق و از بین رفتن مراتع میان‌بند نسبت به بقیه عوامل میدانند در حالی که بهرهبرداران مهمترین عوامل موثر بر کوچ زودهنگام را به ترتیب اولویت: کاهش بارندگی و خشکسالی‌های پی در پی، نداشتن پروانه چرا در قشلاق، ناکافی بودن علوفه در مراتع قشلاقی، کمبود امکانات و خدمات بهداشتی در مسیر کوچ از قشلاق به ییلاق و رقابت در رسیدن و بهرهبرداری از مراتع ییلاقی بین بهرهبرداران ذیحق نسبت به بقیه عوامل میدانند. همچنین کارشناسان مهمترین عوامل موثر بر کوچ بهنگام را به ترتیب اولویت: تعیین تاریخ کوچ از سوی دولت با هماهنگی بهرهبرداران، برقراری اتراقگاه‌های موقت از سوی دولت در مسیر کوچ عشایر از قشلاق به ییلاق، کنترل گیاه بهمن در قشلاق از طریق اصلاح مراتع، گماشتن قرقبان برای مراتع ییلاقی و حمایت دولت از طریق تامین علوفه نسبت به بقیه عوامل میدانند در حالی که بهرهبرداران مهمترین عوامل موثر بر کوچ بهنگام را به ترتیب اولویت: وجود علوفه مرغوب در قشلاق، حمایت دولت از طریق تامین علوفه، نبودن رقابت در رسیدن و بهرهبرداری از مراتع ییلاقی بین بهرهبرداران ذیحق، وجود مقدار زیاد علوفه در مرتع قشلاق و کافی بودن آب در قشلاق نسبت به بقیه عوامل میدانند. ضمناً در این تحقیق مشخص شد که بین نظرات کارشناسان همبستگی معنیداری (01/0p<) وجود دارد ولی بین نظرات بهرهبرداران(تیره‌ها و بنکوهای عشایری مورد بررسی) همبستگی معنیداری وجود ندارد.
راضیه صبوحی؛ حسین بارانی؛ مرتضی خداقلی؛ احمد عابدی سروستانی؛ اصغر طهماسبی
دوره 25، شماره 2 ، مرداد 1397، ، صفحه 438-453
چکیده
بدون تردید جوامع عشایری از مهمترین و تاثیرپذیرترین جوامع بشری نسبت به تغییر اقلیم هستند که در عین حال دانش بومی آنها نقش نافذی در مدیریت مرتع و دام دارد. بدین منظور درک و دانش بهرهبرداران مراتع ییلاقی سمیرم استان اصفهان نسبت به تغییر اقلیم بررسی شد. جامعه مورد مطالعه، عشایر مراتع ییلاقی سمیرم میباشد که در حدود 7700 بهرهبردار ...
بیشتر
بدون تردید جوامع عشایری از مهمترین و تاثیرپذیرترین جوامع بشری نسبت به تغییر اقلیم هستند که در عین حال دانش بومی آنها نقش نافذی در مدیریت مرتع و دام دارد. بدین منظور درک و دانش بهرهبرداران مراتع ییلاقی سمیرم استان اصفهان نسبت به تغییر اقلیم بررسی شد. جامعه مورد مطالعه، عشایر مراتع ییلاقی سمیرم میباشد که در حدود 7700 بهرهبردار از طوایف مختلف ایل قشقایی شامل دره شوری، عمله، شش بلوکی و فارسیمدان از این مراتع استفاده مینمایند. به منظور شناخت دانش بومی و سازگاری عشایر نسبت به تغییر اقلیم از روشهای نظیر مصاحبههای گروهی و عمیق و تکمیل پرسشنامه استفاده گردید و اثرات سن، جنس، تحصیلات و نوع زیستبوم مرتعی با استفاده از آزمون من-ویتنی تجزیه و تحلیل شد. یافتههای پژوهش نشان می‌دهد عشایر تغییر در پارامترهای دما، بارش و باد را از نشانه‌های اصلی تغییر اقلیم میدانند، به طوری‌که بالغ بر 90 درصد عشایر به کاهش بارش، افزایش دما و افزایش سرعت باد معتقد هستند و در اکثر سوال‌ها سن، جنس، تحصیلات و ارتفاع منطقه در پاسخگویی به سوالات تاثیر داشته است. همچنین پرسشنامه‌های تکمیل شده به سازگاری‌هایی همچون تاخیر زمان کوچ، ساخت خانه‌های بلوکی، ساخت استخر، کاهش دام، تغذیه دام‌ها با سایر منابع علوفه‌ای و ... اشاره دارد و نشان می‌دهد عشایر ایل قشقایی با زندگی در طبیعت به خوبی تغییرات به وجود آمده در اقلیم را درک کرده و سازگاری‌های لارم با آن را تا حدودی ایجاد کرده‌اند.
