دوره 27، شماره 4 ، دی 1399
الهام نوری؛ علیرضا مشکی؛ محمد متینی‌زاده؛ علی اصغر ذوالفقاری؛ سعیده رجایی
دوره 27، شماره 4 ، دی 1399، صفحه 631-671
چکیده
با وجود اهمیت قارچهای میکوریزی آربسکولار (AMF) در رشد و استقرار گیاهان، تحقیقات درخصوص آنها در ایران هنوز در دوره ابتدایی خود است. این تحقیق به منظور بررسی تأثیر شدت چرا بر تنوع و جمعیت قارچهای میکوریزی و رابطهی آن با جذب فسفر انجام شد. سه نوع مرتع با شدت چرای متفاوت شامل بدون چرا، چرای مدیریت شده و چرای سنگین درنظر گرفته شد. ...
بیشتر
با وجود اهمیت قارچهای میکوریزی آربسکولار (AMF) در رشد و استقرار گیاهان، تحقیقات درخصوص آنها در ایران هنوز در دوره ابتدایی خود است. این تحقیق به منظور بررسی تأثیر شدت چرا بر تنوع و جمعیت قارچهای میکوریزی و رابطهی آن با جذب فسفر انجام شد. سه نوع مرتع با شدت چرای متفاوت شامل بدون چرا، چرای مدیریت شده و چرای سنگین درنظر گرفته شد. بعد از نمونهبرداری از خاک اطراف ریزوسفر گونههای گیاهی غالب، نمونههای خاک به آزمایشگاه منتقل و مورد آنالیز قرار گرفتند. نتایج این تحقیق تفاوتهای معنیداری در تنوع گونهای AMF در سایتهای متفاوت نشان میدهد که بیشترین درصد فراوانی مربوط به گونهی Septoglomusconstrictumشناسایی شده در منطقه تحت چرای سنگین (2/42%) است. همچنین چرا باعث تغییرات در درصد همزیستی میکوریزی شده است و دارای همبستگی مستقیمی بودند که همین میتواند شاهدی بر کم شدن تنوع AMF شود چرا که با وجود اسپورهای درون خاک هر گونه گیاهی فقط میتواند با گونههای مشخصی از AMF رابطه برقرار کند. میتوان گفت چرای متناسب نمیتواند عاملی منفی بر جمعیت و تنوع گونهای AMF باشد چرا که شاخصهای تنوع گونهای در منطقهی تحت چرای مدیریت شده حالتی پایدار داشته است و میتوان با مدیریت مناسب سیستم چرایی و جلوگیری از چرای زودرس و بیش از حد از اثرات مخرب آن جلوگیری کرد.
حسن قلیچ نیا؛ هاجر نعمتی؛ رستم خلیفه زاده
دوره 27، شماره 4 ، دی 1399، صفحه 672-681
چکیده
یکیازعواملکلیدیدرمدیریتمراتعتعیینارزشرجحانیگونههایمرتعیتوسطدامچراکنندهاست. در این تحقیق ارزش رجحانی گیاهان مرتعی سایت پلور در مراتع کوهستانی مازندران در ماههای فصل چرا (تیر تا شهریور) و سالهای مختلف(1389-1386) مورد بررسی قرار گرفت . برای تعیین ارزش رجحانی گونهها از شاخص انتخاب گونه استفاده شد. تولیدومصرفگونههادرداخلوخارجوقرقدر ...
بیشتر
یکیازعواملکلیدیدرمدیریتمراتعتعیینارزشرجحانیگونههایمرتعیتوسطدامچراکنندهاست. در این تحقیق ارزش رجحانی گیاهان مرتعی سایت پلور در مراتع کوهستانی مازندران در ماههای فصل چرا (تیر تا شهریور) و سالهای مختلف(1389-1386) مورد بررسی قرار گرفت . برای تعیین ارزش رجحانی گونهها از شاخص انتخاب گونه استفاده شد. تولیدومصرفگونههادرداخلوخارجوقرقدر ماههای فصلچراوبهمدتچهارسالبهمنظورمحاسبه شاخصانتخابگونهجمعآوریشد. با استفاده از آزمون چند دامنه‌ای دانکن میانگین‌ها مورد مقایسه قرار گرفتند. نتایج نشان می دهد که شاخص رجحان گونهها و همچنین شاخص رجحان گونهها در ماههای مختلف فصل چرا در سطح یک درصد دارای اختلاف معنیدار میباشند. گونههای Elymus hispidus var hispidus ,Arenaria gypsophiloides, Bromus tomentellus, Dactylis glomerata, Festuca ovina, Taraxacum montanum, Tragopogon graminifolius, Falcaria vulgaris دارای کلاسI خوشخوراکی میباشند. گونههای, Astragalus aegobromus Ferula galbaniflua دارای کلاس II خوشخوراکی میباشند. گونههای ,Dianthus orientalis, Stipa hohenackeriana, Papaver bracteatum,Thymus pubescens,Verbascum Thapsus, Gagea lutea, Goebelia alopecuroides,Euphorbia helioscopia دارای کلاسIII خوشخوراکی میباشند. بنابر این در بررسی ارزش رححانی، علاوه بر ذایقه دام مورد مطالعه، عواملی نظیر مقدار تولید و درصد ترکیب گیاهان موجود، نحوه پراکنش و میزان دسترسی دام به آنها در این زمینه نقش دارند.
اصغر فرج اللهی؛ حمیدرضا عسگری؛ مجید اونق؛ محمدرضا محبوبی؛ عبدالرسول سلمان ماهینی
دوره 27، شماره 4 ، دی 1399، صفحه 682-691
چکیده
در مدیریت عرصههای منابع طبیعی، شناخت عوامل اقتصادی-اجتماعی موثر بر تغییر کاربری اراضی به منظوردستیابی به توسعه پایدار و آمایش سرزمین ضروری است. در این تحقیق به بررسی و تعیین عوامل اقتصادی- اجتماعی موثر بر تغییرات کاربری اراضی منطقه مراوهتپه در استان گلستان اقدام شد. این منطقه در سالهای اخیر با معضل تغییر کاربری اراضی روبرو ...
بیشتر
در مدیریت عرصههای منابع طبیعی، شناخت عوامل اقتصادی-اجتماعی موثر بر تغییر کاربری اراضی به منظوردستیابی به توسعه پایدار و آمایش سرزمین ضروری است. در این تحقیق به بررسی و تعیین عوامل اقتصادی- اجتماعی موثر بر تغییرات کاربری اراضی منطقه مراوهتپه در استان گلستان اقدام شد. این منطقه در سالهای اخیر با معضل تغییر کاربری اراضی روبرو بوده است به طوری که عرصه های مرتعی و جنگلی در طی دوره مطالعاتی (93-1365) کاهش یافته و کاربری کشاورزی با میزان افزایش سالانه حدود 132 هکتار مساحت در سال 1393 به 97/10332 هکتار رسیده است. این تحقیق توصیفی- تحلیلی در 16 روستای منطقه مورد مطالعه به روش پیمایشی اجرا گردید. ابزار جمعآوری دادهها، پرسشنامه بود. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 310 نفر با روش نمونهگیری خوشهای و چند مرحلهای تعیین گردید. روایی ابزار تحقیق با استفاده از نظرات متخصصان منابع طبیعی، جامعه شناسی و ترویج و پایایی آن با استفاده از روش آلفای کرونباخ تعیین شد که مقدار ضریب 75/0 به دست آمد. در این تحقیق از روش تحلیل عاملی اکتشافی استفاده شد. برای تحلیل عاملی از روش مولفههای اصلی با استفاده از چرخش متعامد و نوع واریماکس استفاده شد. نتایج تحلیل عاملی نشان داد که هشت عامل عدم صرفه اقتصادی دامداری، افزایش جمعیت کشاورز، بیکاری روستاییان، کم بودن درآمد و هزینههای بالای زندگی، افزایش قیمت نهادهها، نیاز به مسکن و فقدان آگاهی، کسب اعتبار اجتماعی و مالکیت زمین از جمله عوامل اقتصادی- اجتماعی موثر بر تغییر کاربری مراتع منطقه مراوهتپه به شمار میآیند که در مجموع 80/63 درصد واریانس کل را تبیین میکنند. با توجه به یافتههای تحقیق، توجه به مسائل اقتصادی و مالی و وضعیت اشتغال ساکنین روستاهای منطقه مراوهتپه و همچنین ساماندهی دامداری، تولیدات دامی و عرضه نهادههای دامی به منظور کاهش تغییر کاربری اراضی جنگلی و مرتعی و حفاظت عرصههای منابع طبیعی پیشنهاد شده است.
اکبر اکبرزاده کهریزی؛ اردوان قربانی؛ بهرام افشار حمیدی؛ سعید امینی؛ شهریار ییلاقی
دوره 27، شماره 4 ، دی 1399، صفحه 692-701
چکیده
این تحقیق با هدف بررسی اثرات چرای دام در تغییر گونهای، تغییر کمی و کیفی ترکیب گیاهی و همچنین تغییر تراکم گونهای گروه‌های مختلف گیاهی در داخل و خارج قرق منطقه بورالان صورت گرفته است. نمونهبرداری پوشش گیاهی و خاک در سطح 18 ترانسکت و 360 پلات به روش سیستماتیک– تصادفی از سطح قرق و خارج قرق در قرق‌های سنواتی سه گانه صورت گرفت. موقعیت ...
بیشتر
این تحقیق با هدف بررسی اثرات چرای دام در تغییر گونهای، تغییر کمی و کیفی ترکیب گیاهی و همچنین تغییر تراکم گونهای گروه‌های مختلف گیاهی در داخل و خارج قرق منطقه بورالان صورت گرفته است. نمونهبرداری پوشش گیاهی و خاک در سطح 18 ترانسکت و 360 پلات به روش سیستماتیک– تصادفی از سطح قرق و خارج قرق در قرق‌های سنواتی سه گانه صورت گرفت. موقعیت هر پلات با استفاده از سیستم موقعیت‌یاب جهانی ثبت گردید. نقشه‌های شیب و جهات جغرافیایی داخل و خارج قرق تهیه شد. با استفاده از پلات‌های یک مترمربعی پارامترهای درصد تاج پوشش گونهها، تراکم، درصد لاش برگ، سنگ و سنگریزه و میزان خاک لخت اندازه‌گیری شد. گونههای گیاهی در طی یک فصل رویشی نمونهبرداری و با استفاده از منابع موجود شناسایی شدند. شاخصهای تنوع شانون وینز، سیمپسون و بریلوئین و یکنواختی سیمپسون، کامارگو، اسمیت و ویلسون و نی در سطح گونه با استفاده از نرم‌افزارEcological Methodology نسخه 6.2برآورد شد. مقایسه پارامترهای پوشش گیاهی داخل و خارج قرق با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 16 در داخل و خارج قرق و بین قرق‌ها با استفاده از روشهای چند متغیره آنالیز گردید. بر اساس نتایج به دست آمده در رویشگاه‌های مورد مطالعه (داخل و خارج قرق) 11 تیره، 24 جنس و 24 گونه گسترش دارد. داخل قرق با 24 گونه نسبت به خارج قرق با 17 گونه غنای گونهای بیشتری دارد. مقادیر شاخصهای غنا، تنوع و یکنواختی داخل قرق بیشتر از خارج قرق می‌باشد.
محمد جواد احمدی؛ یونس عصری؛ طاهره افتخاری
دوره 27، شماره 4 ، دی 1399، صفحه 702-711
چکیده
گونه Diaphanoptera khorasanica Rech. f. (روشن‌بال خراسانی) انحصاری ایران و دارای طبقه تهدید "آسیب‌پذیر" است. در تحقیق حاضر برخی از ویژگی‌های رویشی و محیطی این گونه در رویشگاه‌های چلپوی عطائیه خراسان رضوی و دره هوینده و کج دره پارک ملی ساریگل خراسان شمالی مطالعه شد. جهت نمونهبرداری از گیاه D. khorasanica ، 45 پلات یک مترمربعی در طول 9 ترانسکت 100 متری برای ...
بیشتر
گونه Diaphanoptera khorasanica Rech. f. (روشن‌بال خراسانی) انحصاری ایران و دارای طبقه تهدید "آسیب‌پذیر" است. در تحقیق حاضر برخی از ویژگی‌های رویشی و محیطی این گونه در رویشگاه‌های چلپوی عطائیه خراسان رضوی و دره هوینده و کج دره پارک ملی ساریگل خراسان شمالی مطالعه شد. جهت نمونهبرداری از گیاه D. khorasanica ، 45 پلات یک مترمربعی در طول 9 ترانسکت 100 متری برای هر سه رویشگاه به روش تصادفی- سیستماتیک استقرار یافت. داخل هر پلات ویژگی‌های رویشی این گونه اندازه‌گیری شد. در هر رویشگاه سه نمونه خاک به طور تصادفی در مسیر ترانسکت‌ها و از عمق 20-0 سانتی‌متری پای بوته‌های این گونه برداشت و برخی از خصوصیات فیزیکی و شیمیایی آنها اندازه‌گیری شد. اطلاعات اقلیمی 10 سال اخیر از ایستگاههای سینوپتیک شهرهای کاشمر و اسفراین استخراج شد. پس از جمعآوری دادهها به منظور تحلیل ویژگی‌های رویشی و خاک از آنالیز واریانس یک‌طرفه (ANOVA) و جهت مقایسه میانگین‌ها از آزمون دانکن استفاده شد. نتایج نشان داد که بین سه رویشگاه از نظر سطح تاجپوشش و قطر ضخیم‌ترین ساقه در سطح 5 درصد، ارتفاع گیاه و طول برگ ، تعداد بوته و طول بلندترین ساقه در سطح 1 درصد اختلاف معنیداری وجود دارد، اما تعداد دانه‌رست و عرض برگ اختلاف معنیداری ندارند. همچنین بین رویشگاه‌ها خصوصیات خاک در سطح 1 درصد اختلاف معنیداری دارند. مهمترین عوامل محیطی اثرگذار بر ویژگی‌های رویشی با استفاده از روش تجزیه مؤلفههای اصلی (PCA) تعیین شد. نتایج نشان داد که حداقل مطلق دما، میانگین حداقل دمای سردترین ماه، بارندگی سالانه، هدایت الکتریکی، رس و جهت دامنه به ترتیب بیشترین تأثیر را بر این خصوصیات داشتند. همچنین در میان خصوصیات رویشی، طول بلندترین ساقه، ارتفاع گیاه، سطح تاجپوشش، تعداد بوته و قطر ضخیم‌ترین ساقه به ترتیب بیشترین تأثیر را نسبت به خصوصیات محیطی نشان دادند.
صلاح الدین زاهدی؛ فرهنگ قصریانی؛ مینا بیات
دوره 27، شماره 4 ، دی 1399، صفحه 712-721
چکیده
9 اکسشن گونة مرتعی Elymus libanoticus در ایستگاه پژوهشی بهارستان سنندج به منظور بررسی قدرت استقرار و سازگاری، کشت و تکثیر و ارزیابی انجام شد. مطالعه از سال 1389 شروع و تا سال 1394 ادامه یافت. برای هر اکسشن به مقدار کافی بذر ازپایه‌های مختلف در سراسر استان کردستان جمعآوری و در پائیز سال 1389 در فاز تکثیر برای هر اکسشن کرتهای بزرگی به ابعاد ...
بیشتر
9 اکسشن گونة مرتعی Elymus libanoticus در ایستگاه پژوهشی بهارستان سنندج به منظور بررسی قدرت استقرار و سازگاری، کشت و تکثیر و ارزیابی انجام شد. مطالعه از سال 1389 شروع و تا سال 1394 ادامه یافت. برای هر اکسشن به مقدار کافی بذر ازپایه‌های مختلف در سراسر استان کردستان جمعآوری و در پائیز سال 1389 در فاز تکثیر برای هر اکسشن کرتهای بزرگی به ابعاد 5*6 مترمربع در زمین اصلی در ایستگاه پژوهشی بهارستان آماده و بذور در خطوط کشت وفاصله کشت نقاط cm50 و با عمق کشت cm3 کشت شدند. در این مرحله وجین، و سه نوبت آبیاری انجام شد. در تابستان سال90 بذرهای رسیده اکسشن‌های سبز شده برداشت و اقدام به کشت مجدد بذور اکسشن‌هایی گردید که در مرحله اول سبز نشده بودند. در پائیز سال های 90 و 91 اکسشن‌های هر گونه در قالب طرح‌‌های آماری بلوک‌های کامل تصادفی در عرصههای مرتعی بصورت دیم و عمق کاشتcm 3 کشت شدند. ابعاد کرتهای آزمایشی 2*4 مترمربع که بصورت 4 خط 4 متری با فاصله 50 سانتیمتر اجرا گردید و برای حذف اثرات حاشیه‌ای فاصله بین کرت‌ها 5/0 متر و فاصله بین بلوک‌ها 2متر در نظر گرفته شد. متغیرهای اندازه‌گیری شده برای انتخاب و ارزیابی اکسشن‌ها شامل: 1) درصد سبز شدن بذرها در عرصه 2) گلدهی 3) تشکیل بذر 4) ارتفاع گیاه 5) تولید 6)سطح پوشش تاجی و 7) توان رویش مجدد بودند که نتایج نشان داد بین متغیرهای اندازه‌گیری شده و اکسشن‌ها در سطح احتمال (p < 0.05) اختلاف معنیدار وجود دارد. آزمون دانکن برای پارامترهای مورد اندازه‌گیری اکسشن‌های مختلف نشان داد که اکسشن ایرانشاه، دارای بهترین و اکسشن چاخلو دارای کمترین عملکرد است. همچنین نتایج نشان میدهد که علاوه بر تفاوت قدرت ژنوتیپی اکسشن‌های مختلف و مقدار بارش که در مطالعات پیشین تنها عامل محدودکنندة رشد و تکثیر ذکر شده، متغییر بودن عواملی از قبیل ارتفاع از سطح دریا، عمق خاک و جهت جغرافیائی مناطق جمع آوری بذور اکسشن‌های مختلف از عوامل تاثیرگذار در استقرار و سازگاری اکسشن‌های این گونة مرتعی در محل کشت بوده و بیشترین تاثیر را بر عملکرد اکسشن‌های مختلف داشتهاند. لذا به نظر می‌رسد در تهیة بذر جهت تکثیر به منظور اصلاح مراتع، زون‌بندی مناطق ضروری بوده و استفاده از بذور اکسشن‌های موجود در هر ناحیه برای تکثیر و کاشت در همان ناحیه ضروری است.
اردوان قربانی؛ لیدا عندلیبی؛ فرید انفرادی؛ فرزاد میرزایی آقچه قشلاق؛ جمال سیف دواتی؛ جابر شریفی نیارق
دوره 27، شماره 4 ، دی 1399، صفحه 722-731
چکیده
اطلاعات کیفیت علوفه به مدیران مرتع در انتخاب روشهای چرایی مناسب به منظور ارتقاء عملکرد دام‌ها بدون صدمه زدن به اکوسیستم کمک می‌کند. هدف این تحقیق بررسی ارزش غذایی سه گونه مرتعی Thymus kotschyanus، Artemisia melanolepisو Artemisia austriaca در مراحل فنولوژی و ارتفاعات مختلف در سال 1395 بوده است. با توجه به حضور گونهها، سه مکان در جنوبشرقی سبلان در محدوده ...
بیشتر
اطلاعات کیفیت علوفه به مدیران مرتع در انتخاب روشهای چرایی مناسب به منظور ارتقاء عملکرد دام‌ها بدون صدمه زدن به اکوسیستم کمک می‌کند. هدف این تحقیق بررسی ارزش غذایی سه گونه مرتعی Thymus kotschyanus، Artemisia melanolepisو Artemisia austriaca در مراحل فنولوژی و ارتفاعات مختلف در سال 1395 بوده است. با توجه به حضور گونهها، سه مکان در جنوبشرقی سبلان در محدوده پیست اسکی آلوارس در دامنه ارتفاعی 2400-2200، 2600-2800 و 3200-3000 متر از سطح دریا انتخاب شدند. در هر سایت تعداد 50 نمونه از پایه‌های گونهها در سه مرحله فنولوژیکی برداشت شد. ارزش غذایی گونهها با تعیین درصد ماده‌خشک، خاکستر، ماده‌آلی، پروتئین‌خام، درصد چربی، دیواره سلولی بدون همی‌سلولز[1] و الیاف نامحلول در شوینده خنثی[2]، عناصر ماکرو (نیتروژن، فسفر، پتاسیم، کلسیم و سدیم) و میکرو (آهن، روی، مس و منگنز) در آزمایشگاه اندازه‌گیری و با استفاده از تجزیه واریانس در قالب طرح کاملا تصادفی ارزیابی شد. برای مقایسه میانگین از روش چند دامنه‌ای دانکن استفاده شد. با توجه به تفاوت ارتفاع در رویشگاه T.kotschyanus و A.melanolepis، تأثیر ارتفاع بر صفات این گونهها بهطور جداگانه با آزمون t مستقل بررسی و نتایج نشان داد تغییرات ارتفاع بر ارزشغذایی و عناصر ماکرو و میکرو T. kotschyanus و A. melanolepis تأثیری نداشت. اختلاف بین مراحل فنولوژیکی در گونهها معنیدار بود. بیشترین و کمترین درصد ماده آلی در مرحله بذردهی و رویشی به ترتیب در A. austriaca (43/94 درصد) و A. melanolepis (49/91 درصد) بود. با پیشرفت مراحل رشد، کاهش معنیداری در درصد چربی، پروتئین‌خام و خاکستر در گونهها مشاهده شد (05/0p <). بیشترین پروتئین خام در A.melanolepis در مرحله رویشی (17 درصد) و کمترین در A. austriaca در مرحله بذردهی (5/7 درصد) مشاهده شد. با پیشرفت مراحل رشد ماده آلی و خشک، NDF و ADF در گونهها افزایش یافت. فسفر، پتاسیم، نیتروژن و سدیم در گونهها با پیشرفت مراحل فنولوژی کاهش معنیداری داشت (05/0p <). بیشترین فسفر در مرحله رویشی در A. austriaca (34/0 درصد) و کمترین (12/0 درصد) در T. kotschyanus در مرحله بذردهی ثبت شد. در مجموع گونههای A.austriaca، A.melanolepis وT. kotschyanus دارای ارزش غذایی بالا و عناصر معدنی مناسب که میتوان آنها را به عنوان علوفه جایگزین در شرایطی که سایر گونههای علوفهای مرتع تقلیل یافته‌اند، استفاده کرد.
سمیه ناصری
دوره 27، شماره 4 ، دی 1399، صفحه 732-741
چکیده
ترسیب کربن در اندام‌های گیاهی و خاک از راه‌های موثر در تعدیل خطرات تغییر اقلیم در سطح جهان است. در این مطالعه اثر اجرای عملیات بیومکانیکی (بذرکاری با گونه Agropyrum elongatum در پشت گابیونها) بر میزان ذخیره کربن در مراتع حوضه آبخیز سد کارده مشهد، مورد بررسی قرار گرفته و سپس با مراتع طبیعی و قسمتهای تثبیت نشده آبراهه مقایسه شده است. در نقاط ...
بیشتر
ترسیب کربن در اندام‌های گیاهی و خاک از راه‌های موثر در تعدیل خطرات تغییر اقلیم در سطح جهان است. در این مطالعه اثر اجرای عملیات بیومکانیکی (بذرکاری با گونه Agropyrum elongatum در پشت گابیونها) بر میزان ذخیره کربن در مراتع حوضه آبخیز سد کارده مشهد، مورد بررسی قرار گرفته و سپس با مراتع طبیعی و قسمتهای تثبیت نشده آبراهه مقایسه شده است. در نقاط معرف نمونهبرداری از خاک، زیتوده هوایی و زیرزمینی گیاهان غالب و همچنین لاشبرگ، بصورت سیستماتیک - تصادفی انجام شد و نمونهها از نظر میزان ذخیره کربن مورد آزمایش قرار گرفتند. مقدار ترسیب کربن تیمار بیومکانیکی طی سالهای 1392- 1375 از تفاضل ذخیره کربن در این تیمار و قسمت تثبیت نشده آبراهه محاسبه شده است. بهطور کلی ذخیره کربن تیمار بیومکانیک در زیتوده هوایی و ریشه گیاهان، لاشبرگ و تا عمق 50 سانتی‌متری خاک، معادل 23/16 و مقدار کربن ترسیب شده در این تیمار 69/5 تن در هکتار برآورد شد. ذخیره کربن در مراتع طبیعی و آبراهه تثبیت نشده نیز به ترتیب 07/54 و 61/10 تن در هکتار بوده است. در مجموع اجرای عملیات بیومکانیکی در این حوضه با حفاظت خاک و تقویت پوشش گیاهی، ذخیره سازی و ترسیب کربن در اراضی فرسایش یافته را بهبود بخشیده است.
محبوبه هادی نژاد؛ رضا عرفانزاده؛ حسن قلیچ نیا
دوره 27، شماره 4 ، دی 1399، صفحه 742-751
چکیده
تحقیق حاضر به منظور بررسی تأثیر تاج پوشش سه گونهی چوبی بادام کوهی(Amygdalus scoparia)، دافنه (Daphne mezereum) و آبنوس (Ebenus stellata) بر ترکیب و تراکم بانک بذر خاک زیر اشکوب آنها در اوایل پاییز 1396 بعد از اتمام فصل رشد گیاهان و ریزش بذر آنها در مراتع روستای چنارناز استان یزد مورد مطالعه قرار گرفت. پانزده پایه از هرکدام از گونههای چوبی مذکور انتخاب ...
بیشتر
تحقیق حاضر به منظور بررسی تأثیر تاج پوشش سه گونهی چوبی بادام کوهی(Amygdalus scoparia)، دافنه (Daphne mezereum) و آبنوس (Ebenus stellata) بر ترکیب و تراکم بانک بذر خاک زیر اشکوب آنها در اوایل پاییز 1396 بعد از اتمام فصل رشد گیاهان و ریزش بذر آنها در مراتع روستای چنارناز استان یزد مورد مطالعه قرار گرفت. پانزده پایه از هرکدام از گونههای چوبی مذکور انتخاب گردید و از زیر تاج پوشش گونههای چوبی همراه با یک تیمار کنترل در بیرون تاج پوشش از عمق 5-0 سانتیمتر، توسط اوگری به قطر 5 سانتیمتر اقدام به برداشت نمونههای خاک شد. تراکم و ترکیب بانک بذر خاک در نمونهها با کشت در گلخانه اندازه گیری شد. نتایج آنالیز واریانس یک‌طرفه نشان داد که تراکم کل بانک بذر در زیر تاج پوشش سه گونهی چوبی A. scoparia (با میانگین 17/1133 بذر در مترمربع)، D. mezereum (با میانگین 10/823 بذر در مترمربع)، E. stellata (با میانگین 21/793 بذر در مترمربع) با یکدیگر اختلاف معنیدار داشتند. بعلاوه تراکم کل بانک بذر در زیر تاجپوشش سه گونهی چوبی مذکور به طور معنیداری بیشتر از بیرون تاج پوشش (با میانگین 48/134 بذر در مترمربع) بود. همچنین گونههای با فرم زیستی همیکریپتوفیت بیشترین فراوانی را در بانک بذر خاک داشتند. نتایج این تحقیق تأثیر مثبت تاج پوشش گونههای چوبی در مناطق نیمه خشک کشور را بر افزایش تراکم بانک بذر زیر اشکوب نسبت به محیط اطراف و اثر بیشتر A. scoparia بر تراکم بانک بذر زیر اشکوب خود در مقایسه با دو گونه D. mezereum و E. stellata اثبات نمود و بر حفظ این گونه تاکید گردید
طیبه مصباح زاده؛ فرشاد سلیمانی ساردو؛ علی سلاجقه؛ غلامرضا زهتابیان؛ عباس رنجبر؛ ماریو مارسلو
دوره 27، شماره 4 ، دی 1399، صفحه 752-762
چکیده
پدیده گردوغبار به دلیل ارتباط تنگاتنگی که با سلامت عمومی جامعه دارد از اهمیت خاصی برخوردار است. محققان زیادی به دنبال روشهای کاهش اثرات مضر این پدیده هستند. به همین منظور داشتن اطلاعات کافی درباره ماهیت الگوی مکانی و زمانی این پدیده برای همه پژوهشگران از اهمیت خاصی برخوردار است. پدیده گردوغبار از خطرات طبیعی و مرسوم فلات مرکزی ...
بیشتر
پدیده گردوغبار به دلیل ارتباط تنگاتنگی که با سلامت عمومی جامعه دارد از اهمیت خاصی برخوردار است. محققان زیادی به دنبال روشهای کاهش اثرات مضر این پدیده هستند. به همین منظور داشتن اطلاعات کافی درباره ماهیت الگوی مکانی و زمانی این پدیده برای همه پژوهشگران از اهمیت خاصی برخوردار است. پدیده گردوغبار از خطرات طبیعی و مرسوم فلات مرکزی ایران است. در این مطالعه با استفاده از کدهای 06 و 07 اخذشده از 50 ایستگاه سینوپتیک واقع‌شده در منطقه موردمطالعه به واکاوی آماری در مقیاس سالانه و ماهانه در دوره آماری 2006 الی 2018 پرداخته شد. همچنین الگوی مکانی روزهای گردوغبار با دیدهای افقی کمتر از 1000 متر ، 1000 تا 1500 متر و 1500 تا 3000 متر در منطقه موردمطالعه ترسیم شد. نتایج نشان داد در دید افقی کمتر از 1000 متر، ایستگاه زاهدان با 113 روز و همچنین ایستگاه طبس با 91 روز گردوغبار از فراوانی بالاتری برخوردار هستند. ضمناً ایستگاههای زاهدان و شهر رضا با تعداد روزهای گردوغبار 91 و 55 روز با دید افقی بین 1000 تا 1500 متر نیز دارای بالاترین فراوانی روزهای گردوغبار در منطقه موردمطالعه بودند. همچنین نتایج نشان داد که ایستگاههای سینوپتیک طبس با 661 روز ، اراک با 528 روز و زاهدان با 511 روز گردوغبار بادید افقی 1500 تا 3000 متر در دوره آماری مطالعه (2018-2006) از اهمیت بالاتری برخوردار هستند. همچنین نتایج بررسی فصلی روزهای گردوغبار در دوره آماری مدنظر، نشان داد، فصل بهار با بیش از 46 درصد بیشترین وقوع گردوغبار را داشته است. واکاوی آماری ماهانه مشخص گردید، بیشترین رخداد گردوغبار در خرداد و اردیبهشت‌ماه ثبت‌شده است. نتایج بررسی پهنهبندی تغییرات مکانی روزهای گردوغبار نشان داد با توجه به گستردگی منطقه الگوی مکانی منظمی وجود ندارد. اما به‌طورکلی در هر سه‌سطح دید افقی تمرکز این پدیده بیشتر قسمتهای جنوب شرقی منطقه موردمطالعه است.
محمدرضا شهرکی؛ خدیجه مهدوی
دوره 27، شماره 4 ، دی 1399، صفحه 763-771
چکیده
عوامل متعددی باعث تغییرات منفی در وضعیت کیفی و کمی مراتع می‌گردد که منجر به به سیر نزولی و تخریب شدید خاک، پوششگیاهی و در نهایت کاهش درآمد بهره‌برداران میگردند. دامداران و گلهداران به دلیل وابستگی معیشتی به مرتع، دارای تجربۀ بومی مدیریتی در این زمینه هستند. تحقیق حاضر نیز با هدف واکاوی شاخصهای مؤثر در روند نزولی مراتع ...
بیشتر
عوامل متعددی باعث تغییرات منفی در وضعیت کیفی و کمی مراتع می‌گردد که منجر به به سیر نزولی و تخریب شدید خاک، پوششگیاهی و در نهایت کاهش درآمد بهره‌برداران میگردند. دامداران و گلهداران به دلیل وابستگی معیشتی به مرتع، دارای تجربۀ بومی مدیریتی در این زمینه هستند. تحقیق حاضر نیز با هدف واکاوی شاخصهای مؤثر در روند نزولی مراتع از دیدگاه گلهداران مراتع قشلاقی شمال شرقی استان گلستان انجام شده است. این تحقیق از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش توصیفی- تحلیلی بوده و به صورت پیمایشی، با روش نمونهگیری طبقهبندی شده تصادفی در بین گلهداران منطقه مورد مطالعه صورت گرفت. جهت جمعآوری دادهها از پرسشنامه استفاده شد. روایی ابزار تحقیق با استفاده از دیدگاه متخصصان و پایایی آن بر اساس نتایج ضریب آلفای کرونباخ برای متغیرهای اصلی تحقیق مورد بررسی قرار گرفت. جامعه آماری تحقیق را 461 نفر از گلهداران در دو نظام بهرهبرداری روستایی و عشایری تشکیل داده که 182 نفر از آنها از طریق فرمول کوکران به عنوان حجم نمونه انتخاب شدند. نتایج نشان داد که، گرایش نزولی مراتع توسط گلهداران بیشتر با شاخصهای دامی نسبت به شاخصهای پوشش گیاهی و خاکی، تشخیص داده میشود. بر اساس یافتۀ تحقیق، بین متغیرهای سن و سابقۀ دامداری گلهداران با دیدگاه آنها نسبت به تشخیص گرایش نزولی مراتع در سطح 99 و 95 درصد اطمینان رابطۀ مثبت و معنیداری وجود داشته است. همچنین نتایج به دست آمده از مقایسه دیدگاه گلهداران در دو نظام روستایی وعشایری نشان داد که، گلهداران عشایری نسبت به گلهداران روستایی نسبت به شاخصهای روند نزولی مراتع آشنایی بیشتری داشتهاند.
الهام فخیمی
دوره 27، شماره 4 ، دی 1399، صفحه 772-781
چکیده
در سالهای اخیر استخراج از معادن بهطور چشمگیری افزایش‌یافته و سبب تخریب منابع طبیعی و محیط‌زیست شده است. این تحقیق به‌منظور بررسی تأثیر فعالیتهای معدنکاری بر تنوع، غنا، یکنواختی و ساختار پوشش گیاهی در مراتع اطراف معدن مس دره زرشک واقع در استان یزد انجام شد. جهت انجام تحقیق سه سایت نمونهبرداری بافاصله (200-0)، (500-200) و (1000-500) ...
بیشتر
در سالهای اخیر استخراج از معادن بهطور چشمگیری افزایش‌یافته و سبب تخریب منابع طبیعی و محیط‌زیست شده است. این تحقیق به‌منظور بررسی تأثیر فعالیتهای معدنکاری بر تنوع، غنا، یکنواختی و ساختار پوشش گیاهی در مراتع اطراف معدن مس دره زرشک واقع در استان یزد انجام شد. جهت انجام تحقیق سه سایت نمونهبرداری بافاصله (200-0)، (500-200) و (1000-500) متر از معدن انتخاب و سپس در هر سایت 3 ترانسکت 200 متری به فاصله 50 متر از هم به‌صورت عمود برجهت شیب مستقر و در هر ترانسکت 15 پلات 2 مترمربعی به فاصله 10 متر از هم قرار گرفت و در هر پلات، درصد تاج پوشش گونههای موجود و تراکم هرگونه ثبت شد. نتایج تجزیه واریانس برای شاخصهای مختلف تنوع، غنا و یکنواختی گونهای نشان داد که تمامی شاخصها در سه محدوده موردبررسی تفاوت معنیداری داشته است (05/0. p <). به‌طوری‌که شاخصهای غنا و تنوع بافاصله از معدن افزایش مییابد و در عوض شاخص یکنواختی پوشش گیاهی در نزدیک معدن بیشتر است. همچنین افزایش فاصله از معدن سبب افزایش معنیدار درصد تاج پوشش تیره‌های Asteraceae، Fabaceae،Poaceae، Chenopodiaceae و Lamiaceae در پوشش گیاهی گردید (05/0 p <). علاوه بر این برخی ساختار پوشش گیاهی نظیر ژئوفیت، کاموفیت، همی کریپتوفیت، بوته‌ای‌ها، علف گندمیان و چندساله‌ها بهطور معنیداری در نزدیکی معدن کاهش یافتند. به‌طورکلی نتایج حاکی از آن بود که انجام عملیات معدنکاری تا حد زیادی بر ساختار پوشش گیاهی منطقه تأثیر گذاشته است و سبب کاهش تنوع گیاهی شده است. لذا لازم است در بررسی خسارت‌های وارده به مرتع موردتوجه قرار گیرد.
مالک پاکدل؛ محسن ملکی
دوره 27، شماره 4 ، دی 1399، صفحه 782-791
چکیده
مراتع یکی از آسیب پذیرترین منابع کشور ایران هستند که از زمان ملی شدن، به عناوین مختلف مورد تعرض قرار گرفته اند. قانون اصلاحات ارضی و ماده‌های مصوب آن از دلایل اصلی واگذاری اراضی ملی محسوب شده است. هدف از انجام این تحقیق بررسی تغییرات کاربری اراضی بر اساس مستندات موجود در سوابق اجرای مقررات منابع طبیعی، امور اراضی، وضع موجود در ...
بیشتر
مراتع یکی از آسیب پذیرترین منابع کشور ایران هستند که از زمان ملی شدن، به عناوین مختلف مورد تعرض قرار گرفته اند. قانون اصلاحات ارضی و ماده‌های مصوب آن از دلایل اصلی واگذاری اراضی ملی محسوب شده است. هدف از انجام این تحقیق بررسی تغییرات کاربری اراضی بر اساس مستندات موجود در سوابق اجرای مقررات منابع طبیعی، امور اراضی، وضع موجود در آن دوران و وضعیت کنونی است. این تحقیق از نوع کمی و کاربردی بوده و جامعه آماری آن را شش پلاک از توابع شهرستان بیله سوار استان اردبیل تشکیل می داد. امکان دسترسی به پرونده‌های ثبتی این پلاک‌ها و نزدیکی آن به یکدیگر، از دلایل انتخاب این منطقه بود. پس از دریافت اطلاعات، نقشه‌ها در محیط Arc GIS تدقیق شدند. میزان همپوشانی تمامی نقشه‌ها با استفاده از ضریب کاپا در محیط Idrisi Selva سنجیده شد. با استفاده از عکس‌های هوایی سال 1341 و وضع موجود با استفاده از تصاویر ماهواره ای گوگل ارث (سال 1394) تمامی مساحت‌های اراضی ملی و مستثنیات در دوره‌های مختلف با هم مقایسه شدند. برای انجام این مقایسه، از آزمون t جفتی استفاده شد. نتایج نشان داد، بین سطح اراضی ملی و مستثنیات، در زمان اجرای مقررات منابع طبیعی و عکس‌های هوایی همان دوران اختلاف معنیدار وجود دارد. در حالی‌که اسناد امور اراضی در همان دوران، اختلاف معنیداری با عکس‌های هوایی نداشتند. همچنین اجرای قوانین مختلف واگذاری اراضی تا سال 1394، منجر به واگذاری تا بیش از 90 درصد اراضی ملی در این منطقه شده است. در زمان ملی شدن مراتع، بهره برداران با شخم بیشتر اراضی ملی، سعی در تبدیل آن به زمین زراعی داشتند. تشخیص موات و بایر بودن زمین نیز یکی دیگر از دلایل متفاوت بودن آمار این دو ارگان بوده است. پیشنهاد میشود، با پیاده کردن کامل نظام کاداستر و اتخاذ قوانین علیه متصرفان زمین، محافظت از اراضی ملی صورت گیرد.
محمد کاظمی؛ علیرضا نفرزادگان؛ فریبرز محمدی
دوره 27، شماره 4 ، دی 1399، صفحه 792-801
چکیده
پدیده گرد و غبار یکی از بلایای طبیعی است که خصوصاً در مناطق خشک و نیمهخشک به دلیل خسارات فراوانی که هرساله بجا میگذارد به‌عنوان یک خطر محیطزیستی جدی در نظر گرفته میشود. هدف از انجام این پژوهش، بررسی ارتباط 14 متغیر اقلیمی با بیشینه ماهیانه عمق اُپتیکی هواویز (AOD) ناشی از وقایع گرد و غبار در استان هرمزگان بود. ابتدا با کدنویسی ...
بیشتر
پدیده گرد و غبار یکی از بلایای طبیعی است که خصوصاً در مناطق خشک و نیمهخشک به دلیل خسارات فراوانی که هرساله بجا میگذارد به‌عنوان یک خطر محیطزیستی جدی در نظر گرفته میشود. هدف از انجام این پژوهش، بررسی ارتباط 14 متغیر اقلیمی با بیشینه ماهیانه عمق اُپتیکی هواویز (AOD) ناشی از وقایع گرد و غبار در استان هرمزگان بود. ابتدا با کدنویسی در محیط موتور گوگل اِرث (GEE) به ازای هر روز یک تصویر ماهواره‌ای از محصولات گرد و غبار MODIS استخراج و ضمن تهیه سری زمانی AOD، میانگین بیشینه گرد و غبار ماهیانه در یک بازه زمانی 17 ساله (2000-2017) استخراج شد. همچنین محصولات اقلیم و بیلان آب ماهانه دانشگاه آیداهو شامل تبخیر و تعرق مرجع و واقعی، کمترین و بیشترین دمای هوا، میزان بارش، رطوبت خاک، شاخص خشکسالی پالمر، کمبود آب اقلیم، تابش طول موج کوتاه به سمت زمین، فشار بخار، کمبود فشار بخار و سرعت باد به همراه دمای سطح زمین (LST) و شاخص پوشش گیاهی (EVI) استخراج و ضمن نمونهگیری از این تصاویر، روابط رگرسیونی بین آنها و میانگین ماهانه بیشینه گرد و غبار با روشهای کمترین مربعات معمولی (OLS) و رگرسیون وزندار جغرافیایی (GWR) محاسبه گردید. سپس از آماره عمومی موران به منظور تحلیل خودهمبستگی مکانی و توزیع فضایی گرد و غبار در سطح استان استفاده شد. نتایج نشان داد مدل GWR با ریشه میانگین مربعات خطا معادل 14/0، مجموع مربعات باقیمانده 3/11، ضریب تعیین 82/0 و معیار آکائیکه تصحیح‌شده 19/570- عملکرد بهتری را نسبت به روش OLS ارائه کرده است. ارزیابی ضرایب در مدل GWR نشان داد بهترتیب متغیرهای پوشش گیاهی، رطوبت خاک و میزان بارش بیشترین تاثیر را بر میزان گرد و غبار داشتهاند. همچنین از منظر خودهمبستگی مکانی، توزیع گرد و غبار در گستره استان الگوی خوشهای داشت.
مجید دشتی؛ محمد فیاض؛ علامرضا حسینی بمرود
دوره 27، شماره 4 ، دی 1399، صفحه 802-812
چکیده
به‌منظور تعیین فصل و روش مناسب مرتعکاری گونه اسپرس خراسانی و فراهم کردن زمینه برای افزایش تولید علوفه مراتع تخریب یافته کشور در شرایط آب و هوایی خشک و نیمه خشک، دو آزمایش جداگانه بصورت کرتهای خرد شده در قالب طرح بلوک کامل تصادفی در چهار تکرار در طی سالهای 1392 تا 1396در مراتع ییلاقی و قرق سایت گلستان مشهد در شیب شمالی رشته ...
بیشتر
به‌منظور تعیین فصل و روش مناسب مرتعکاری گونه اسپرس خراسانی و فراهم کردن زمینه برای افزایش تولید علوفه مراتع تخریب یافته کشور در شرایط آب و هوایی خشک و نیمه خشک، دو آزمایش جداگانه بصورت کرتهای خرد شده در قالب طرح بلوک کامل تصادفی در چهار تکرار در طی سالهای 1392 تا 1396در مراتع ییلاقی و قرق سایت گلستان مشهد در شیب شمالی رشته کوه‌های بینالود انجام گردید. تیمارهای آزمایش شامل فصل مرتعکاری (مرتعکاری پائیزه و بهاره) و روش مرتعکاری (بذرکاری در داخل چالههای کوچک و بذرکاری در داخل شیار) بودند. در آزمایش اول مقایسه میانگین حاصل از تجزیه مرکب در طی دو سال نشان داد درصد سبز شدن و استقرار گیاهچه‌ها در سال زراعی 94-1393 با 7/57% و 1/26% بهطور معنیداری بیشتر از سال زراعی 93-1392 بهترتیب با 5/21 و 4/10% بود. مقایسه درصد سبز شدن و استقرارگیاهان نیز در مرتعکاری پاییزه بهترتیب با 8/58% و 8/26% تفاوت معنیداری با مرتعکاری بهاره (4/20% و 7/9%) نشان داد. مقایسه روشهای مختلف مرتعکاری نیز بیانگر عدم تفاوت معنیدار بین دو روش در هر دو سال اجرای طرح بود. نتایج آزمایش دوم نشان داد درصد استقرار گیاهان در دومین سال استقرار (1/22%) بهطور معنیداری کمتر از سال اول (1/26%) بود. با وجود افزایش درصد استقرار گیاهان مرتعکاری شده در پاییز در مقایسه با مرتعکاری بهاره به میزان 7/2 برابر، زمان مرتعکاری تأثیر معنی داری بر عملکرد ماده خشک برگ، ساقه و میوه نداشتند. استفاده از روش مرتعکاری در چاله باعث شد عملکرد برگ، ساقه، میوه و زیست توده هوایی کل با 2/2، 8/4 ، 2/4 و 2/11 گرم بر پایه بهترتیب بهمیزان 58، 33، 14و 26 درصد در مقایسه با بذرکاری در داخل شیار افزایش یابند. نتایج این تحقیق نشان داد که فصل مرتعکاری پاییزه بر بهاره ارجحیت دارد اما روش مرتعکاری در داخل شیار در مقایسه با چاله تفاوت معنی داری در افزایش درصد سبز شدن و استقرار گیاهچه ها ندارد. با وجود این مرتعکاری در داخل چاله منجر به بهبود عملکرد علوفه و بذر و در نهایت پایداری تولید می‌گردد.
